abbiàtzu , avb Definizione
cantu prima
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le plus tôt possible,
au plus tôt
Inglese
as soon as
Spagnolo
cuanto antes,
lo antes posible
Italiano
quanto prima
Tedesco
sobald wie möglich.
assumàncu, assumàncus , avb: assurumancu Definizione
a su mancu = si àteru nono
Sinonimi e contrari
allumancu,
assalumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Frasi
assurumancu nerimí poita est aici ◊ si un'ammentu assumancu ndhe tenia!…
2.
assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos putzinosos!…◊ assurumancu po cosa, cussa televisioni: po biri iscimprórius de telenovellas!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
au moins,
du moins
Inglese
at least
Spagnolo
por lo menos
Italiano
alméno
Tedesco
wenigstens.
assunéssi , avb Definizione
a su nessi, si no àteru
Sinonimi e contrari
allunessi,
assumancu,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Frasi
si aia àpidu assunessi sa barchighedha mia!…◊ potere eo assunessi in s'istante matessi dare sa vida mia in giambu insoro! (Mossa)◊ assunessi a tènnere s'impressione de ti àere bidu! ◊ nàrami assunessi ite ti naras! ◊ no mi pariat beru chi agataia cumpanzia a torrare, assunessi pro unu pagu de caminu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au moins
Inglese
at least
Spagnolo
por lo menos
Italiano
alméno,
perloméno
Tedesco
wenigstens.
brundèsa , nf: brundhesa Definizione
su èssere brundhu de una cosa o de una persona, de colore
Sinonimi e contrari
brundhura
Traduzioni
Francese
blond,
blondeur
Inglese
fairness
Spagnolo
lo rubio
Italiano
biondézza
Tedesco
Blondsein.
cantepennò, cantepennòno , avb Definizione
si no àteru, a su nessi
Sinonimi e contrari
assumancu,
nensi
Frasi
baebbei tue a fàghere cussu, o cantepennono ispiegabbilu comente depet fàghere! ◊ faghe a manigare, o cantepennono ammanitza sa cosa, za bi pesso deo! ◊ làssami pasare, o cantepennono torrare àlidu! ◊ si faghet totu, o cantepennò si comintzat ◊ cheriat a los lassare líbberos de si che torrare a domo, o cantepennò a los pagare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au moins
Inglese
at least
Spagnolo
al menos,
por lo menos
Italiano
alméno,
quantoméno
Tedesco
wenigstens.
covacúra , nf Definizione
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frasi
betare una cosa a covacura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
coverings
Spagnolo
todo lo que cubre
Italiano
tutto ciò che può servire per coprire
Tedesco
Decke.
dhu , prn: lu Definizione
prn. sing. (pl. dhos, dhus) de 3ˆ p. po inditare persona o cosa (de genia mascu) agiummai sèmpere manigiau a cumplementu ogetu, postu innanti e abbandha de su vrb. o apustis e totu a unu (enclíticu, fintzes paris cun àteru elementu enclíticu etotu)
Frasi
dhu biu, dhu fatzo, dhu càstiu, dhu conto ◊ su sardu cheret istudiau puru, po dhu lèzere e po dh'iscríere! ◊ fustei ge dhu iscít su mestieri chi fatzu! ◊ sa mama, abbratzandhedhu, dhi assutaiat sas làmbrigas ◊ bie tui, si ndhi connosches, de dhos avisae!
2.
Maistu, faedhos chellare! ◊ custa mammai iat istugiau in sa memória medas contos e fut dolosa contandhodhos chi pariat de dhos bívere in cussos tempos (I.Patta)◊ castiadidhus, comenti funt bellus!
Etimo
ltn.
illu(m)
Traduzioni
Francese
le
Inglese
him,
it,
them
Spagnolo
lo
Italiano
lo (pron.)
Tedesco
ihn,
es.
dúcas , cng: adducas,
duncas,
edducas Definizione
foedhu chi si narat coment'e po acabbare unu chistionu, faendho is conclusiones, e medas bortas fintzes cumenciandhodhu
Sinonimi e contrari
perduncas,
tandho
Frasi
"Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - ◊ deo no la pesso che a tie e ducas fato de àtera manera
Etimo
ltn.
dunc + unquam
Traduzioni
Francese
donc
Inglese
therefore
Spagnolo
pues,
por lo tanto
Italiano
dùnque
Tedesco
also,
nun,
daher.
ibbrunúsciu , nm, avb: ilbrunúsciu,
isbrenúsciu,
isbrunúsciu Definizione
cantidade de cosa, prus che àteru de papare, chi bastat po su necessàriu, pentzada coment’e cosa chi dhu’est (e no chi mancat)/ a s’ibbrunúsciu = a meda, a révudu, a brunúsciu, in bundhàssia
Sinonimi e contrari
consumu
Frasi
in cuss'isbrunúsciu de moralidade la binchiant sos furbos e sos ricos a dannu de sos pastores e de sos massajos (E.Giordano)◊ remonidu in s'órriu, su trigu fit prontu a si fàghere impreare pro sos isbrunúscios de sa família (G.Addis)◊ amus postu latuca ebbia po s'isbrunúsciu de domo e no ndhe podimus bèndhere
2.
sos carros gàrrigos de merce fint a isbrunúsciu
Traduzioni
Francese
besoins
Inglese
needs
Spagnolo
lo necesario
Italiano
fabbisógno
Tedesco
Bedarf.
líu , prn Definizione
bi + lu = si + dhu: liu dao = bi lu dao, liu namus = si dhu naraus; dazeliu! = donaisidhu!, dadebbilu!
