addelantài, addelantàre , vrb: addelentare,
adelantai,
adelantare,
adelentare,
atelentare Definizione
crèschere is benes, s'interessu, fàere àteru interessu
Sinonimi e contrari
assusai,
errichire,
mediare,
mezorare
2.
Nicolau cunfessore in isciéntzias addelantadu sos fideles amparade!
Etimo
spn.
adelentar
Traduzioni
Francese
accroître ses biens
Inglese
to encrease one’s possessions
Spagnolo
incrementar los bienes
Italiano
incrementare i pròpri bèni,
gli avéri
Tedesco
vermehren.
aggalenàre , vrb Definizione
pigare sonnu
Sinonimi e contrari
abeliari,
apisulinare,
assograi,
galare,
ingalenare
/
imbasare,
irganzare,
iscadangiai,
sucunzare,
tambai
| ctr.
abbertudare,
ischidare
Frasi
fit in irverru, note de traschia, su sonnu no potia aggalenare (A.Contu)
Traduzioni
Francese
s'assoupir,
entrouvrir
Inglese
to doze off,
to half-close
Spagnolo
adormilarse
Italiano
assopirsi,
socchiùdere gli òcchi
Tedesco
einschlummern.
allutzighinàre , vrb Definizione
apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos
Sinonimi e contrari
allutzigare,
ispalpedhare
Frasi
benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala
2.
cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écarquiller les yeux
Inglese
to open wide one's eyes
Spagnolo
abrir los ojos
Italiano
spalancare gli òcchi
Tedesco
die Augen aufsperren.
bi , prn Definizione
prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis)
Sinonimi e contrari
li,
si 3
Frasi
e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu?
Traduzioni
Francese
lui
Inglese
him (to),
her (to)
Spagnolo
le,
les
Italiano
gli,
le (a lui,
a lei) + lo,
la,
le,
li (cumpl. og.)
Tedesco
ihm,
ihr,
ihn,
sie,
es.
chinnichínni , nm Definizione
genia de male, candho unu istat sèmpere aperindho e serrandho is ogos (chinnidura de s'ocru) chentza si ndhe pòdere istare
Sinonimi e contrari
giogulana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tic nerveux des yeux
Inglese
a nervous eye tic
Spagnolo
tic nervioso de los ojos
Italiano
tic nervóso espresso con gli òcchi
Tedesco
Augentick.
dhi , prn: li Definizione
prn. de 3ˆ persona sing. chi si manígiat po su cumplementu dativu e de 'interessu', fintzes coment'e forma de arrespetu: pl. dhis (a issos, a issas)
Sinonimi e contrari
si 3
/
bos
Frasi
dhi nau ca est aici! ◊ pia a èssere cuntentu de dhi mustrare su chi teneus ◊ su cavalieri miu, e ita dhi potzu nai?! (S.A.Spano)◊ unu pagu de ispera dhi est sobrada pro custa zente ◊ si dhu fatzo ischire, ca ndhe dhi paret bene ◊ at pigau s'ascioni po ndi dhi tirai su croxu, a su truncu ◊ a fustei ita ndi dhi parit? ◊ est pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ at bófiu a unu chi dhi teniat cunfiantza meda
Etimo
ltn.
illi
Traduzioni
Francese
lui
Inglese
him,
her
Spagnolo
le,
con pron. diretto: se
Italiano
gli,
le (a lui,
a lei)
Tedesco
ihm,
ihr.
garaítzos , nm pl: ghidaitzos,
ghiraditos,
ghiraitos,
ghiraitzu,
ghiratitzos,
giraditzos,
giraditzus,
giraitzos Definizione
totu s'istentina, nada deosi ca in bentre est totu a lobos, a ghiroes, a tòrronos
Sinonimi e contrari
beraditos,
busellos,
iltentina,
mannaditzus,
stintinigu
Frasi
lestru, cane de isterju, chi za ti coco duos ghiraitos a paca de s'imperju! ◊ is giraditzus dhus impreant po cundiri sa fà, ca is prus grussus non servint po su sàmbini e ne po su sartitzu
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
intestin
Inglese
the intestines
Spagnolo
tripas
Italiano
gli intestini
Tedesco
Eingeweide (Pl.),
Gedärm,
Gedärme.
