abbacòrra , nf: abbagorra Definizione
abba de corra: s'abbighedha chi essit de su nasu candho unu est arremadiadu
Sinonimi e contrari
arrema,
abbanasu
Frasi
lentore, pèrelas, làgrimas de sa note, abbagorra de su chelu (N.Demurtas)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
glaire
Inglese
drainage from the nose
Spagnolo
moquita
Italiano
catarro,
scólo nasale
Tedesco
Nasenlaufen.
abbarigàu , avb Definizione
a logos dhu narant po sa die de oe a duas, àteros po duas dies a oe o dinnanteriseru, e fintzes po de oe a tres dies
Sinonimi e contrari
daretu,
pusticràs
/
barigadu
2.
candu si bieus, cras, pusti cras o abbarigau?
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
après-demain
Inglese
the day after tomorrow
Spagnolo
pasado mañana
Italiano
dopodomani
Tedesco
übermorgen.
abbruncàda , nf Definizione
atumbada o cropu a murros, cun is murros; cosa chi si narat coment’e avertimentu, briga; atumbada de malascigura a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
irmurrada,
irruncada,
sbruncada
/
avertimentu
/
atumbada
3.
dogni abbruncada est a su pódhighe malu… (Z.Zazzu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
claque,
heurt
Inglese
slap in the face,
bump
Spagnolo
tortazo,
morrada,
choque
Italiano
mostaccióne,
urto
Tedesco
Hieb auf die Schnauze,
Aufprall.
acatastàe , vrb Definizione
iscríere unu bene, terras, domos, in su catastu, a manera chi arresurtet a distintu sa propriedade
Sinonimi e contrari
incatastare
Traduzioni
Francese
cadastrer
Inglese
to pile (up),
to register to the land-registry office
Spagnolo
inscribir en el catastro
Italiano
accatastare 1
Tedesco
in den Kataster eintragen
acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definizione
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Sinonimi e contrari
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Frasi
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher,
s'abriter
Inglese
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Spagnolo
cubilar,
cobijar
Italiano
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
Tedesco
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
acollàda , nf: acollara Definizione
su giare un'ispinta, su fàere fortza a cropu o totus impare
Sinonimi e contrari
acirrada,
afracada,
assuprida,
colpu,
imberta,
impédhida,
incollada,
ispinta,
lómpia
Modi di dire
csn:
dhi at donau un'acollada!… = l'at fatu un'assuprida!…; un'a. de àcua = una bufada manna de abba, acirrada
Frasi
s'aradu tichirriaiat a donzi acollada forte de su giuo ◊ at pigau un'acollara in sa vetura e de sa dí at cumentzau a sciolloriai ◊ dhi at donau un'acollada, in s'oru de su mari, e ci dh'at ghetau a s'àcua ◊ toca, mulleri mia, ca est s'úrtima acollada!
2.
torrat a domu, pigat sa cullera e via àteras duas o tres acolladas de cudha cosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
poussée occasionnelle
Inglese
push with the shoulder
Spagnolo
empujón
Italiano
spintóne,
spallata
Tedesco
heftiger Stoß,
Stoß mit der Schulter.
afavàdu , agt: afavau Definizione
de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu
Sinonimi e contrari
afaighedhau
/
cdh. afaatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malade,
atteint du favisme
Inglese
a person which can easily contract the ilness of favism
Spagnolo
que padece favismo
Italiano
fàbico
Tedesco
Bohnenvergiftung (Fabismus)
agiòne , nf: ajona,
ajone,
ajoni Definizione
genia de lóriga de corria o de pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue fàere intrare e arrèschere sa punta de sa timona de su carru o de s'arau / furriaisí a un'ajoni = fàgheresi a unu gantzu
Sinonimi e contrari
alasoni,
bagione 1,
cajone 1,
fatzolu 1,
giussòrgia,
sesúgia
Frasi
nosu festis is ajonis cun pedhi de marxani
2.
s'espi si fúrriat a un'ajoni candu cracat, ca pungit e mússiat
Traduzioni
Francese
anneau d'un joug
Inglese
strip of leather joining the top flail to the handle
Spagnolo
mediana,
barzón
Italiano
gombina
Tedesco
Lederriemen im Pflugbaum.
agioroscàre , vrb Traduzioni
Francese
se jetter en grondant (chien qui gronde)
Inglese
jumping of a growling dog with the intention of biting
Spagnolo
acometer los perros en la caza
Italiano
l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere
Tedesco
sich knurrend auf jdn,
stürzen.
aíssu , nm: aito,
aitu Definizione
su frore de su lidone / mele de aitu = mele ranchitzu, marigosu, su chi s'abe faghet de su fiore de su lidone
Sinonimi e contrari
eritzàmene pruma 1
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
fleur d'arbousier
Inglese
the flower of the strawberry-tree
Spagnolo
flor del madroño
Italiano
fiore del corbézzolo
Tedesco
Blume des Erdbeerbaums.
