adderetúra , avb, nf: addiritura, deretura Definition foedhu chi si narat candho si bolet inditare una cosa unu pagu a ispantu, agiummai cosa de no crèdere; sa leada o filada, a ue est andhandho una cosa; coment'e nm. s'impreat in su sensu de calecuna cosa de bonu Synonyms e antonyms finces / inderetura / amparu, defesa, deretu 1, foltuna Sentences no bi aiat zente e a bochire fogu ch'est essidu adderetura su síndhigu 3. est s'adderetura de sa domo mia Etymon itl. Translations French à ce point! English absolutely Spanish nada menos Italian addirittura German sogar.

agónzu , nm: agunzu, aunzu Definition su chi (e prus de sustàntzia) si papat impare cun su pane, po dh'acumpangiare; sa cosa chi si ponet po cundhire is papares; in cobertantza, cosa chi si giaet a ccn. po ndhe tènnere calecunu praxere a dibbandha Synonyms e antonyms armíngiu, cumpànigu, incaúngiu / connimentu Sentences màndhigat a sa sola e a s'acua chivalzu chentza aunzu ◊ a chena bi aiant pulenta chene agonzu Scientific Terminology mng Translations French ce que l'on mange avec du pain English smething to eat with bread Spanish companage, condumio Italian companàtico German Zukost zum Brot.

alimentadòre , agt, nm Definition chi o chie alimentat calecuna cosa o a ccn., chi giaet alimentu, chi giaet fortza o frunimentu (es. de currente, de àteru) Synonyms e antonyms alimentosu Translations French celui ou ce qui alimente English feeder Spanish alimentador Italian alimentatóre German Speiser.

ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definition totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu Synonyms e antonyms ammontu, ammuntolzu, assacarru, carralzamenta, carrarzura, cobertógliu, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza, incarralzu / torrada Sentences àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu Scientific Terminology ts Etymon srd. Translations French tout ce qui sert à couvrir English covering Spanish mantas Italian tutto ciò che serve per coprirsi, le copèrte del lètto German Decken.

ammóntu , nm: ammuntu Definition su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita Synonyms e antonyms afiagnu, ammantu, assacarru, carrarzura, coguzu, cucutzura, cugutzadorza Sentences a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida Etymon srd. Translations French couverture, tout ce qui sert à couvrir English everything useful to cover Spanish ropa Italian tutto ciò che serve per coprire, vestiàrio German Kleiderbestand.

baltànte , avb, agt, nm: abbastante, bastante, bastantes, bastanti 1 Definition chi bastat, chi est meda (fintzes chi est tropu), chi giughet fortza Synonyms e antonyms briosu, forte Idioms csn: ómine b. = ómine de cabbale, chi si catzat su sonnu, chi triballat; bastante chi… = bastus chi… Sentences no lu podimus piús bajulare: bastante cantu l'amus peleadu! ◊ dèu no pràngiu prus: apu prantu bastanti! ◊ isse l'istimat bastante ◊ bastante cantu ch'est vénnidu: aite che torrat?! 2. mancari betzu so ancora bastante ◊ cussu est bastante che leone ◊ su becu nighedhu est su prus bastante de sa chedha ◊ inoche vos sezis tratesos su bastantes ◊ isse aggarrait ómines prus bastantes de issu e los istrumpait a terra ◊ unu fundu de tamatas a is gianas dhis est bastanti po umbrai 3. eo abbratzo cuntentu sa cadena, bastante chi a issa consoledas Etymon srd. Translations French suffisant, ce qui suffit English sufficient Spanish suficiente, bastante Italian sufficiènte, bastévole German genügend, ausreichend.

chiesisíat , prn Definition chie (si) siat, css. persona, chie si bògiat chi siat, unu/una bastat chi siat Synonyms e antonyms chincoi, chinechisiat, chinecoe, chinisiollat, siachisiat / chie, chine Sentences chiesisiat podet fàghere una cosa goi ◊ chiesisiat chi cherfat intrare, catzachelu! Etymon srd. Translations French qui que ce soit, n'importe qui English anyone Spanish quienquiera, cualquiera (que) Italian chicchessìa, chiùnque German wer auch immer.

