sa , art, prn: cià, tza Definizione artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene fémina sing. (sa barra, sa corte, sa domu, sa fémina, sa gana, sa lepa, sa mama, sa nue, sa panatera, sa pipia, sa sorri, sa téula), andhat sèmpere bene apostrofau cun númenes chi cumènciant cun vocale (s'ànima, s'arte, s'eréntzia, s'intrada, s'ispina, s'olia, s'ortalíssia, s'umbra): si ponet sèmpere cun númenes upm. (es. sa folla, sa méndhula, sa nuxedha, s'olia, sa musca) e candho inditant su paru, s'arratza, totu sa genia (es. sa craba = totu is crabas, su paru cràbinu, sa fémina = totu is féminas, su paru fémina); che a totu is artículos est pronúmene puru (cun significau de cudha, sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare); cun prep.: a, cun, de, in, pro sa (in srd. no faet mai “articolata”!); su pl. sas, is, as / a/c.: cun númene de parentela inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona-sugetu de sa fràsia (es. Antoni est bénnidu cun sa muzere; sa muzere est essida a cumandhu = cale muzere? cussa de s'ómine chi seus naendho / in sa de... = anch'e ..., a che… (sèmpere gente); sa ’irgonza!… = ita brigúngia! Frasi sa die de sa Sardinna ◊ sa domu de sa mama ◊ o sa tzia!, o sa meri! 2. sa chi mi piaghet mi chírrio ◊ mi pigu sa chi istimu dèu, a mulleri ◊ piga sa chi boles 3. sa pudha mia criat in sa de compare ◊ a sa de su conaju bi andhaiat àtera zente ◊ unu de sos chimbe fradighedhos andheit a sa de babbu e lu pregunteit, ma babbu lu giagareit nèndheli a si ndhe torrare a sa de nois 4. Antoni fit cun sa muzere ◊ su pipiu est cun sa mama Etimo ltn. ipsa Traduzioni Francese la, celle Inglese the, that Spagnolo la Italiano la, quélla Tedesco die, jene.

sacramentài , vrb: sacramentare Definizione giare is sacramentos; rfl. pigare is sacramentos / mòrrere sacramentadu = cun is sacramentus (cunfessau, comunigau, oliau) Traduzioni Francese administrer les sacrements Inglese to administer the sacraments to (s.o.) Spagnolo sacramentar Italiano sacramentare Tedesco die Sakramente spenden oder austeilen.

salvadòre, salvadòri , agt, nm: sarbadore Definizione chi o chie sarbat: su Sarbadore = su Cristos (si ponet meda a númene de ómine: po fémina, Farora, Forica, Salvatorica) Frasi dai meda sa trista umanidade de unu salvadore fit apitu Cognomi e Proverbi smb: Salvadori Traduzioni Francese sauveur Inglese saving, the saviour Spagnolo salvador Italiano salvatóre Tedesco Retter, Erlöser.

sas , art, prn Definizione artículu e fintzes prn. fémina pl.: dhue at bidha (Luras) chi est su solu art. pl. po númenes mascu e fémina Sinonimi e contrari is Frasi sas féminas, sas mamas, sas cosas, sas domos, sas lughes, sas bidhas ◊ sas manos che a su milesu, chi contaiat sas arantzos cun su pè!◊ si fit a li torrare sas colpos chi mi at dadu!… 2. sas chi mi piaghent mi còmporo! ◊ torra luego, mih, no fetas de sas tuas! Etimo ltn. ipsas Traduzioni Francese les Inglese the, them Spagnolo las Italiano le Tedesco die.

scadracilài , vrb: iscadranchilare*, scardacilai, scardacillai, scardancilai Definizione segare is cardanchiles a un'animale (po fàere dannu a su mere) Sinonimi e contrari irdarcilae, scardanchinare, scarracillai, scarrengibai Frasi si ndi arregordais su corrinu de is bacas scardacilladas? ◊ no ant a cantai prus su prantu po is tírrias ne is revesas chi scardancillant is bacas Traduzioni Francese couper le jarret Inglese to cut the hocks Spagnolo desjarretar Italiano sgarrettare Tedesco die Hachsen durchschneiden.

