foressídu , agt: foressiu,
forexidu Definizione
de foressire; chi est essiu fora a bandhidare, chi est bandhidandho
Sinonimi e contrari
bandhidu,
dogau
/
desessidu,
dischissiau
2.
ómines foressidos e pastores bi ant agatadu asilu in malas seras (S.Casu)◊ no cheria crèere chi sa família axuaiat sos foressidos, chi cuguzaiat sos betadomos ◊ medas de sos foressidos de Nure aiant su sàmbene atossicadu dae totu su male passadu ◊ sigo a iscríere allegàndhedi de custos bandhuleris foressios (C.Frau)
Etimo
spn.
forajido
Traduzioni
Francese
réfugié politique,
en fuite
Inglese
outlaw,
on the run
Spagnolo
forajido,
prófugo
Italiano
fuoruscito,
latitante
Tedesco
ausgetreten,
flüchtig.
fràta 1 , nf Definizione
genia de distacu o segada de músculu aintru, in sa carena, po un’isfortzu mannu fatu a cropu; su dolore chi si sentit; in cobertantza, brulla mala
Sinonimi e contrari
frapu,
fritia,
illatzada
3.
sa nonna at cumpresu sa frata, giamat sa neta e li narat: Ninna mia, no ponzas cabu a sos ómines! ◊ abbà custa frata: istanote ridimos!
Cognomi e Proverbi
smb:
Fratta
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
déchirure musculaire,
douleur musculaire
Inglese
sprain,
pains in the joints
Spagnolo
tirón
Italiano
strappo muscolare,
dolóre articolare
Tedesco
Muskelriß,
Gelenkschmerz.
frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1,
frusu,
frúsua Definizione
fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera
Sinonimi e contrari
frusiada,
isbúvulu,
traconarja
/
fibera,
fiotu,
tropa
/
fuliénsia
Modi di dire
csn:
f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda
Frasi
sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia
2.
s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus
3.
candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri!
4.
in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu
5.
atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua
Etimo
ctl.
enfusa
Traduzioni
Francese
force du vent,
cohorte
Inglese
fury of the wind,
swarm
Spagnolo
fuerza del viento,
séquito
Italiano
fùria del vènto,
codazzo
Tedesco
Rasen des Windes,
Schwarm.
garaítzos , nm pl: ghidaitzos,
ghiraditos,
ghiraitos,
ghiraitzu,
ghiratitzos,
giraditzos,
giraditzus,
giraitzos Definizione
totu s'istentina, nada deosi ca in bentre est totu a lobos, a ghiroes, a tòrronos
Sinonimi e contrari
beraditos,
busellos,
iltentina,
mannaditzus,
stintinigu
Frasi
lestru, cane de isterju, chi za ti coco duos ghiraitos a paca de s'imperju! ◊ is giraditzus dhus impreant po cundiri sa fà, ca is prus grussus non servint po su sàmbini e ne po su sartitzu
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
intestin
Inglese
the intestines
Spagnolo
tripas
Italiano
gli intestini
Tedesco
Eingeweide (Pl.),
Gedärm,
Gedärme.
giantéris , avb: zanteris Definizione
duas dies innanti de oe / torrandho agoa in su tempus si narat: oe, deris, gianteris, dinnantis
Sinonimi e contrari
dinnantariseru,
innantieris
Frasi
morta est mela piberi… piús allegru so como chi no eris e gianteris! ◊ a mie su sardu mi piaghet totu: su de subra, su de giosso, su de mesu, su de oe, su de deris e su de gianteris puru
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
ltn.
iam ante heri
Traduzioni
Francese
avant-hier
Inglese
the day before yesterday
Spagnolo
anteayer
Italiano
avantièri
Tedesco
vorgestern.
giogiói , nf Definizione
pistadura de un'istrinta
Traduzioni
Francese
pinçon
Inglese
the sign of a pinch
Spagnolo
marca de un pellizco
Italiano
pulcesécca
Tedesco
Zeichen von Zwicken.
giunchíglia, giunchígliu , nf, nm Definizione
giunchígliu a frori biancu, genia de erba bona fintzes po meighina
Frasi
in sa mesíglia bi at postu rosas e giunchíglias
Terminologia scientifica
rbc, convallaria maialis
Traduzioni
Francese
muguet
Inglese
lily of the valley
Spagnolo
muguete
Italiano
mughétto
Tedesco
Maiglöckchen,
Maiblume.
grína, grínas , nf Definizione
su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho
Sinonimi e contrari
grindha,
nea,
riga
Modi di dire
csn:
pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura
Frasi
connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina?