cogónu , nm Definition sicadura a tropu de calecuna cosa (es. pane modhe); fintzes dispraxere, prus che àteru de ofesa, de su èssere apocau, fatu a bregúngia Synonyms e antonyms assicorradura, assicorru / angóniu, annógiu, ràngulu Etymon srd. Translations French état de ce qui est dur, sec, rassis, ressentiment English drying up Spanish resecado, resentimiento Italian rinsecchiménto, risentiménto German trocken werden, Groll.

cogúzu , nm: cucuzu, cuguzu Definition totu su chi serbit a cuguzare, ammontare, fintzes a bestire; in su foedhóngiu, cosa nada in cobertantza, chi no si cumprendhet luego; genia de fogighedha o camisa chi portant imbodhigada is granos de una css. ispiga, e fintzes su granu etotu imbodhigau / faedhare in cuguzu = fuedhai in crobetàntzia, de una manera chi no si cumprendhet dereta, de pàrrere una cosa candho est un’àtera Synonyms e antonyms acavannu, ammuntolzu, assacarru, coberta, cucutzura, cubutóngiu, cugutzadorza, cugutzóngiu, cuzicura, incarralzu / crobetàntzia Sentences faghendhe de su letu sa grabbada a coguzu li ponet sa banita, a istèrrere li ponet sa fressada! Etymon srd. Translations French couverture, tout ce qui sert à couvrir English covering Spanish cobertura Italian copertura, tutto ciò che serve a coprire German Decke.

covacúra , nf Definition totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa Synonyms e antonyms acavannu, ammantadroxu, assacarru, carrarzura, coberta, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza Sentences betare una cosa a covacura Etymon srd. Translations French couverture, tout ce qui sert à couvrir English coverings Spanish todo lo que cubre Italian tutto ciò che può servire per coprire German Decke.

cucutzúra , nf: cucuzura, cugugiura, cugutzura, cuguzura Definition totugantu su chi serbit po carragiare, de ammontu Synonyms e antonyms acavannu, ammantadroxu, ammuntolzu, assacarru, carralzamenta, carrarzura, coguzu, covacura, cubutóngiu, cugutzadorza, cuzicadura, cuzicura, incarralzu Etymon srd. Translations French tout ce qui sert à couvrir English covering Spanish cobertura Italian tutto ciò che serve per coprire German Decke.

cúdhe , prn, agt: cudhu Definition (f. cudha) inditat, o serbit a inditare, persona, animale o cosa atesu (no sèmpere de logu) de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho; tzerriandho a unu chi no s'ischit ite dhi narant o no si connoschet, si narat coment'e agt. própriu a sa persona chi si tzérriat acumpangiandhodhu a ómine, fémina, zòvanu e àteru: deosi s'impreat fintzes lastimandho o brigandho (in cunfidàntzia) a unu chi si connoschet (e duncas naendho fintzes a unu tue); si narat, puru, coment'e agt., inditandho cosas a ispantu, coment'e cosa bella o disigiada meda / a/c. cudhe s'impreat solu coment'e prn. sing. mascu; candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm.; cudha cosa si narat meda de calecuna cosa chi no si bolet o no si podet numenare, mescamente ananti de àtera gente, o fintzes de cosa chi ischit bene chie foedhat e chie ascurtat Synonyms e antonyms icudhe | ctr. custe, custu Sentences cudhe est annatu a Roma e non at bistu su Papa ◊ apo fatu cudhu chi fimus nendhe innantis ◊ cudhu chi mi at a fàghere custu piaghere at a bènnere recupessadu ◊ a chini praxit custu e a chini praxit cudhu ◊ no palzo piús cudha! ◊ dèu apu a fai che cudhu: pagu intendu e pagu biu! ◊ donai una mirada piedosa a totus cudhus chi funt in aflitzioni! ◊ chie est cudhe chi si est acostendhe? ◊ cudha chi est setzendi pabas a innòi mi parit Filomena (A.Garau) 2. sonat su pitariollu movendho cudhos pódhighes annosaos de is annos ma lépidos che una manu de giovonedhu ◊ cudha robba chi ses bidindhe est sa mia ◊ cudha cosa chi mi as dadu fit guasta ◊ cudha fiuda est torrendisí a cojai 3. o cudh'ómine!, o cudha fémina!, o cudha zente! ◊ ite nachi at a fàghere cudh'ómine, malevadadu, chi no ndhe podet sa vida!…◊ m'abbàida a lassare cudha fémina sola, malàida comente est! ◊ cudhu macu, aite ses faghindhe gai?! 4. portant cudhus butones mannus de oro!…◊ cudhu bellu pane, coromeu, totu seghendhe a fitas mannas!…◊ un'isprigu pariat, cudha pratza, de comenti dh'iu mundada! ◊ cudhu gosu chi teniat, cudha tanti allegria at dépiu cambiai ◊ cudha bella síndria frisca… coromeu a bona! 5. sempre in chirca de féminas pro cudha cosa est, cussu! Etymon ltn. (ec)cu(m) + ille, (ec)cu(m) + illum Translations French ce, cet, celui English that Spanish él, aquel Italian quégli, colui, quéllo (f. colèi, quella) German jener, der da, jene, die da.

