cantepàre, cantepàri , avb: cantiapari Definitzione
chi est cantu a s'àteru, chi est s'unu a paris de s'àteru, de su matessi tanti
Sinònimos e contràrios
cabale
Frases
custos duos sunt cantepare de carena ◊ funt bellus e artus cantepari ◊ si bos ponent a su pesu pesai cantepare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
de même grandeur
Ingresu
of the same size
Ispagnolu
equivalente
Italianu
della stéssa grandézza,
valóre,
equivalènte
Tedescu
derselbe Größe,
gleichwertig.
carmieràre , vrb Definitzione
pònnere su carmieri, regulare is prétzios de is cosas a bèndhere comente faet unu guvernu a manera chi no crescant po aprofitamentu
Tradutziones
Frantzesu
taxer
Ingresu
to control the price of officially
Ispagnolu
establecer el precio político
Italianu
calmierare
Tedescu
Höchstpreise amtlich festsetzen.
carregàrre , avb Definitzione
atacau, própriu tocandhosi carre cun carre
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
au contact du corps
Ingresu
on contact with the skin
Ispagnolu
piel contra piel
Italianu
a contatto con la pèlle
Tedescu
dicht an der Haut.
cartolài , vrb Definitzione
pònnere su númeru a is pàginas (de unu libbru, de àteru)
Tradutziones
Frantzesu
numéroter
Ingresu
to number the pages
Ispagnolu
numerar las páginas
Italianu
numerare le pàgine
Tedescu
die Seiten numerieren.
càsticu , avb: càstigu,
càstiu 1 Definitzione
a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu
Sinònimos e contràrios
| ctr.
fitianu
Frases
custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réservé pour les grandes occasions
Ingresu
reserved for the feasts
Ispagnolu
para las fiestas
Italianu
riservato per le fèste
Tedescu
für die Festtage aufbewahrt.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definitzione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Maneras de nàrrere
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frases
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heure du dîner,
lieu du dîner
Ingresu
time and place of the supper
Ispagnolu
la hora y el lugar donde se cena
Italianu
l'óra e il luògo della céna
Tedescu
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
ciafaràda, ciafaràdu , nf, nm Definitzione
cropu de manu giau a trempas
Sinònimos e contràrios
bussinada,
cabbessu,
ciafarotu,
ciafu,
irbatulada,
irbirroncu,
iscantargiara,
iscaputzone,
istuturada,
istuturrone
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gifle
Ingresu
slap in the face
Ispagnolu
bofetón
Italianu
ceffóne
Tedescu
Ohrfeige.
cítu 1 , nm: tzitu 1 Definitzione
dinare, nau in su sensu de pagu cosa
Sinònimos e contràrios
sodhu,
tzentésimu
Frases
pro su retore fint sas matanas piús malas, cussas: no li rendhiant mancu unu citu ◊ est capatzu chi s’ómine bochit su frade pro unu citu! ◊ fit un'ómine abbistu in sa siendha, ma unu paghighedhu trupia in s'interessu e no lassaiat cúrrere unu citu pro contu fatu perunu
Ètimu
itl.
citto
Tradutziones
Frantzesu
centime,
sou
Ingresu
the hundredth part,
coin
Ispagnolu
céntimo,
(blanca)
Italianu
centèsimo,
monéta
Tedescu
Centesimo.
codiàna , nf, avb: cogiana,
cojana,
congiana Definitzione
s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos
Frases
codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro
2.
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale…
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cojana, Coiana, Coyana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dernier,
derrier,
à la fin,
enfin
Ingresu
the last part,
the back side of a thing
Ispagnolu
cola,
fin,
última
Italianu
l'ùltima parte,
la parte posterióre di qlcs
Tedescu
letzter Teil,
hinterer Teil.
cóghinu , nm Definitzione
dispraxere serrau chi faet andhandho e creschendho
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grand chagrin,
grosse peine
Ingresu
inexplicable increasing sorrow of the soul
Ispagnolu
pesar
Italianu
dispiacére inspiegàbile che va in crescendo
Tedescu
unerklärbarer wachsender Gram.
connatzionàle, connatzionali , agt, nm Definitzione
chi o chie est de sa matessi natzione
Tradutziones
Frantzesu
compatriote
Ingresu
from the same country,
compatriot
Ispagnolu
compatriota
Italianu
connazionale
Tedescu
aus demselben Lande,
Landsmann.
contrasinnàre , vrb Definitzione
cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos)
Tradutziones
Frantzesu
modifier la marque du bétail pour tromper
Ingresu
to falsify the signs
Ispagnolu
cambiar la marca de las reses
Italianu
falsare i ségni
Tedescu
die Zeichen entstellen.
craéri , nm: giaeri Definitzione
chie tenet s'impreu de chistire e manigiare is craes
Sinònimos e contràrios
craiteri
Frases
tue ses s'assolutu de su coro craeri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
huissier
Ingresu
guardian,
who holds the keys
Ispagnolu
guardia,
clavero
Italianu
custòde,
clavìgero
Tedescu
Wächter.
creadòre, creadòri , nm: crearori,
criadore,
criatore Definitzione
chi o chie faet naschire o imbentat una cosa noa; títulu chi si giaet a Deus in cantu at fatu naschire totu is cosas, s'universu
Frases
beneditu su nostru Creadore totu sas oras de sa vida mia (S.Lay Deidda)◊ nàdemi, ringrassiendhe sezis cun fide e amore su Divinu Criadore chi bos sustenet bolendhe?