Frasi
si liu namus nois si nche irménticat ◊ timiat chi liu esseret iscopiau, a su mere ◊ depiat isetare a liu nàrrere ◊ su rellozu liu daes vetzu e rughinau e ti lu torrat novu!
Traduzioni
Francese
le-lui
Inglese
it to him
Spagnolo
se lo
Italiano
gliélo
Tedesco
ihn (sie,
es) ihm (ihr,
ihnen).
lu , prn: dhu* Definizione
prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.)
Frasi
cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu
Traduzioni
Francese
le
Inglese
him,
it
Spagnolo
lo,
le
Italiano
lo
Tedesco
ihn,
es,
sie.
nénsi , avb: nentzi,
nessi,
nessis,
nintzi Definizione
a su mancu, po èssere pagu, si no àteru; dhu narant fintzes cun dispraxere, cun pentimentu, impudu
Sinonimi e contrari
allunessi,
assumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi
Frasi
fut un'ómine artu nensi duos metros ◊ nessi su logu tento, si no poto triballare ◊ si no poto fàghere a duas manos, nessi a una! ◊ si passas in carrela nàrami nessi adiu! ◊ si diat deper lèzere nentzi una borta ◊ nessis s'isprendhet sas corrias ◊ su prementu est unu bucone de pasta lassau nensi oto dies
2.
nessi una manu de azudu podias dare, andhe chi no ses andhadu a triballare!
Etimo
ltn.
nec + sic
Traduzioni
Francese
au moins
Inglese
at least
Spagnolo
al menos,
por lo menos
Italiano
alméno
Tedesco
mindestens,
wenigstens,
wenn wenigstens,
wenn.
oróru , avb: aroru Definizione
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Frasi
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout le long de…
Inglese
along the edge
Spagnolo
a lo largo
Italiano
lungo i màrgini
Tedesco
die Ränder entlang.
pianèsa , nf Definizione
su èssere de su logu bene in paris, parighinu, de totunu paris, chentza fossos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
planéité
Inglese
flatness
Spagnolo
lo plano
Italiano
piattézza,
pianézza
Tedesco
Ebenheit.
pidànciu , agt: pidànciulu,
pirànciu Definizione
chi costumat a contare totu su chi ischit o ch'intendhet
Sinonimi e contrari
culivala,
irmendhajolu,
lendharzu,
pidanceri,
pirancianu,
piranciuleri,
pirodha,
sciudhànciu,
scorduladori
| ctr.
segretu,
sizerru
Frasi
alla custus óminis, no fait a chistionai ca súbbitu ti narant ca ses pidància! ◊ gei ses unu pirànciu bellu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapporteur
Inglese
gossipy
Spagnolo
hablador,
quien lo dice todo
Italiano
svescióne
Tedesco
Klatschbase.
sechérru , agt, nm: sicherru,
sigherru Definizione
chi est (o tanti chi est) apenas giustu, o fintzes própriu giustu giustu, su tantighedhu chi bastat, su tanti giustu chi serbit a unu bisóngiu / a sigherru = secherre, zustu zustu
Sinonimi e contrari
necessàriu
Frasi
si nche fit andhau chin sos úrtimos secherros sodhos de sa paca ◊ as a campare sèmpere in predarjos e in sartos de tzimentu penàndhelu secherru, su bucone (G.Piga)◊ est arrejonanne in vitzichesu secherru
2.
a bidha ghirabant a sas ocasiones de notu e abbarrabant su secherru, chin su contipizu de torrarent a su manizu ◊ su secherru in dommo bi est sèmpere istau
3.
su tzapadore tirat e campat a sigherru, che cundennadu
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
juste,
à peine suffisant
Inglese
enough
Spagnolo
lo suficiente
Italiano
quanto basta
Tedesco
gerade ausreichend.
sortéri 1 , nm Definizione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Traduzioni
Francese
personnes ou choses à tirer au sort
Inglese
drawing for (lots)
Spagnolo
lo que va a ser sorteado
Italiano
sorteggiando
Tedesco
durch Los bestimmen.
su , art, prn: ciú,
tzu Definizione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Sinonimi e contrari
ita
Frasi
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Etimo
ltn.
ipsu(m)
Traduzioni
Francese
le,
celui,
ça
Inglese
the,
that
Spagnolo
el,
lo
Italiano
il,
quéllo,
ciò
Tedesco
der.