2.
cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa
Cognomi e Proverbi
smb:
Grina
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
la clarté de l'aube
Inglese
the first light of dawn
Spagnolo
aurora
Italiano
chiaróre dell'alba
Tedesco
Morgendämmerung.
ifundhàre , vrb: ilfunnare,
irfundhare,
isfundai,
isfundhare,
sfundai Definizione
segare, bogare o abbasciare su fundhu de unu trastu; segare matas de fundhu (cantu prus in bàsciu, fintzes a paris de terra), bogare de arraighinas
Sinonimi e contrari
issundhare,
sciundorai
Frasi
no poto pònnere passu chi no s'isfundhat su terrinu in pes ◊ si ti seis in sa cradea su pesu tou l'irfundhat ◊ si li lompet a faladas de pè l'irfundhat su paneri!
2.
élighes, chercos, totu ant isfundhadu: su monte chei su campu est resultadu (B.R.Carbone)◊ sa binza betza isfundhandhela! ◊ sas arvuritas si ndhe isfundhant dai s'arzola e si che achedhant in sulcos ◊ su bentu paret chi ndhe isfundhet sos chercos ◊ custa figu si no dat frutu ifundhandhela!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
défoncer
Inglese
to break the bottom of,
to mow
Spagnolo
desfondar,
cortar a ras del suelo
Italiano
sfondare,
tagliare raso tèrra
Tedesco
den Boden ausschlagen.
ilgravaméntu , nm: isclavamentu,
iscravamentu,
sclavamentu Definizione
su ndhe calare a Cristos de sa grughe, sa funtzione de chida santa po ammentu de sa passione e morte sua
Sinonimi e contrari
iscravadura,
iscravatzone,
iscravu 1
| ctr.
incravamentu
Etimo
ctl.
desclavament
Traduzioni
Francese
Déposition de croix
Inglese
the deposition (from the cross)
Spagnolo
descendimiento
Italiano
deposizióne del Cristo dalla cróce
Tedesco
Kreuzabnahme.
immaodhàu , agt, pps: immeudhadu,
irmeudhadu,
irmidudhau,
ismiudhatu,
smuedhau Definizione
chi at pérdiu sa fortza; de irmeudhare
Sinonimi e contrari
arréndhidu,
smeudhiu,
spuligau
| ctr.
ammeudhadu
Frasi
cussos sunt immeudhados, dados a su vítziu, sempre imbreagos
Traduzioni
Francese
sans moelle,
mollasse
Inglese
spineless,
weakened,
taken the marrow out
Spagnolo
desmeollado,
enervado
Italiano
smidollato
Tedesco
marklos,
kraftlos.
incannugài, incannugàre, incannugràre, incannujàre , vrb: incronucare Definizione
pònnere in sa cannuga; arrennèscere a fàere una cosa; rfl. fuire, pentzandhosi cosa de tímere
Sinonimi e contrari
incarrebai,
intzodhai
2.
fiat de diora sentza de fai tzípulas e timiat de no nd'incannugai una
3.
candu apu biu ca mi castiàt cun idea mala, dèu, mischinu, mi dh'apu incannugada!…◊ candu at inténdiru aici si dh'at incannugara ca no dhi boremu fai su prexei
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
garnir la quenouille
Inglese
to put in the distaff
Spagnolo
enrocar
Italiano
inconocchiare
Tedesco
auf den Spinnrocken wickeln.
incarnài, incarnàre , vrb: incarrare Definizione
intrare o fichire in mesu de sa carre, nau prus che àteru de cosa chi creschet; torrare a crèschere sa carre; fàere a carre, pigare carres
Sinonimi e contrari
incarnie
Frasi
sos ogros tuos mi ant fatu efetu e s'amore in coro est incarnadu ◊ est gai bella chi paret una dea incarnada ◊ a isse si li incarnant sas ungras ca las zughet totu dortas e allachedhadas
3.
su Cristos si est incarnadu in su sinu de sa Vírzine Maria
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
s'incarner
Inglese
to grow in,
to thrust into the flesh
Spagnolo
encarnarse
Italiano
incarnire,
incarnare
Tedesco
ins Fleisch eindringen lassen.
incaussài , vrb Definizione
nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa)
Sinonimi e contrari
aèschere,
arrèschere,
incaussire
Frasi
a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu!
