acerbonài , vrb: cerbonai Definizione pònnere su cerboni, s’arraiga, a bide o àteru, po dha mantènnere Sinonimi e contrari arradicare 2. issu tenit sa bíngia totu bèni acerbonada Terminologia scientifica bng Etimo srd. Traduzioni Francese échalasser la vigne Inglese vines staking Spagnolo arrodrigar Italiano méttere i palétti alle viti Tedesco pfählen.

aciopài , vrb Definizione atzitzare is canes, su dhos mandhare a mossigare a ccn. Sinonimi e contrari alluscai, ateneae, atiare, auntzare, incidai, inciulai, insissiligai, intzullire, tzuntzullare, ubetzare | ctr. caciare Traduzioni Francese pousser, exciter Inglese to instigate Spagnolo azuzar Italiano aizzare i cani Tedesco hetzen (auf, mit Akk.).

acorriàre , vrb Definizione est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa Sinonimi e contrari incurriatare / agguantai, babiai Frasi sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa) 2. no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha! Etimo srd. Traduzioni Francese agacer Inglese to set on edge Spagnolo dar dentera Italiano allegare i dènti Tedesco sich zusammenziehen.

acorriatàre , vrb Definizione fàere tzacurrare is dentes; fàere corriatzu Sinonimi e contrari arrodare, titiriscare, tzacarrai Etimo srd. Traduzioni Francese grincer Inglese to grind Spagnolo rechinar Italiano digrignare i dènti Tedesco fletschen (animalis), mit den Zähnen knirschen (cristianus).

acucuài , vrb: acucurae, acucurai, acucurare, acucurari, acucurrare, acugurrai, acugurrare Definizione prènnere un'istrégiu apitzu de is oros, a cúcuru (o a cucurru), ponendho prus de su chi cabet a oros; prènnere sa tita de late (nau de is animales féminas chi depent angiare) e fintzes acostire sa terra a ccn. cosa prantada, su si ammuntonare de sa gente chi acudit a unu logu; pònnere in cúcuru (nau de su giuale a is boes) Sinonimi e contrari acolumare, acucurrumedhare, afucurare / acuguciai / giúnghere / maltzire, marcitai | ctr. bocare, iscucurai, leai Frasi no cumprendu comenti apat pótziu acugurrai tanti dinai ◊ bi at logu chi sa mesura la faghent a oros, medindhe, e àteros ue l'acucurrant ◊ teniat dus canistedhus acucuraus de figu sicada 2. sas berbeghes sunt acucurrendhe ca lis cheret pagu pro anzare ◊ s'aera est acucurrendhe, acucurrendhe: s'imbucat a pròere, ndhe faghet de abba!… 3. at acucurau sa terra a sa patata ◊ totu sa genti de s'arruga si est acugurrada de is tzérrius chi apu ghetau! ◊ candu passant is isposus, sa genti, po dhus biri, at a èssi acugurrada me is ispuntonis ◊ poita ti acugurras a su petus miu? 4. mi leo su zuale e sos loros ca depo acucurrare sos boes ◊ sos basones, intantu, a custu puntu ognunu betat giuale a su giú sou e l'acucurrat a sa pedra, a triulare Etimo srd. Traduzioni Francese combler Inglese to overfill Spagnolo hacer rebosar Italiano riempire óltre i bórdi Tedesco überfüllen.

addegàre , vrb: atecare, ategai Definizione fàere sa tega, nau de unos cantu laores (fae, pisucre, pisu)/ fasoledhu ategau = a tega fata Etimo srd. Traduzioni Francese nouer (bot.) Inglese to set Spagnolo transformarse el ovario en fruto Italiano allegare (fare i baccèlli) Tedesco ansetzen (Bot).

addelantài, addelantàre , vrb: addelentare, adelantai, adelantare, adelentare, atelentare Definizione crèschere is benes, s'interessu, fàere àteru interessu Sinonimi e contrari assusai, errichire, mediare, mezorare 2. Nicolau cunfessore in isciéntzias addelantadu sos fideles amparade! Etimo spn. adelentar Traduzioni Francese accroître ses biens Inglese to encrease one’s possessions Spagnolo incrementar los bienes Italiano incrementare i pròpri bèni, gli avéri Tedesco vermehren.

àe , nf: ave Definizione is pigiones pentzaos e pigaos chentza distintziones e totus impare; dhu narant de ccn. pigione precisu, o fintzes de unu pigione ebbia bastat chi siat: candho acontesset custu si narat pl. puru; a logos, unu de is pigiones prus mannos, s'àbbile Sinonimi e contrari pigionia, pilloneri, pugione, ulturina / àbbila Modi di dire csn: pintare s'ae a bolu = èssiri grandu pintori diaderus de pintai is pillonis candu funti bolendi; lestru che ae in bolu = lestru meda, àbbile faghindhe faina Frasi no si moet de ae corogosta: pro paura s'isméntigat d'olare (L.Cubeddu)◊ si bolare coment'e ae podia, pro poder bènnere a cue su bolu pesare dia (A.G.Solinas)◊ sunt totu a una piae, che iscapados a s'ae ndh'essesint solovrados ◊ s'olia si l'est manighendhe s'ae ◊ s'ae famida est faghindhe dannu meda in binza 2. no píulat un'ae ◊ sas aes sulcant sas aeras ◊ sas aes puru, a trumas, ant boladu ◊ sas aves sunt cantandhe, bolendhe, faghindhe su nidu ◊ s'ischit chi sempre subra de sas ruinas sas aes mortorzeras faghent festa! ◊ pòneti alas de ave e bola artu! ◊ sas aves ant cambiadu boghe Etimo ltn. ave(m) Traduzioni Francese faune ornithologique Inglese birdlife Spagnolo las aves Italiano avifàuna, i volàtili Tedesco Vögel.