irfroghedhàre , vrb: irfruedhare Definizione
segare is pigionatzos o cambos noos chi essint in su truncu o in su fundhale de is matas
Sinonimi e contrari
immodhitare,
irbrossare,
irfrogare,
irgrasazonare,
ischesciai,
ispudhonare
| ctr.
imbrossai
Frasi
apo irfruedhadu sos múzulos, ca creschent menzus sas iferturas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébourgeonner
Inglese
to pinch out
Spagnolo
deschuponar
Italiano
scacchiare,
tagliare gli spròcchi
Tedesco
ausgeizen.
is , art, prn Definizione
artículu plurale siat de númenes mascu e siat de númenes fémina: sos, sas, os, as (is cosas, is coros/corus, is domos/domus, is dannos/dannus, is féminas, is ómines/óminis, is pipias, is pipios/pipius); che is àteros artículos, s'impreat fintzes in càmbiu de unu númene e balet totu cudhos, cudhas, cussos, cussas, cun su prn. relativu chi fatante / is de domo = sos de famíllia, sos parentes prus custrintos
Sinonimi e contrari
sas,
sos
Frasi
sentza pònnere versu trudu iscrias a is amigos otavas o currentina! ◊ is óminis funt diferentis de is féminas ◊ chi si morint is cadhos e is boes, is ferros ti dhos betas… a paneri!
2.
is de Tonara narant "fígiu, fògia de nuge no ne bògio"◊ depeus torrai gràtzias a totus is chi ant crétiu in custu ◊ is chi ant inténdiu bengant totus a innòi! ◊ is chi ant acabbau podint andai ◊ is de su bighinau dhi ant intrau cosa a papare
Etimo
ltn.
ipsis
Traduzioni
Francese
les,
ceux,
celles
Inglese
the
Spagnolo
los,
las,
aquellos,
aquellas,
quienes
Italiano
i,
gli,
le,
quélli,
quélle,
colóro
Tedesco
die,
jene,
diejenigen.
ispalpedhàre , vrb: isprapedhai,
isprapiedhai,
isprepedhai,
isprepedhiare,
ispripiedhare,
sprapadhai Definizione
isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
irbarriolare,
ispamparinare,
ispamporionare,
isparpalociai,
ispitzulinare,
sparrancai
/
abberberedhare,
acrabionare,
allutzighinare,
sparrunchiai
/
allampare
Frasi
iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu
2.
est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir los ojos,
abrir de par en par
Italiano
spalancare gli òcchi
Tedesco
die Augen aufsperren.
li , prn: dhi* Definizione
pron. de 3ˆ persona sing. impreau po gente (mascu e fémina) e po cosa (= a issu, a issa, a cussu, a cussa) manigiau po cumplementu dativu o de 'interessu': andhat bene iscritu siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu apustis (solu cun impr. o ger.)
Sinonimi e contrari
bi
Frasi
a isse li naro goi, ma a issa li naro gai ◊ issa li rispondheit in frantzesu e isse li pedeit iscuja in sardu ◊ afrànzali sa terra, a su prantone! ◊ bètali abba, a sa bràsia, pro no si che falare a chisina! ◊ ite li cheret a cue? ◊ candho ti cramat, rispòndheli! ◊ a chie ndhe at bisonzu daendheli! ◊ in su chelu che siat e no li fetant pesu sas cosas chi li sezis nendhe! (S.Patatu)◊ si li at unfiadu unu didu
Etimo
ltn.
illi
Traduzioni
Francese
lui
Inglese
him (to)
Spagnolo
le
Italiano
gli (a lui,
ad esso),
le (a lei,
ad essa)
Tedesco
ihm,
ihr.
