cantepàre, cantepàri , avb: cantiapari Definizione
chi est cantu a s'àteru, chi est s'unu a paris de s'àteru, de su matessi tanti
Sinonimi e contrari
cabale
Frasi
custos duos sunt cantepare de carena ◊ funt bellus e artus cantepari ◊ si bos ponent a su pesu pesai cantepare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de même grandeur
Inglese
of the same size
Spagnolo
equivalente
Italiano
della stéssa grandézza,
valóre,
equivalènte
Tedesco
derselbe Größe,
gleichwertig.
carmieràre , vrb Definizione
pònnere su carmieri, regulare is prétzios de is cosas a bèndhere comente faet unu guvernu a manera chi no crescant po aprofitamentu
Traduzioni
Francese
taxer
Inglese
to control the price of officially
Spagnolo
establecer el precio político
Italiano
calmierare
Tedesco
Höchstpreise amtlich festsetzen.
carregàrre , avb Definizione
atacau, própriu tocandhosi carre cun carre
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au contact du corps
Inglese
on contact with the skin
Spagnolo
piel contra piel
Italiano
a contatto con la pèlle
Tedesco
dicht an der Haut.
cartolài , vrb Definizione
pònnere su númeru a is pàginas (de unu libbru, de àteru)
Traduzioni
Francese
numéroter
Inglese
to number the pages
Spagnolo
numerar las páginas
Italiano
numerare le pàgine
Tedesco
die Seiten numerieren.
càsticu , avb: càstigu,
càstiu 1 Definizione
a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu
Sinonimi e contrari
| ctr.
fitianu
Frasi
custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réservé pour les grandes occasions
Inglese
reserved for the feasts
Spagnolo
para las fiestas
Italiano
riservato per le fèste
Tedesco
für die Festtage aufbewahrt.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definizione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Modi di dire
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frasi
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
heure du dîner,
lieu du dîner
Inglese
time and place of the supper
Spagnolo
la hora y el lugar donde se cena
Italiano
l'óra e il luògo della céna
Tedesco
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
ciafaràda, ciafaràdu , nf, nm Definizione
cropu de manu giau a trempas
Sinonimi e contrari
bussinada,
cabbessu,
ciafarotu,
ciafu,
irbatulada,
irbirroncu,
iscantargiara,
iscaputzone,
istuturada,
istuturrone
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gifle
Inglese
slap in the face
Spagnolo
bofetón
Italiano
ceffóne
Tedesco
Ohrfeige.
cítu 1 , nm: tzitu 1 Definizione
dinare, nau in su sensu de pagu cosa
Sinonimi e contrari
sodhu,
tzentésimu
Frasi
pro su retore fint sas matanas piús malas, cussas: no li rendhiant mancu unu citu ◊ est capatzu chi s’ómine bochit su frade pro unu citu! ◊ fit un'ómine abbistu in sa siendha, ma unu paghighedhu trupia in s'interessu e no lassaiat cúrrere unu citu pro contu fatu perunu
Etimo
itl.
citto
Traduzioni
Francese
centime,
sou
Inglese
the hundredth part,
coin
Spagnolo
céntimo,
(blanca)
Italiano
centèsimo,
monéta
Tedesco
Centesimo.
codiàna , nf, avb: cogiana,
cojana,
congiana Definizione
s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos
Frasi
codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro
2.
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale…
Cognomi e Proverbi
smb:
Cojana, Coiana, Coyana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dernier,
derrier,
à la fin,
enfin
Inglese
the last part,
the back side of a thing
Spagnolo
cola,
fin,
última
Italiano
l'ùltima parte,
la parte posterióre di qlcs
Tedesco
letzter Teil,
hinterer Teil.
cóghinu , nm Definizione
dispraxere serrau chi faet andhandho e creschendho
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand chagrin,
grosse peine
Inglese
inexplicable increasing sorrow of the soul
Spagnolo
pesar
Italiano
dispiacére inspiegàbile che va in crescendo
Tedesco
unerklärbarer wachsender Gram.
connatzionàle, connatzionali , agt, nm Definizione
chi o chie est de sa matessi natzione
Traduzioni
Francese
compatriote
Inglese
from the same country,
compatriot
Spagnolo
compatriota
Italiano
connazionale
Tedesco
aus demselben Lande,
Landsmann.
contrasinnàre , vrb Definizione
cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos)
Traduzioni
Francese
modifier la marque du bétail pour tromper
Inglese
to falsify the signs
Spagnolo
cambiar la marca de las reses
Italiano
falsare i ségni
Tedesco
die Zeichen entstellen.
craéri , nm: giaeri Definizione
chie tenet s'impreu de chistire e manigiare is craes
Sinonimi e contrari
craiteri
Frasi
tue ses s'assolutu de su coro craeri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
huissier
Inglese
guardian,
who holds the keys
Spagnolo
guardia,
clavero
Italiano
custòde,
clavìgero
Tedesco
Wächter.
creadòre, creadòri , nm: crearori,
criadore,
criatore Definizione
chi o chie faet naschire o imbentat una cosa noa; títulu chi si giaet a Deus in cantu at fatu naschire totu is cosas, s'universu
Frasi
beneditu su nostru Creadore totu sas oras de sa vida mia (S.Lay Deidda)◊ nàdemi, ringrassiendhe sezis cun fide e amore su Divinu Criadore chi bos sustenet bolendhe?