sciodhài , vrb: sciudhai Definizione dhu narant de bestimentos (mígias, mudandhas, magliones e àteru, mescamente segundhu sa genia de materiale o de tessíngiu) candho si che faent meda prus largos; illadiare, istrecare, pistare; fintzes nàrrere in giru cosa chi no si depet, iscoviare; nau de gente, chi est chentza fortzas, arréndhia Sinonimi e contrari ifodhonare, ilfodhonare, illariodhare, illasaredhare, irbrofodhare, istiriolare, sciabudhai, sciadhonai / iscassetare, lendhare, sciodhuedhai Frasi custas mígias si funt totu sciodhadas de cantu funt bècias ◊ s'olàsticu de is mudandas est totu sciodhau 2. papa cantu ndi bollis ma no isciodhis s'àgina! ◊ mi est arribbada una granata e mi ndi at pigau una camba, mi dh'at totu sciodhada 3. is féminas gei abarrant pagu a sciodhai: ndi ant prenu totu sa bidha! 4. est una fémina totu sciodhada ◊ candu oberit buca, cussu, sciodhat su fuedhu ◊ seu totu sciodhau de s'arretroxa ◊ cussus bastàscius pudéscirus mi ant totu sciodhau, mi tirànt in duus, mi nci ant furriau a farrancas a susu ◊ est cosa de si sciodhai de s'arrisu! ◊ cussus portant su coru sciodhau ma no dhu faint a biri Etimo srd. Traduzioni Francese délabrer Inglese to chip the rim Spagnolo ensancharse Italiano slabbrare Tedesco ausweiten.

sciollài , vrb: irfozare*, isciollai, sfollai Definizione istacare o pèrdere sa fògia; nau de is metallos abbrigaos, bogare ischerdas, ischintídhias / s. s'àxina = ispollaidha de su pàmpinu Sinonimi e contrari irfozire, sfollitai Traduzioni Francese effeuiller Inglese to strip the leaves off Spagnolo deshojar Italiano sfogliare, defoliare Tedesco entblättern.

segalatràngas , nm Definizione chie istat sèmpere segandho sa passiéntzia, giaendho ifadu, istrobbu Sinonimi e contrari aconciabbraghetas, arremiculu Frasi custas segalatrangas si che sunt andhadas e pagu bi at mancadu chi no mi ndhe apant bogadu sos ojos Etimo srd. Traduzioni Francese casse-pieds Inglese pain in the neck Spagnolo pelma Italiano rompiscàtole Tedesco Nervensäge.

segudài, segudàre , vrb Definizione agatare, cassare, aciapare a unu faendho dannu, in farta, fuendhosiche, ma fintzes solu andhare aifatu, sodigare Sinonimi e contrari acometare, aggreghestare, assitiai, cucai, scolliri, sejare, sichire, sodigai Frasi los ant segudados furendhe ◊ eite pro los segudare ponindhe fogu: si no bi ndh'at de los pistare chei s'azu!…◊ mi so sonniadu levendhe unu sirbone e mai lu podia segudare (P.Pisurzi)◊ si ti ségudo deo, faghindhe cussa faina, as a bídere chi buscas! 2. sos duos compares si saludant e onzunu segudat peri su caminu sou ◊ chi ti ponit infatu cussu ti ndi ségudat Etimo ltn. *secutare Traduzioni Francese prendre en flagrant Inglese to catch (in the act), to reach Spagnolo sorprender, coger, pillar Italiano sorprèndere, raggiùngere, cògliere in flagrante Tedesco überraschen, nachkommen.

sesúgia, sesúja , nf, nm: sisuja, sisuju, susúgia, susuja, susuza Definizione est una genia de lóriga de loru o pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue intrare sa punta de sa timona de su carru o sa canna de s'arau / pinnicare o fortzicare sa cosa, sa zente che susuja = fàere a unu gànciu, atrotigare, acancarronare Sinonimi e contrari agione, alasoni, bagione 1, cajone 1, fatzolu 1, giussòrgia Terminologia scientifica msg Etimo ltn. subjugia (lora) Traduzioni Francese anneau d'un joug Inglese strip of leather joining the top flail to the handle Spagnolo barzón Italiano gombina Tedesco Lederriemen im Pflugbaum.

