Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acabbadòre , agt, nm Definition chi o chie che agabbat su malàidu Synonyms e antonyms bochidore Sentences a su nàrrere, s'acabbadora fit una fémina chi atogaiat sos moribbundhos, che los agabbaiat Etymon srd. Translations French celui qui provoque la mort par euthanasie English who practises euthanasia Spanish quien practica la eutanasia Italian chi pratica l'eutanasia German Sterbehelfer.

alimentadòre , agt, nm Definition chi o chie alimentat calecuna cosa o a ccn., chi giaet alimentu, chi giaet fortza o frunimentu (es. de currente, de àteru) Synonyms e antonyms alimentosu Translations French celui ou ce qui alimente English feeder Spanish alimentador Italian alimentatóre German Speiser.

cantarédhu 1 , agt, nm Definition chi o chie cantat fatuvatu Synonyms e antonyms cantarolu Etymon srd. Translations French chanteur, celui qui aime chanter English chirping Spanish cantarín Italian canterino German sangeslustig.

cantarólu , agt, nm Definition chi o chie cantat fatuvatu Synonyms e antonyms cantaredhu 1 Etymon srd. Translations French chanteur, celui qui aime chanter English singing Spanish cantarín Italian canterino German sangeslustig.

cúdhe , prn, agt: cudhu Definition (f. cudha) inditat, o serbit a inditare, persona, animale o cosa atesu (no sèmpere de logu) de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho; tzerriandho a unu chi no s'ischit ite dhi narant o no si connoschet, si narat coment'e agt. própriu a sa persona chi si tzérriat acumpangiandhodhu a ómine, fémina, zòvanu e àteru: deosi s'impreat fintzes lastimandho o brigandho (in cunfidàntzia) a unu chi si connoschet (e duncas naendho fintzes a unu tue); si narat, puru, coment'e agt., inditandho cosas a ispantu, coment'e cosa bella o disigiada meda / a/c. cudhe s'impreat solu coment'e prn. sing. mascu; candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm.; cudha cosa si narat meda de calecuna cosa chi no si bolet o no si podet numenare, mescamente ananti de àtera gente, o fintzes de cosa chi ischit bene chie foedhat e chie ascurtat Synonyms e antonyms icudhe | ctr. custe, custu Sentences cudhe est annatu a Roma e non at bistu su Papa ◊ apo fatu cudhu chi fimus nendhe innantis ◊ cudhu chi mi at a fàghere custu piaghere at a bènnere recupessadu ◊ a chini praxit custu e a chini praxit cudhu ◊ no palzo piús cudha! ◊ dèu apu a fai che cudhu: pagu intendu e pagu biu! ◊ donai una mirada piedosa a totus cudhus chi funt in aflitzioni! ◊ chie est cudhe chi si est acostendhe? ◊ cudha chi est setzendi pabas a innòi mi parit Filomena (A.Garau) 2. sonat su pitariollu movendho cudhos pódhighes annosaos de is annos ma lépidos che una manu de giovonedhu ◊ cudha robba chi ses bidindhe est sa mia ◊ cudha cosa chi mi as dadu fit guasta ◊ cudha fiuda est torrendisí a cojai 3. o cudh'ómine!, o cudha fémina!, o cudha zente! ◊ ite nachi at a fàghere cudh'ómine, malevadadu, chi no ndhe podet sa vida!…◊ m'abbàida a lassare cudha fémina sola, malàida comente est! ◊ cudhu macu, aite ses faghindhe gai?! 4. portant cudhus butones mannus de oro!…◊ cudhu bellu pane, coromeu, totu seghendhe a fitas mannas!…◊ un'isprigu pariat, cudha pratza, de comenti dh'iu mundada! ◊ cudhu gosu chi teniat, cudha tanti allegria at dépiu cambiai ◊ cudha bella síndria frisca… coromeu a bona! 5. sempre in chirca de féminas pro cudha cosa est, cussu! Etymon ltn. (ec)cu(m) + ille, (ec)cu(m) + illum Translations French ce, cet, celui English that Spanish él, aquel Italian quégli, colui, quéllo (f. colèi, quella) German jener, der da, jene, die da.