Tradutziones
Frantzesu
créateur
Ingresu
creator,
the Creator
Ispagnolu
creador
Italianu
creatóre
Tedescu
Schöpfer.
criài , vrb: criare,
criari Definitzione
fàere s'ou, nau de pudhas e pigiones; nau de àteros animales (ma fintzes de féminas), fàere su fedu, su criu; nau de is sèmenes, tzeurrare; po fàere nou, imbentare, fàere de su nudha, si narat puru, ma méngius, creai/creare, fintzes si est craru chi est su matessi vrb. / no cantat e no criat = nadu de unu, chi no narat nudha, chi est acoment'e nisciunus, fatu e lassadu
Sinònimos e contràrios
agnare,
illierare
/
intzeurrai
Frases
sas pudhas sunt totugantas criendhe ◊ sa pudha mia dogni die criat in sa de compare: no ndhe la poto isvitzare de peruna manera! ◊ ite arratza de pudha chi det èssere a criare un'ou goi mannu!
2.
si mi est criada sa fémina
3.
est una fada chi at criadu Deu ◊ su santu chi l'at criadu, si lu tenzo!…
4.
a sas primas abbas, in atunzu, comintzat a criare su pàsculu
Ètimu
ltn.
creare
Tradutziones
Frantzesu
pondre des œufs
Ingresu
to make the egg
Ispagnolu
poner los huevos
Italianu
fare l'uòvo
Tedescu
Eier legen.
croghèdha , nf: crogoedha Definitzione
crobedha: su cugudhu, sa caciola de su landhe, ue portat su tenaghe, assimbígiat a una crobedha
Sinònimos e contràrios
angudha,
càliga,
cocotu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cupule du gland
Ingresu
the acorn dome
Ispagnolu
cúpula de la bellota
Italianu
cupolino della ghianda
Tedescu
Fruchtbecher.
cumpàgnu , nm, agt: cumpàngiu,
cumpantzu,
cumpanzu Definitzione
chie o fintzes cosa chi istat o andhat impare cun calecunu àteru (o àtera cosa) po calecunu motivu, o chi si podet pònnere impare; fintzes chi est oguale o chi assimbígiat a un'àteru
Maneras de nàrrere
csn:
avb. èssere a cumpanzos = zenia de sótziu, tènnere bestiàmine o triballu a cumone; èssere o istare a cumpanzinu (nadu de ómine e de fémina) = amigados, paris che maridu e muzere ma chentza cojados; mermos cumpanzos = mermu chi dhoi est a una parti e a s'àtera de su corpus (itl. antímero); zogare a cumpanzos = in su giogu de is cartas, giogai a duus a duus, duus contras a duus àterus (ma sempri, giogai assumancus in duus)
Frases
chie no ischit est cumpanzu de su tzegu ◊ custu mermu est cumpagnu de s'àteru ◊ aiat cumbidau a bènnere totu sos cumpanzos de su fizu ◊ tra cumpagnos fora de iscola faedhaiamus su sardu
2.
cun tegus semus cumpanzos de triballu, de iscola ◊ non telèfonas a unu cumpantzu de pitzinnia solu ca as de travagliare?! ◊ custas sabbatas no sunt cumpàngias ◊ custa cartzita est sa cumpanza de cussa
3.
Fulana nachi si ch’est fuida a cumpanzinu cun Bodale ◊ si tratenet in s'oru de sa ziminera pessendhe a s’incràs, cun su fogu a cumpanzinu ◊ candu is crabaxus furiant a cumpàngius depiant mesurai su lati chi mulliant
Sambenados e Provèrbios
prb:
chini tenit cumpàngiu tenit meri
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
autre (d'une paire),
copain,
collègue
Ingresu
the same,
fellow
Ispagnolu
compañero,
colega
Italianu
compagno,
collèga
Tedescu
Gefährte,
gleich.
cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definitzione
iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat
Sinònimos e contràrios
controbbare,
iscumproare,
proare
Frases
lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua
Ètimu
spn., ctl.
comprobar, comprovar
Tradutziones
Frantzesu
mettre à l'épreuve
Ingresu
to put s.o. to the test
Ispagnolu
poner a prueba,
demostrar
Italianu
méttere alla pròva,
dimostrare
Tedescu
auf die Probe stellen.
cúpas , nf pl: gupas Definitzione
unu de is sinnos o mertzas de is cartas de giogare
Tradutziones
Frantzesu
coupes
Ingresu
the suit in italian cards corresponding to hearts (playing)
Ispagnolu
copa
Italianu
còppe
Tedescu
Becher.
deragliàre , vrb Definitzione
essire fora de binàriu
Tradutziones
Frantzesu
dérailler
Ingresu
to go off the rails
Ispagnolu
descarrilar
Italianu
deragliare
Tedescu
entgleisen.