sos , art pl, prn Definizione artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn. Sinonimi e contrari is Frasi sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales 2. sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai Etimo ltn. ipsos Traduzioni Francese les Inglese the Spagnolo los Italiano i, gli Tedesco die.

spetzài, spetzàri , vrb Definizione segare, istacare sa petza de s'ossu (spetzari = segare, fàere a orrugos linna o àteru) Sinonimi e contrari isprupare Etimo srd. Traduzioni Francese écharner Inglese to strip the flesh off Spagnolo descarnar Italiano scarnare Tedesco entfleischen.

stalladúra , nf: staxadura Definizione su istagiare unu pegus, su che dhu istesiare de sa chedha, su separare duas chedhas de bestiàmene innanti betadas a unu (che in is cumones); fintzes cosa chi si ponet in mesu coment'e tramesu Sinonimi e contrari stallamentu, stallu 1 2. una stalladura de linna separàt is duus bixinaus Etimo srd. Traduzioni Francese sortie du troupeau Inglese separation from the flock Spagnolo el descarriar Italiano sbrancaménto Tedesco Absonderung aus der Herde.

su , art, prn: ciú, tzu Definizione artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de… Sinonimi e contrari ita Frasi o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru! 2. su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu! 3. su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito! 4. Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu Etimo ltn. ipsu(m) Traduzioni Francese le, celui, ça Inglese the, that Spagnolo el, lo Italiano il, quéllo, ciò Tedesco der.

tartalía , nf, nm: tataliu, tatalliu, tratabia, tratalia, trataliu, tratalliu, trotobie, trotoia Definizione sa frisciura (de pegus piticu, mescamente de angione) imbodhigada in sa napa, cun s'istentina e fata a orrostu Sinonimi e contrari fressura, revea, tatareu Frasi femu fúrria fúrria coment'e una tratalia posta a araxi a fogu ◊ si che at mandhigadu totu su tratalliu ◊ tratalios, cordedhas e boltados fint in bancas in terra aparitzadas ◊ fit aprontendhe su tatalliu de duos anzones chi aiat mortu Terminologia scientifica mng Etimo itl. frattaglie Traduzioni Francese fressure à la broche Inglese pluck roasted on the spit Spagnolo asaduras asadas en el espetón Italiano coratèlla còtta allo spièdo Tedesco am Spieß gebratene Geschlinge.

tzantaréssu , nm Definizione iscutulada, cropu (de isciàbbula) chi si giaet cun sa lama de ciatu Etimo spn. Traduzioni Francese coup du plat de l'epée Inglese blow with the flat of the sword Spagnolo cimbronazo, cintarazo Italiano piattonata Tedesco Schlag mit der flachen Klinge.

tzurumbecàre , vrb Definizione èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma Sinonimi e contrari abbiocare, sconchiai, sconcoinai, tzilibbecare, tzinghirinare, tzumbecare Frasi si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe! Etimo srd. Traduzioni Francese hochement de tête à cause du sommeil Inglese to lose one's head balance for the sleep Spagnolo cabecear Italiano tracollare della tèsta per il sónno Tedesco Kippen des Kopfes aus Schlaf.

uschíndhe , avb: oschindhe Definizione a part'e annata, de su restu…, mancari gai…: a logos dhu narant po como / uschindhe uschindhe = comogomo, un'iscuta como Sinonimi e contrari aparteannata Frasi uschindhe, dae su palatu si vidiant artziandhe in su chelu pallas de unu fumu píchidu ◊ uschindhe, mannos e minores sunt ligaos tra issos dae sos bisonzos piús de comente si podet pessare (G.Chironi) Traduzioni Francese d'autre part Inglese on the other hand Spagnolo por otro lado Italiano d'altrónde Tedesco anderseits, übrigens.

vavàtza , nf Definizione sa bandha de aintru de is còscias Terminologia scientifica crn Traduzioni Francese partie intérieure de la cuisse Inglese inside face of the thigh Spagnolo entrepierna Italiano fàccia interna della còscia Tedesco Innenseite des Oberschenkels.

«« Cerca di nuovo