abbiàtzu , avb Definition
cantu prima
Etymon
srd.
Translations
French
le plus tôt possible,
au plus tôt
English
as soon as
Spanish
cuanto antes,
lo antes posible
Italian
quanto prima
German
sobald wie möglich.
assumàncu, assumàncus , avb: assurumancu Definition
a su mancu = si àteru nono
Synonyms e antonyms
allumancu,
assalumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Sentences
assurumancu nerimí poita est aici ◊ si un'ammentu assumancu ndhe tenia!…
2.
assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos putzinosos!…◊ assurumancu po cosa, cussa televisioni: po biri iscimprórius de telenovellas!
Etymon
itl.
Translations
French
au moins,
du moins
English
at least
Spanish
por lo menos
Italian
alméno
German
wenigstens.
assunéssi , avb Definition
a su nessi, si no àteru
Synonyms e antonyms
allunessi,
assumancu,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Sentences
si aia àpidu assunessi sa barchighedha mia!…◊ potere eo assunessi in s'istante matessi dare sa vida mia in giambu insoro! (Mossa)◊ assunessi a tènnere s'impressione de ti àere bidu! ◊ nàrami assunessi ite ti naras! ◊ no mi pariat beru chi agataia cumpanzia a torrare, assunessi pro unu pagu de caminu
Etymon
srd.
Translations
French
au moins
English
at least
Spanish
por lo menos
Italian
alméno,
perloméno
German
wenigstens.
brundèsa , nf: brundhesa Definition
su èssere brundhu de una cosa o de una persona, de colore
Synonyms e antonyms
brundhura
Translations
French
blond,
blondeur
English
fairness
Spanish
lo rubio
Italian
biondézza
German
Blondsein.
cantepennò, cantepennòno , avb Definition
si no àteru, a su nessi
Synonyms e antonyms
assumancu,
nensi
Sentences
baebbei tue a fàghere cussu, o cantepennono ispiegabbilu comente depet fàghere! ◊ faghe a manigare, o cantepennono ammanitza sa cosa, za bi pesso deo! ◊ làssami pasare, o cantepennono torrare àlidu! ◊ si faghet totu, o cantepennò si comintzat ◊ cheriat a los lassare líbberos de si che torrare a domo, o cantepennò a los pagare!
Etymon
srd.
Translations
French
au moins
English
at least
Spanish
al menos,
por lo menos
Italian
alméno,
quantoméno
German
wenigstens.
covacúra , nf Definition
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Synonyms e antonyms
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Sentences
betare una cosa a covacura
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
coverings
Spanish
todo lo que cubre
Italian
tutto ciò che può servire per coprire
German
Decke.
dhu , prn: lu Definition
prn. sing. (pl. dhos, dhus) de 3ˆ p. po inditare persona o cosa (de genia mascu) agiummai sèmpere manigiau a cumplementu ogetu, postu innanti e abbandha de su vrb. o apustis e totu a unu (enclíticu, fintzes paris cun àteru elementu enclíticu etotu)
Sentences
dhu biu, dhu fatzo, dhu càstiu, dhu conto ◊ su sardu cheret istudiau puru, po dhu lèzere e po dh'iscríere! ◊ fustei ge dhu iscít su mestieri chi fatzu! ◊ sa mama, abbratzandhedhu, dhi assutaiat sas làmbrigas ◊ bie tui, si ndhi connosches, de dhos avisae!
2.
Maistu, faedhos chellare! ◊ custa mammai iat istugiau in sa memória medas contos e fut dolosa contandhodhos chi pariat de dhos bívere in cussos tempos (I.Patta)◊ castiadidhus, comenti funt bellus!
Etymon
ltn.
illu(m)
Translations
French
le
English
him,
it,
them
Spanish
lo
Italian
lo (pron.)
German
ihn,
es.
dúcas , cng: adducas,
duncas,
edducas Definition
foedhu chi si narat coment'e po acabbare unu chistionu, faendho is conclusiones, e medas bortas fintzes cumenciandhodhu
Synonyms e antonyms
perduncas,
tandho
Sentences
"Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - ◊ deo no la pesso che a tie e ducas fato de àtera manera
Etymon
ltn.
dunc + unquam
Translations
French
donc
English
therefore
Spanish
pues,
por lo tanto
Italian
dùnque
German
also,
nun,
daher.
ibbrunúsciu , nm, avb: ilbrunúsciu,
isbrenúsciu,
isbrunúsciu Definition
cantidade de cosa, prus che àteru de papare, chi bastat po su necessàriu, pentzada coment’e cosa chi dhu’est (e no chi mancat)/ a s’ibbrunúsciu = a meda, a révudu, a brunúsciu, in bundhàssia
Synonyms e antonyms
consumu
Sentences
in cuss'isbrunúsciu de moralidade la binchiant sos furbos e sos ricos a dannu de sos pastores e de sos massajos (E.Giordano)◊ remonidu in s'órriu, su trigu fit prontu a si fàghere impreare pro sos isbrunúscios de sa família (G.Addis)◊ amus postu latuca ebbia po s'isbrunúsciu de domo e no ndhe podimus bèndhere
2.
sos carros gàrrigos de merce fint a isbrunúsciu
Translations
French
besoins
English
needs
Spanish
lo necesario
Italian
fabbisógno
German
Bedarf.
líu , prn Definition
bi + lu = si + dhu: liu dao = bi lu dao, liu namus = si dhu naraus; dazeliu! = donaisidhu!, dadebbilu!