cússe , agt, prn: cussu Definition agt. e prn. (f. -a) impreau po inditare persona o cosa acanta (o fintzes solu pentzada coment'e acanta) a chie est ascurtandho, cosa chi at nau su chi est ascurtandho (a/c. sa forma cusse s'impreat solu coment'e prn. sing. de persona ómine, in camp. cussu dhu narant fintzes coment'e prn. in su sensu de issu/isse chentza valore de raportu cun chie est foedhandho o iscurtandho, solu de 3ˆ persona sing.); coment'e agt. si ponet sèmpere innanti de su nm. / a.c. sa forma fémina si narat coment'e pron. in su sensu de atzione, fata, cumportamentu Synonyms e antonyms cdh. chissu / isce Idioms csn: in cussu, in cussa = in cussu mamentu, sughestantu; sighíreli cussa = abbetiai, sighiri a nàrriri o a fai segundu un'idea; dae cussu = pro curpa, neghe de cussu motivu, de cussa cosa o chistione; cussu o no cussu = chi siat neghe de cussa cosa o neghe de un'àtera, chi dipendhat (o siat dipesu) de una cosa o de un'àtera; cun totu cussu = mancari, fintzas si…; si est cussu… = si est gai… Sentences a cuss'ómine deo lu connosco ◊ gi est pagu cussu lurdagu chi as fatu!…◊ cussa cosa chi mi as dadu no est bona ◊ cuss'àxina cota, ingunis, segandedha! 2. cussa est sa cosa giusta ◊ chie fit cussu chi as nadu? ◊ chini est cussa? ◊ custu est su meu, cussu su tou ◊ cussu no ti dexit, no ti arruit bèni ◊ cussu dhu naras tui: ma no est aici! ◊ cussu est a l'arruinare: no bi lu fetas! ◊ bidu l'as cussu chi est coladu? ◊ cusse si narat Antiocu, custe imbetze Antoni 3. in cussa fit passendhe una fémina, bellita, e sos ojos de sos betzos si la puntant atzesos ◊ fia sonniendhe a tie: in cussu mi ses in d-unu sinnu iscumparida! ◊ in cussu fit imbénnitu potente e irmenticatu si fit de sa raichina ◊ mamma mi fateit pònnere a pes a fogu in sa tziminea: in cussa, pro s’istrachidúdine e su caentu si mi allorigheit su sonnu 4. síghili cussa, tue, za andhat bene!…◊ eh, tue fae cussa, e as a bíere ca ti lassaus solu coment'e unu cane! ◊ traitore, no creia mai chi mi faghias cussa! 5. cussu o no cussu, ndhe at collidu maladia ◊ cun totu cussu, deo no benzo gai etotu cun tegus ◊ in cue no rispetant s'anzenu e dae cussu ndhe bochint e ndhe arrestant ◊ si est cussu, de custu votu no potzu trantziri Etymon ltn. (ec)cu(m) + ipse, (ec)cu(m) + ipsum Translations French ce, cet, celui English this (man) Spanish ese, ése, éste Italian codésto, costui, tale, ciò (f. costèi, codesta, pl. costóro) German dieser.