Traduzioni
Francese
créateur
Inglese
creator,
the Creator
Spagnolo
creador
Italiano
creatóre
Tedesco
Schöpfer.
criài , vrb: criare,
criari Definizione
fàere s'ou, nau de pudhas e pigiones; nau de àteros animales (ma fintzes de féminas), fàere su fedu, su criu; nau de is sèmenes, tzeurrare; po fàere nou, imbentare, fàere de su nudha, si narat puru, ma méngius, creai/creare, fintzes si est craru chi est su matessi vrb. / no cantat e no criat = nadu de unu, chi no narat nudha, chi est acoment'e nisciunus, fatu e lassadu
Sinonimi e contrari
agnare,
illierare
/
intzeurrai
Frasi
sas pudhas sunt totugantas criendhe ◊ sa pudha mia dogni die criat in sa de compare: no ndhe la poto isvitzare de peruna manera! ◊ ite arratza de pudha chi det èssere a criare un'ou goi mannu!
2.
si mi est criada sa fémina
3.
est una fada chi at criadu Deu ◊ su santu chi l'at criadu, si lu tenzo!…
4.
a sas primas abbas, in atunzu, comintzat a criare su pàsculu
Etimo
ltn.
creare
Traduzioni
Francese
pondre des œufs
Inglese
to make the egg
Spagnolo
poner los huevos
Italiano
fare l'uòvo
Tedesco
Eier legen.
croghèdha , nf: crogoedha Definizione
crobedha: su cugudhu, sa caciola de su landhe, ue portat su tenaghe, assimbígiat a una crobedha
Sinonimi e contrari
angudha,
càliga,
cocotu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cupule du gland
Inglese
the acorn dome
Spagnolo
cúpula de la bellota
Italiano
cupolino della ghianda
Tedesco
Fruchtbecher.
cumpàgnu , nm, agt: cumpàngiu,
cumpantzu,
cumpanzu Definizione
chie o fintzes cosa chi istat o andhat impare cun calecunu àteru (o àtera cosa) po calecunu motivu, o chi si podet pònnere impare; fintzes chi est oguale o chi assimbígiat a un'àteru
Modi di dire
csn:
avb. èssere a cumpanzos = zenia de sótziu, tènnere bestiàmine o triballu a cumone; èssere o istare a cumpanzinu (nadu de ómine e de fémina) = amigados, paris che maridu e muzere ma chentza cojados; mermos cumpanzos = mermu chi dhoi est a una parti e a s'àtera de su corpus (itl. antímero); zogare a cumpanzos = in su giogu de is cartas, giogai a duus a duus, duus contras a duus àterus (ma sempri, giogai assumancus in duus)
Frasi
chie no ischit est cumpanzu de su tzegu ◊ custu mermu est cumpagnu de s'àteru ◊ aiat cumbidau a bènnere totu sos cumpanzos de su fizu ◊ tra cumpagnos fora de iscola faedhaiamus su sardu
2.
cun tegus semus cumpanzos de triballu, de iscola ◊ non telèfonas a unu cumpantzu de pitzinnia solu ca as de travagliare?! ◊ custas sabbatas no sunt cumpàngias ◊ custa cartzita est sa cumpanza de cussa
3.
Fulana nachi si ch’est fuida a cumpanzinu cun Bodale ◊ si tratenet in s'oru de sa ziminera pessendhe a s’incràs, cun su fogu a cumpanzinu ◊ candu is crabaxus furiant a cumpàngius depiant mesurai su lati chi mulliant
Cognomi e Proverbi
prb:
chini tenit cumpàngiu tenit meri
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
autre (d'une paire),
copain,
collègue
Inglese
the same,
fellow
Spagnolo
compañero,
colega
Italiano
compagno,
collèga
Tedesco
Gefährte,
gleich.
cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definizione
iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat
Sinonimi e contrari
controbbare,
iscumproare,
proare
Frasi
lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua
Etimo
spn., ctl.
comprobar, comprovar
Traduzioni
Francese
mettre à l'épreuve
Inglese
to put s.o. to the test
Spagnolo
poner a prueba,
demostrar
Italiano
méttere alla pròva,
dimostrare
Tedesco
auf die Probe stellen.
cúpas , nf pl: gupas Definizione
unu de is sinnos o mertzas de is cartas de giogare
Traduzioni
Francese
coupes
Inglese
the suit in italian cards corresponding to hearts (playing)
Spagnolo
copa
Italiano
còppe
Tedesco
Becher.
deragliàre , vrb Definizione
essire fora de binàriu
Traduzioni
Francese
dérailler
Inglese
to go off the rails
Spagnolo
descarrilar
Italiano
deragliare
Tedesco
entgleisen.