cússe , agt, prn: cussu Definition agt. e prn. (f. -a) impreau po inditare persona o cosa acanta (o fintzes solu pentzada coment'e acanta) a chie est ascurtandho, cosa chi at nau su chi est ascurtandho (a/c. sa forma cusse s'impreat solu coment'e prn. sing. de persona ómine, in camp. cussu dhu narant fintzes coment'e prn. in su sensu de issu/isse chentza valore de raportu cun chie est foedhandho o iscurtandho, solu de 3ˆ persona sing.); coment'e agt. si ponet sèmpere innanti de su nm. / a.c. sa forma fémina si narat coment'e pron. in su sensu de atzione, fata, cumportamentu Synonyms e antonyms cdh. chissu / isce Idioms csn: in cussu, in cussa = in cussu mamentu, sughestantu; sighíreli cussa = abbetiai, sighiri a nàrriri o a fai segundu un'idea; dae cussu = pro curpa, neghe de cussu motivu, de cussa cosa o chistione; cussu o no cussu = chi siat neghe de cussa cosa o neghe de un'àtera, chi dipendhat (o siat dipesu) de una cosa o de un'àtera; cun totu cussu = mancari, fintzas si…; si est cussu… = si est gai… Sentences a cuss'ómine deo lu connosco ◊ gi est pagu cussu lurdagu chi as fatu!…◊ cussa cosa chi mi as dadu no est bona ◊ cuss'àxina cota, ingunis, segandedha! 2. cussa est sa cosa giusta ◊ chie fit cussu chi as nadu? ◊ chini est cussa? ◊ custu est su meu, cussu su tou ◊ cussu no ti dexit, no ti arruit bèni ◊ cussu dhu naras tui: ma no est aici! ◊ cussu est a l'arruinare: no bi lu fetas! ◊ bidu l'as cussu chi est coladu? ◊ cusse si narat Antiocu, custe imbetze Antoni 3. in cussa fit passendhe una fémina, bellita, e sos ojos de sos betzos si la puntant atzesos ◊ fia sonniendhe a tie: in cussu mi ses in d-unu sinnu iscumparida! ◊ in cussu fit imbénnitu potente e irmenticatu si fit de sa raichina ◊ mamma mi fateit pònnere a pes a fogu in sa tziminea: in cussa, pro s’istrachidúdine e su caentu si mi allorigheit su sonnu 4. síghili cussa, tue, za andhat bene!…◊ eh, tue fae cussa, e as a bíere ca ti lassaus solu coment'e unu cane! ◊ traitore, no creia mai chi mi faghias cussa! 5. cussu o no cussu, ndhe at collidu maladia ◊ cun totu cussu, deo no benzo gai etotu cun tegus ◊ in cue no rispetant s'anzenu e dae cussu ndhe bochint e ndhe arrestant ◊ si est cussu, de custu votu no potzu trantziri Etymon ltn. (ec)cu(m) + ipse, (ec)cu(m) + ipsum Translations French ce, cet, celui English this (man) Spanish ese, ése, éste Italian codésto, costui, tale, ciò (f. costèi, codesta, pl. costóro) German dieser.

cúste , agt, prn: custu Definition (f. custa) agt. e prn. chi s'impreat a inditare cosa o persona acanta o chi si pentzat acanta, de logu o de tempus, a chie est foedhandho (a/c. custe s'impreat solu coment'e prn. sing. de ómine); candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm./ a/c. in is paristórias, po su prus si cumènciat cun custu prn. fintzes chentza àere foedhau innanti de chie (es. Custu fit unu pitzocu chi andhàt a sa limúsina ◊ Custos fint duos frates, unu macu e unu sàviu ◊ Custos fint unu babbu e una mama); custu sighi siat!…, custu sighi si niat!… = est una cosa chi dhi donas tropu importàntzia = e cantu at a èssi?!… Sentences cust'ómine est curiosu! ◊ custu triballu lu fato deo, cussu lu faghes tue ◊ balla, custa borta tui no mi dha fais! 2. custa fit una mama chi aiat duas fizas ◊ ditzosu custe e ditzosu cudhe ◊ custe si nat Giuanne de Arborea e deo Pedru, primu fizu sou (F.Dore)◊ est custe su chi at tentu sa fortuna de partire ◊ custe mi est babbu 3. ite no fit, custu!… lis pariat, o naraiant chi fit, cosa ispantosa meda ◊ custu sighi siat amigu: sempre a s'atrollada cun isse ses! ◊ custu sighi si niat triballu…, dae note a note donzi die! Etymon ltn. (ec)cu(m) + iste, (ec)cu(m)+ istu(m) Translations French ce, cet, celui English this Spanish este, éste, esto Italian quésto, quésti German dieser.

dannàgliu , agt, nm: dannalzu, dannàrgiu, dannarju, dannarzu Definition chi o chie istat sèmpere faendho calecunu dannu, chie dhu tenet de avesu a fàere dannu, a furare Synonyms e antonyms dannaghe, dannaresu, dannigale, dannistu, dannosu, malandhanta / furone Sentences in cue bi at solu canes carràglios e imbreacones dannàglios ◊ oh, ses tue su dannarzu chi mi papas sos porcos a furinu! ◊ tue ses peus de cane dannàgliu, male pesau e male chischiu ◊ sa rana in sos ortos si mànigat sos bobbois dannarzos Etymon srd. Translations French celui qui cause du dommage English harmful, injurer Spanish torpe, dañino Italian danneggiatóre, uso a comméttere danni, dannóso German schädlich, Beschädiger.