cúste , agt, prn: custu Definition (f. custa) agt. e prn. chi s'impreat a inditare cosa o persona acanta o chi si pentzat acanta, de logu o de tempus, a chie est foedhandho (a/c. custe s'impreat solu coment'e prn. sing. de ómine); candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm./ a/c. in is paristórias, po su prus si cumènciat cun custu prn. fintzes chentza àere foedhau innanti de chie (es. Custu fit unu pitzocu chi andhàt a sa limúsina ◊ Custos fint duos frates, unu macu e unu sàviu ◊ Custos fint unu babbu e una mama); custu sighi siat!…, custu sighi si niat!… = est una cosa chi dhi donas tropu importàntzia = e cantu at a èssi?!… Sentences cust'ómine est curiosu! ◊ custu triballu lu fato deo, cussu lu faghes tue ◊ balla, custa borta tui no mi dha fais! 2. custa fit una mama chi aiat duas fizas ◊ ditzosu custe e ditzosu cudhe ◊ custe si nat Giuanne de Arborea e deo Pedru, primu fizu sou (F.Dore)◊ est custe su chi at tentu sa fortuna de partire ◊ custe mi est babbu 3. ite no fit, custu!… lis pariat, o naraiant chi fit, cosa ispantosa meda ◊ custu sighi siat amigu: sempre a s'atrollada cun isse ses! ◊ custu sighi si niat triballu…, dae note a note donzi die! Etymon ltn. (ec)cu(m) + iste, (ec)cu(m)+ istu(m) Translations French ce, cet, celui English this Spanish este, éste, esto Italian quésto, quésti German dieser.

incaúngiu , nm: ingaugnu, ingaúngiu, ingaunzu Definition cosa, mescamente prus de sustàntzia (casu, petza, e àteru), chi si papat impare cun su pane e dhi giaet prus sabore Synonyms e antonyms agonzu*, armíngiu cumpànigu, gaúngiu Sentences si donant su pani sentza de ingaúngiu ◊ in tempus antigu ni pani e ni ingaúngiu ◊ zughiat càriga a ingaunzu ◊ ndhe at furadu unu tzichi però papadu si dh'at a murrúngiu ca no at agatadu s'incaúngiu! ◊ dhi apu bitiu su murzu: pani, ingaúngiu e binu ◊ mi soe iscarésciu ca buxia arrecàpidu e ingaúngiu in sa tasca e non apo mancu papau Scientific Terminology mng Translations French ce que l'on mange avec du pain English companage Spanish companage, condumio Italian companàtico German Zukost zum Brot.

insàra, insàras, insàsa , avb, cng: intzaras, issara, issaras Definition como pag'ora; comogomo, issarighedha, tandhodandho; a su tempus, in cussu mamentu; ca est (fut) deasi ndhe benit (ndh'est beniu) chi… Synonyms e antonyms assora, cuschindhe, inciandus, tandho | ctr. commo Idioms csn: issara, insara insara = pagu in s'ora, apenas un'iscutighedha innanti, comogomo; de insaras a immoi = de tandho a como; de insaras a innantis = de tandho in pustis Sentences biendi is ogus tuus disigiamu de morri intzaras ◊ li conto una cosa chi mi est sutzessa issara andhendhe a s'abba ◊ su sole ch'est faladu da'insara in sos saltos ispanos de ponente (S.Casu)◊ ti repito su chi apo nadu issara: chi ses faltzu già si bidet a sa chinna! ◊ si emu pentzau insaras, de custas penas no nd'emu bistu mai! ◊ no ti l'apo a fàghere prus sa proposta de issara 2. tiu tou fit inoghe issara: fia pessendhe chi aizis fatu a paris! 3. ojos de bellesa rara, niedhos, castanzos, vàrios, cun milli modos contràrios ferint e curant insara ◊ chi ndi tenis meda, intzaras donamindi! Etymon ltn. ipsa hora Translations French à ce moment -là, naguère English just now Spanish entonces Italian allóra, testé German da, kurz zuvor.

istasèra, istasèro , avb Definition custu sero, su sero de oe, oe a mericedhu, a primu note Synonyms e antonyms oesero Sentences pioet istasera e càglio ca no lughet su sole (G.Orgolesu)◊ istasero bi est sa riunione pro sa festa ◊ a domo torro istasero Scientific Terminology tpc Translations French ce soir English this evening Spanish esta noche Italian staséra German heute abend.

«« Search again