albúciu , nm Definizione
s'arraighina grussa chi portat s’abrutzu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
albucium
Traduzioni
Francese
bulbe de l'asphodèle
Inglese
bulb of the asphodel
Spagnolo
bulbo del asfódelo
Italiano
bulbo dell'asfodèlo
Tedesco
Asphodillzwiebel.
alghentàre , vrb: arghentare Definizione
fàere in colore de prata; pònnere in su fogu a iscagiare bene e imbudhidare, nau mescamente de s'ógiu: a. s'ógiu, su mele, sa saba
Sinonimi e contrari
arrafinai,
assendrare
Frasi
sa bidhia s'arghentat a primu manzanu, la basat su sole e ch'est isparia ◊ s'ozu de lestínchinu l'amus arghentau in sa sartàghine
Etimo
ltn.
recentare
Traduzioni
Francese
dépurer,
raffiner,
réchauffer de l'huile
Inglese
to purify,
to heat the oil
Spagnolo
refinar aceite
Italiano
depurare,
raffinare,
riscaldare l'òlio
Tedesco
klären,
läutern,
das Öl aufwärmen.
amèga , avb: ammegu,
ammega,
ammegas,
megas Definizione
megai de…, èssere faendho, acant'a fàere, apenas fata calecuna cosa / ammegas de mandhigare = sughestantu, in s'ora chi fit, o chi est, manighendhe
Frasi
ammegas de bènnere so in su mamentu
2.
proite tue, fizu de s'upa manna e de unu filu de lughe, ammega in s'oru de sa corona, cun sa làntia de su pensamentu già chircas e preguntas?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être sur le point de…
Inglese
in the act of…
Spagnolo
mientras,
a punto de
Italiano
nell'atto di…
Tedesco
im Begriff zu.
ammediài 1 , vrb: ammeriai,
ammeriare,
mediai* Definizione
fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca
Sinonimi e contrari
acamai,
meliagrare
Frasi
sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso
2.
arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai!
Traduzioni
Francese
faire la sieste,
rester dans l'ombre
Inglese
to have a siesta,
to stay in the shadow
Spagnolo
sestear
Italiano
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedesco
im Schatten Mittagsruhe halten.
ammolàre , vrb Definizione
fàere una pedra a mola de molinu; fàere a mola, ingrussare in s’arraighina, nau de erbas e tupas, e de sa carre in su sensu de fàere a gurone, betare o crèschere in tita (nau de animale fémina candho est acanta a angiare); cuare in calecuna mola de matedu, fintzes pònnere asuta de calecuna mata in s'umbra comente faet su bestiàmene, pinnigare o aunire totu impare
Sinonimi e contrari
afundhare 1
/
abbusare 1,
ammagare,
atupare,
intupai
Frasi
s'antunna est ammolada ◊ sas berbeghes zughent sa tita ammolada ◊ bi at raighina de s'àrbure chi si ammolat
2.
sas berbeghes si sunt ammoladas meriendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enjaler
Inglese
to tie to the anchor stock
Spagnolo
hacer una muela,
encepar
Italiano
acceppare
Tedesco
einen Anker stocken.
anzonína , nf Definizione
totu is angiones pigaos o cunsideraos impare / a s'a. = che anzone, acomenti si fait cun o a is angionis
Frasi
fatendhe s'alte sua matzonina, a sos massajos lis furat sa ua e a tie si dat s'anzonina! (A.M.Scanu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tous les agneaux
Inglese
the whole of lambs
Spagnolo
el conjunto de los corderos
Italiano
l'insième degli agnèlli
Tedesco
Lammherde.
apanedhàre , vrb Definizione
fàere panedhas, una genia de pane, fàere a bisura de panedha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
embuer
Inglese
to give the form of loaves
Spagnolo
hacer pan
Italiano
appanare
Tedesco
in Form von Brotlaiben bringen.
àrra 2 , nf Definizione
genia de preughedhu chi ponet a s'abe in su casidhu e dha bochit puru si no si meighinat
Terminologia scientifica
crp, varroa destructor
Traduzioni
Francese
varroa
Inglese
insect able to kill bees into the apiary
Spagnolo
parásito que mata las abejas en las colmenas
Italiano
varròa
Tedesco
Varroamilbe.
arrepílu , nm: repilu Definizione
su segare su pilu o fàere sa braba a betu contràriu de coment'est su pilu
Etimo
ctl., spn.
repel, repelo
Traduzioni
Francese
à rebrousse-poil
Inglese
shave against the beard
Spagnolo
contrapelo
Italiano
contropélo
Tedesco
Gegenstrich.
arretàe , vrb: arretare,
arretai,
retai Definizione
nau de sa natura de su mascu, su si fàere tostada, chíbbera, tètera
Sinonimi e contrari
arrintzonare,
arritzare
Frasi
cussu est ómine chi no arretat ◊ est arretendhe, comente at bidu féminas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être en érection
Inglese
to have the erection,
to be in erection
Spagnolo
tener una erección
Italiano
avére l'erezióne,
èssere in erezióne
Tedesco
in Erektion sein.