aggallàre , vrb Definizione fàere su gallu, is càgios, fàere sa pedhe a tretos tostada e grussa meda Sinonimi e contrari abbadhare, acorgiare, acorzolare Frasi sos pes fint abbituados a totu sos intopos, aggallèndhesi in su corzu, caminendhe chentza botes Etimo srd. Traduzioni Francese rendre calleux Inglese to make horny Spagnolo encallecer Italiano incallire, fare i calli Tedesco verhärten.

allorichitàre , vrb: allorighitare, lorichitare Definizione fàere o essire a lorighedhas, a tzirollos (cricos) pitichedhos, nau mescamente de is pilos Sinonimi e contrari anedhai, arrullai, eritzare, frisai, incincinnare, riciulare | ctr. istirare Etimo srd. Traduzioni Francese friser Inglese to form into curls Spagnolo ensortijar Italiano arricciolare, fare i bóccoli Tedesco kräuseln.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definizione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinonimi e contrari aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frasi fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Etimo srd. Traduzioni Francese faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Inglese to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Spagnolo espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italiano far rizzare i capélli, rabbrividire Tedesco die Haare sträuben, schaudern.

arrullài , vrb: orrullai Definizione anedhare is pilos Sinonimi e contrari allorichitare, anedhai, eritzare, frisai, incincinnare, riciulare Frasi is pilus de seda chi no ti apu arrullau furiant luxentis de isperas e no portalis serraus! (A.C.Serra) Etimo ctl. rullar Traduzioni Francese friser Inglese to curl Spagnolo rizar, ensortijar Italiano arricciare i capélli Tedesco sich das Haar kräuseln.

bagnài, bagnàre , vrb: abbagnare, bangiai, bangiare, bannare 1, banzare Definizione isciúndhere, betare o intrare a mesu de s'abba in s'erriu, in su mare; betare abba a sa cosa Sinonimi e contrari ifúndhere, insúndhere, isfúndhere | ctr. asciutai, frobbire Frasi bagnai su cuadhu, is bòis, unu vascellu ◊ daghi si solint banzare isparit de s'artrosi su dolore 2. onzi pedra de sàmbene est bangiada chi est s'Era de sos màrtires giamada ◊ conat su sudori e bàngiat s'istula Etimo itl. bagnare Traduzioni Francese se baigner Inglese to bathe Spagnolo bañar, mojar Italiano fare i bagni Tedesco baden.

cadredhài , vrb: cadredhare, cardedhai, cardidhari, cradedhare Definizione fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida Sinonimi e contrari catrichidhare, ispeinchinare, istrumpidare, matanare, scadronai / iscradedhiare Frasi si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!… 2. candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina Traduzioni Francese se démener Inglese to fidget Spagnolo agitar Italiano agitarsi, dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedesco sich hin und her bewegen.

cadredhaméntu , nm Definizione su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa Sinonimi e contrari acuadhinadura, cadredhada, cadredhadura, cadredhu Etimo srd. Traduzioni Francese remuement de pieds par souffrance Inglese fidgeting Spagnolo forcejeo de los pies Italiano dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedesco Schlenkern.

cadrédhu , nm, agt Definizione su cadredhare, fintzes una genia de tostorrudéntzia, de murrúngiu Sinonimi e contrari cadredhada, cadredhadura, cadredhamentu 2. lassàdemi su cadredhu, no est comente nades bois! 3. custa teraca fit cadredha Etimo srd. Traduzioni Francese remuement des pieds par souffrance Inglese fidgeting Spagnolo forcejeo de los pies Italiano dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedesco Schlenkern.

chi , prn: ci 1 Definizione prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como) Sinonimi e contrari ue, candho / si Frasi dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas) 2. sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio) 3. un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua! 4. fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?! 5. teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali 6. sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga) Etimo ltn. qui Traduzioni Francese que, qui Inglese what, which Spagnolo que Italiano che, il quale, la quale, i quali, le quali Tedesco der, die, das, welcher, welche, welches.

coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja, cuilàglia, cuilàrgia, cuilarza, cuilarzu, cuilarxa, cuilarxu, cuilatza, cuilaxa, curiatza Definizione tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra Sinonimi e contrari coibi, pastoritzale Frasi cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia Terminologia scientifica pst Etimo srd. Traduzioni Francese terrain où il y a des enceintes pour les animaux Inglese corral Spagnolo terreno donde hay apriscos Italiano terréno dóve insistono i recinti per il bestiame Tedesco Viehpferch.

contrasinnàre , vrb Definizione cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos) Traduzioni Francese modifier la marque du bétail pour tromper Inglese to falsify the signs Spagnolo cambiar la marca de las reses Italiano falsare i ségni Tedesco die Zeichen entstellen.

córvina , nf Definizione is crobos Sinonimi e contrari corvia Etimo srd. Traduzioni Francese les corbeaux Inglese ravens Spagnolo los cuervos Italiano i corvi Tedesco Raben.

«« Cerca di nuovo