Sentences
si liu namus nois si nche irménticat ◊ timiat chi liu esseret iscopiau, a su mere ◊ depiat isetare a liu nàrrere ◊ su rellozu liu daes vetzu e rughinau e ti lu torrat novu!
Translations
French
le-lui
English
it to him
Spanish
se lo
Italian
gliélo
German
ihn (sie,
es) ihm (ihr,
ihnen).
lu , prn: dhu* Definition
prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.)
Sentences
cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu
Translations
French
le
English
him,
it
Spanish
lo,
le
Italian
lo
German
ihn,
es,
sie.
nénsi , avb: nentzi,
nessi,
nessis,
nintzi Definition
a su mancu, po èssere pagu, si no àteru; dhu narant fintzes cun dispraxere, cun pentimentu, impudu
Synonyms e antonyms
allunessi,
assumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi
Sentences
fut un'ómine artu nensi duos metros ◊ nessi su logu tento, si no poto triballare ◊ si no poto fàghere a duas manos, nessi a una! ◊ si passas in carrela nàrami nessi adiu! ◊ si diat deper lèzere nentzi una borta ◊ nessis s'isprendhet sas corrias ◊ su prementu est unu bucone de pasta lassau nensi oto dies
2.
nessi una manu de azudu podias dare, andhe chi no ses andhadu a triballare!
Etymon
ltn.
nec + sic
Translations
French
au moins
English
at least
Spanish
al menos,
por lo menos
Italian
alméno
German
mindestens,
wenigstens,
wenn wenigstens,
wenn.
oróru , avb: aroru Definition
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Sentences
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Etymon
srd.
Translations
French
tout le long de…
English
along the edge
Spanish
a lo largo
Italian
lungo i màrgini
German
die Ränder entlang.
pianèsa , nf Definition
su èssere de su logu bene in paris, parighinu, de totunu paris, chentza fossos
Etymon
srd.
Translations
French
planéité
English
flatness
Spanish
lo plano
Italian
piattézza,
pianézza
German
Ebenheit.
pidànciu , agt: pidànciulu,
pirànciu Definition
chi costumat a contare totu su chi ischit o ch'intendhet
Synonyms e antonyms
culivala,
irmendhajolu,
lendharzu,
pidanceri,
pirancianu,
piranciuleri,
pirodha,
sciudhànciu,
scorduladori
| ctr.
segretu,
sizerru
Sentences
alla custus óminis, no fait a chistionai ca súbbitu ti narant ca ses pidància! ◊ gei ses unu pirànciu bellu!…
Etymon
srd.
Translations
French
rapporteur
English
gossipy
Spanish
hablador,
quien lo dice todo
Italian
svescióne
German
Klatschbase.
sechérru , agt, nm: sicherru,
sigherru Definition
chi est (o tanti chi est) apenas giustu, o fintzes própriu giustu giustu, su tantighedhu chi bastat, su tanti giustu chi serbit a unu bisóngiu / a sigherru = secherre, zustu zustu
Synonyms e antonyms
necessàriu
Sentences
si nche fit andhau chin sos úrtimos secherros sodhos de sa paca ◊ as a campare sèmpere in predarjos e in sartos de tzimentu penàndhelu secherru, su bucone (G.Piga)◊ est arrejonanne in vitzichesu secherru
2.
a bidha ghirabant a sas ocasiones de notu e abbarrabant su secherru, chin su contipizu de torrarent a su manizu ◊ su secherru in dommo bi est sèmpere istau
3.
su tzapadore tirat e campat a sigherru, che cundennadu
Etymon
srdn.
Translations
French
juste,
à peine suffisant
English
enough
Spanish
lo suficiente
Italian
quanto basta
German
gerade ausreichend.
sortéri 1 , nm Definition
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Translations
French
personnes ou choses à tirer au sort
English
drawing for (lots)
Spanish
lo que va a ser sorteado
Italian
sorteggiando
German
durch Los bestimmen.
su , art, prn: ciú,
tzu Definition
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Synonyms e antonyms
ita
Sentences
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Etymon
ltn.
ipsu(m)
Translations
French
le,
celui,
ça
English
the,
that
Spanish
el,
lo
Italian
il,
quéllo,
ciò
German
der.