2.
tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau
Traduzioni
Francese
de travers
Inglese
which goes the wrong way (said of food)
Spagnolo
atragantar
Italiano
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedesco
in die falsche Kehle kommen.
incispíre , vrb Definizione
coment'e mandhare o bogare cispa, ischintídhias, catzare fogu, nau in cobertantza de una manera de fàere fogosa, forte, airada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flamboyer,
faire fureur
Inglese
to blaze,
to be the rage (all)
Spagnolo
chispear
Italiano
fiammeggiare,
furoreggiare
Tedesco
aufflammen,
großen Erfolg haben.
incràs , avb: uncràs Definizione
sa die apustis de una die calesiògiat, difatu
Sinonimi e contrari
cras
Frasi
sa die nono, ma s'incràs fint andhados ◊ Micheledhu est arrenésciu a biri su mari isceti s’incràs ◊ s'incràs dh'at fuedhada ◊ s'incràs est andhadu pro faedhare cun s'inzenieri
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le lendemain
Inglese
the day after
Spagnolo
el día siguiente
Italiano
indomani
Tedesco
Morgen.
incungiài, incungiàre , vrb: incunzare Definizione
arregòllere s'incúngia, is laores o àteru chi produet sa terra, a domo, a magasinu; arregòllere e chistire, assentare in su logu, fintzes batire a domo calecuna cosa; mantènnere o istare isserrau
Sinonimi e contrari
coglire,
coltoire,
remonire
/
inserrai
Frasi
chini messat incúngiat ◊ geo sèmeno, incúngio e béntulo
2.
de tantas peràulas ndhe apo incunzadu unu sacu de fàulas ◊ dhoi at genti chi pentzat isceti a incungiai dinai ◊ cun sas manos bostras murghides e incunzades su late
3.
cussa cosa incungiaidha in su calàsciu ◊ a una certa ora tocat a incungiai is pudhas ◊ candho si ammamabant sos crapitos, sas crapas fint incunzadas in sa mandra ◊ est abarrau otu diis incungiau in s'aposentu ◊ dhu possant ingungiai in d-unu presoni nou!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engranger
Inglese
to harvest,
to keep the harvest
Spagnolo
encamarar,
cosechar
Italiano
fare la raccòlta,
ripórre il raccòlto
Tedesco
ernten,
die Ernte einbringen.
inghiriabétu , nm: inghirialetu,
ingiriabetu,
ingirialetu Definizione
genia de baldachinu chi ponent a inghíriu de su letu
Sinonimi e contrari
pabaglione
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rideau autour du lit
Inglese
ornament around the bed
Spagnolo
tornalecho
Italiano
tornalètti
Tedesco
Betthimmel.
ingrasciàre , vrb prnl: ingrassiare,
ingratziai,
ingratziare Definizione
pedire gràtzias, su si betare a pedire calecunu praxere, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu agiummai coment'e pedindho gràtzias
Sinonimi e contrari
avocai,
ingramesciare,
invocai
Frasi
tia Frantzisca si est ingrasciada a Nostra Segnora ◊ ingratziadí a santa Marina ca bis chi sa cosa càmbiat!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gagner les bonnes grâces
Inglese
to get on the right side of
Spagnolo
ganarse,
cautivarse
Italiano
ingraziarsi
Tedesco
sich beliebt machen.
insàmus , prep, cng, avb: antamas,
intàmada,
intamas,
intambus,
intamen,
intames,
intamis,
intamu,
intemes,
intomas,
intramus Definizione
coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus
Sinonimi e contrari
annotamala,
imbecis,
tamen*
/
assora,
inciandus
/
annotamala
Frasi
intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti
2.
intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas
3.
de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai
Traduzioni
Francese
au lieu de,
au contraire
Inglese
instead of,
on the contrary
Spagnolo
en vez de,
en lugar de
Italiano
invéce di,
anziché
Tedesco
statt.