lis , prn: dhis Definizione
pron. de 3ˆ persona pl. impreau po gente e po cosa (= a issos, a issas, a cussos, a cussas, po cumplementu dativu o de interessu): si ponet siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu ma apustis (cun impr. e ger.) e si podet acumpangiare cun su prn. bi (a logos, bi chis = che lis)
Sinonimi e contrari
bi,
si 3
Frasi
si est a féminas lis rispondho goi, si mi dimandhant ómines lis rispondho gai ◊ a sos Sardos lis ant leadu s'istadu ◊ torrabbilis cussa cosa, a sos meres! ◊ a sa fine benzeint a su chi lis importaiat de piús ◊ dàelis sa cosa issoro, no lis dias sa nostra! ◊ bi lis naro deo su de fàghere, a sos pitzinnos ◊ candho ant afidadu, a issos lis ant regaladu una cafetera
Traduzioni
Francese
leur
Inglese
to them
Spagnolo
les
Italiano
gli,
a lóro
Tedesco
ihnen.
oraría , nf: oreria Definizione
prendhas, òperas de òru trebballau
Frasi
a ndhe zughet de oraria, cussa fémina!…◊ in cussa butega bendhent oraria ◊ sa meri fiat una de is prus arricas, teniat terrenus, bestiàmini e oreria
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bijoux en or
Inglese
gold jewels
Spagnolo
joyería
Italiano
gioièlli d'òro,
gli òri
Tedesco
goldene Schmuckstücke.
promòres , nm pl Definizione
is mannos, is antzianos
Etimo
ltn.
primores
Traduzioni
Francese
les personnes âgées
Inglese
old men
Spagnolo
los mayores
Italiano
gli anziani,
i maggióri
Tedesco
die Alten.
serpía , nf: cerpiu*,
telpia,
tzarpia Definizione
dónnia e css. bobboi; nau cun tzacu fintzes po ccn.
Sinonimi e contrari
arresia,
babballoti,
babbaúciu,
babbaudhu,
babboi,
errebiu,
incerpiu,
terpusu,
titupiu
Frasi
dhu'iat una serpia totu imbusciada in paperi
2.
ma càstia custa serpia, ca bolet frigai su fradi mannu!…
Traduzioni
Francese
les insectes
Inglese
insects
Spagnolo
los insectos
Italiano
gli insètti
Tedesco
Insekten.
sos , art pl, prn Definizione
artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn.
Sinonimi e contrari
is
Frasi
sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales
2.
sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai
Etimo
ltn.
ipsos
Traduzioni
Francese
les
Inglese
the
Spagnolo
los
Italiano
i,
gli
Tedesco
die.
telpía , nf, nm: cerpiu*,
serpia,
terpia,
terpiu,
tirpia,
tripia,
tzarpia Definizione
dónnia e css. bobboi; foedhandho cun tzacu de ccn., chie giaet ifadu o est malu
Sinonimi e contrari
arresia,
babballoti,
babbaudhu,
babboi,
errebiu,
incerpiu,
terpusu,
titupiu
Frasi
brujendhe piantas e colturas custa terra incantada si distruet, forsis mancu tirpias che istant solas ◊ su gorropu est unu furriadorzu de istrias, acoilat bobborrotis e tirpias
2.
cussa fémina est una tripia
Traduzioni
Francese
les insectes
Inglese
insects
Spagnolo
los insectos
Italiano
gli insètti
Tedesco
Insekten.
tzarpía , nf, nm: cerpiu*,
itzerpia,
serpia,
telpia,
tzelpia,
tzerpia,
tzerpiu Definizione
dónnia e css. bobboi; foedhandho cun tzacu, unu malu, chi giaet ifadu
Sinonimi e contrari
arresia,
babballoti,
babbaúciu,
babbaudhu,
babboi,
errebiu,
incerpiu,
terpusu,
titupiu,
tzerpulia
Frasi
po santu Matia oberint is ogus totus is tzerpias, is arrasias
2.
arguai de tui chi ti lessas ponni is peis asusu de cussa tzarpia! ◊ si pesat rea che tzelpia ◊ at a èssi fillu de calincunu tzerpiu pudésciu! ◊ est una tzerpia arrebbeca e superba
Traduzioni
Francese
bestioles
Inglese
insects
Spagnolo
los insectos,
bicho
Italiano
gli insètti
Tedesco
Insekten.