dennegàrzu , agt, nm Definition chi o chie tenet su vítziu de si negare, chi dennegat, negat su chi at fatu o nau fintzes issu etotu Etymon srd. Translations French renégat, celui qui renie English renegade Spanish renegado, renegador Italian rinnegato, rinnegatóre German abtrünnig, Abtrünniger, Renegat.

feridòre, feridòri , agt, nm Definition chi o chie at fertu a ccn., nau prus che àteru de cosas graves, mannas Etymon srd. Translations French celui qui a blessé English wounder Spanish heridor Italian feritóre German verletzend, Verletzer.

incravadòre , nm Definition chie incravat, nau mescamente de cudhos chi ant incravau a Cristos a sa grughe Sentences Deus lis at dadu su perdonu finas a sos incravadores Etymon srd. Translations French celui qui crucifie English crucifier Spanish crucifixor Italian crocifissóre German Kreuziger.

professionéri , nm Definition chie tenet ccn. professione Synonyms e antonyms professionante Etymon srd. Translations French celui qui exerce une profession libérale English professional man Spanish profesional Italian professionista German Berufstätige.

reprovéri , nm: arreproveri Definition chie crítigat dimostrandho comente est una cosa o chistione contras a s'idea de un'àteru Etymon srd. Translations French celui qui réfute English confuter Spanish quien refuta Italian confutatóre German Widerleger.

storradòri , nm, agt: istorradore* Definition chie o chi si ponet in mesu o cricat de cumbínchere s'àteru a s'istorrare in calecuna chistione Translations French dissuasif, celui qui dissuade English dissuader Spanish disuasivo, quien disuade Italian dissuasóre German wer abrät.

studadòri , agt, nm: istudadore Definition chi o chie istudat Etymon srd. Translations French celui qui éteint English snufer Spanish apagador Italian spegnitóre German Löscher.

su , art, prn: ciú, tzu Definition artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de… Synonyms e antonyms ita Sentences o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru! 2. su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu! 3. su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito! 4. Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu Etymon ltn. ipsu(m) Translations French le, celui, ça English the, that Spanish el, lo Italian il, quéllo, ciò German der.

trasséri , nm, agt Definition chi o chie est totu trassas, prenu de trassas malas Synonyms e antonyms abbiseri, ammalisciadu, fraíciu, imbodhiosu, maganzosu, malisciosu, prinnigheri, transosu, trassadori, trassàrgiu Sentences no fatzas sa trassera, chi mi dh'ant iscoviau! ◊ cussa zòvana fuit una trassera chi l'ischiat fagher bene sa cumédia! ◊ ma lah ca sunt trasseris cussos pulíticos, lah!…◊ cussu est trasseri che marxani 2. cun móvidas trasseras de serpente ti dat sa manu e pesat avolotu e candho cres chi l'as bene connotu de s'internu sa cara est diferente Etymon srd. Translations French rusé, celui qui fait des manigances English shrewd, plotter Spanish listo, espabilado Italian scaltro, macchinatóre German schlau, Anstifter.

trebiàli , nm, agt: trepejale, tribbiali, trobeale, trobiabi, tropeale, tropearzu, tropejale, trubiali Definition ufradura a cambúcios a fortza de portare trobeas; maladia a peis chi faet andhare is animales a tzopu e pèrdere is unghedhas; gente de trobeas o chi ponet trobeas, de trassas malas, dannàrgiu, malu, falsu, de no si ndhe pòdere fidare ca istat cuncordandho calecuna cosa a dannu de s'àteru Synonyms e antonyms catanzu, farabbutu, lacasinarju, sacajale, tascaresu, traitore, trobearzu, truntzedheri 2. sos porcos moriant de tropeale, de nodisu, de pigota, de bucamala, de fogale 3. issu est unu trebiali malu ◊ cussu tropejale de Musolinu nos at cambiatu sos lúmenes ◊ fit unu trepejale e imbolicosu ◊ trepejales, si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su marissallu e su brigadieri aiant istigadu e porrogadu, ma onzi cosa andheit a favore de sos trobeales e los lasseint andhare ◊ su papàile dat s'imméntrigu, nostru trobeale Scientific Terminology mld, ntl Etymon srd. Translations French celui qui porte atteinte (à) English snarer, tempting Spanish maquinador Italian insidiatóre German Nachsteller.

trobeàrzu , agt Definition persona mala chi no faet a si ndhe fidare Synonyms e antonyms trebiali Etymon srd. Translations French celui qui porte atteinte (à) English tempting, tempter Spanish persona mala, de poco fiar Italian insidiatóre German Nachsteller.