abbebberecàda , nf Definizione
su abbebberecare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
égarement
Inglese
rollness
Spagnolo
aturdimiento
Italiano
stralunaménto
Tedesco
das Verdrehen der Augen.
afunài , vrb: afunare Definizione
acapiare, pigare a fune, imbojàresi cun sa fune, troboire cun sa fune
Sinonimi e contrari
infunai,
prèndhere
/
pinnicai
Frasi
sos chi crent de àere in punzu s'anzena volontade sunt ammanitzendhe trobeas pro afunare ideas e fadigas ◊ at afunau su muenti a su tzugu
2.
sos carabbineris s'ant afunatu dae s'ufissu de sa coperativa totu sos documentos ◊ aiat irrobbatu su bancu, s'aiat afunatu gamas de erveches e vulos ◊ sos rivos ufratos si afunant totu, pessones, béstias e tupas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enchevêtrer
Inglese
to tie in a rope
Spagnolo
encabestrar
Italiano
incapestrare
Tedesco
das Halfter anlegen
alghentàre , vrb: arghentare Definizione
fàere in colore de prata; pònnere in su fogu a iscagiare bene e imbudhidare, nau mescamente de s'ógiu: a. s'ógiu, su mele, sa saba
Sinonimi e contrari
arrafinai,
assendrare
Frasi
sa bidhia s'arghentat a primu manzanu, la basat su sole e ch'est isparia ◊ s'ozu de lestínchinu l'amus arghentau in sa sartàghine
Etimo
ltn.
recentare
Traduzioni
Francese
dépurer,
raffiner,
réchauffer de l'huile
Inglese
to purify,
to heat the oil
Spagnolo
refinar aceite
Italiano
depurare,
raffinare,
riscaldare l'òlio
Tedesco
klären,
läutern,
das Öl aufwärmen.
alimèta , nf: animeta 1,
limeta 1 Definizione
bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa
Terminologia scientifica
prdc
Traduzioni
Francese
pale
Inglese
pall
Spagnolo
palia
Italiano
palla,
quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa
Tedesco
Tuch,
das den Messkelch zudeckt.
ammodoinài , vrb: ammuduinare,
modoinai Definizione
fàere o istare coment'e dormiu, pigare o pèrdere is atuamentos, sa memória
Sinonimi e contrari
abbalaucare,
ammadainare,
asturdire,
atontonare,
immaidoinare,
immaudinare,
scilibriri,
stolondrai,
stontonai 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
perdre la mémoire
Inglese
to lose one's memory
Spagnolo
perder la memoria
Italiano
smemorare
Tedesco
das Gedächtnis verlieren.
arrullài , vrb: orrullai Definizione
anedhare is pilos
Sinonimi e contrari
allorichitare,
anedhai,
eritzare,
frisai,
incincinnare,
riciulare
Frasi
is pilus de seda chi no ti apu arrullau furiant luxentis de isperas e no portalis serraus! (A.C.Serra)
Etimo
ctl.
rullar
Traduzioni
Francese
friser
Inglese
to curl
Spagnolo
rizar,
ensortijar
Italiano
arricciare i capélli
Tedesco
sich das Haar kräuseln.
atzipàre , vrb Definizione
aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones
Sinonimi e contrari
abbibare,
achicai,
assissai,
ateneae,
atzipajare,
ischichinare,
scarrabbussonai
Frasi
est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
alimenter le feu
Inglese
to foment
Spagnolo
atizar el fuego
Italiano
fomentare,
alimentare il fuòco
Tedesco
das Feuer unterhalten.
bodalàre , vrb: bodolare,
bodulai,
bodulare Definizione
fàere de una manera, o una cosa, chi, po sa presse de su foedhare, unu no arregodat comente si narat o no faet a tempus a nàrrere, fintzes si dha tenet crara: si podet pònnere a su postu de calesiògiat àteru verbu, ma dh'imperant fintzes po nàrrere chentza precisare nudha
Sinonimi e contrari
bodalire,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frasi
nachi lu depias bodalare e no li as fatu nudha! ◊ tantu ant bodaladu e nigheladu chi ant chircadu a cumone unu peritu ◊ leas cussa carrela e no bi at de bodalare: faghes pagos metros e che ses in s'ufítziu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire (fam.),
combiner
Inglese
to do
Spagnolo
hacer,
decir
Italiano
cosare
Tedesco
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bodalíre , vrb Definizione
fàere de una manera, o una cosa, chi, in sa presse de su foedhare, unu no si arregodat comente o ite si narat (o no si bolet nàrrere): si podet nàrrere in càmbiu de css. àteru verbu
Sinonimi e contrari
bodalare,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frasi
bodali custu ca mi serbit deretu! ◊ ite bi sezis bodalindhe, cue, totu s'ora? ◊ no bodalas gai ca faghes dannu! ◊ ma mih chi ses bodalindhe abberu, oe, mih, cun custa chistione! ◊ bodàliche sa cradea, coita, ca mi serbit logu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire (fam.),
combiner
Inglese
to do
Spagnolo
hacer,
decir
Italiano
cosare
Tedesco
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
chi , prn: ci 1 Definizione
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Sinonimi e contrari
ue,
candho
/
si
Frasi
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Etimo
ltn.
qui
Traduzioni
Francese
que,
qui
Inglese
what,
which
Spagnolo
que
Italiano
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
Tedesco
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
disenàre , vrb Definizione
tirare, bogare s'erba de mesu de su laore
Sinonimi e contrari
illansanare,
irderbai,
isaligare,
isciligare,
isenare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désherber
Inglese
to weed
Spagnolo
desherbar
Italiano
diserbare
Tedesco
ausrotten,
das Unkraut vertilgen auf + Dat.
estaischíre, estaiscíri , avb Definizione
est a ischire, comente a nàrrere, est a nàrriri: foedhu chi narant po ispiegare una cosa giai nada, cosa chi su srd. narat méngius de àtera manera, es. cun apositzione de sa cosa de ispiegare: Giuanni, su frade, est benniu a ndhe leare a Maria
Traduzioni
Francese
c'est-à-dire
Inglese
that is
Spagnolo
esto es,
ser decir,
o sea
Italiano
cioè
Tedesco
das heißt,
und zwar.
ilgutadúra , nf: irgutadura,
isgutadura,
sgutadura Definizione
su irgutare, su istidhigare, sa cosa chi orruet istidhigandho
Sinonimi e contrari
sucutadura
Frasi
so pronta a ti dare s'última isgutadura de su coro!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
égouttage
Inglese
dripping
Spagnolo
goteo
Italiano
sgocciolatura
Tedesco
das Tropfen.
irderbài , vrb: iserbare,
iservare Definizione
tirare o bogare s'erba de mesu de is cosas prantadas o semenadas po fàere crèschere méngius custas
Sinonimi e contrari
disenare,
ibrebare,
illansanare,
isaligare,
iscobiscai,
isciligare,
scardai,
sderbai
Frasi
su massaju bonu marrat e iservat su chi at semenadu ◊ apo iserbadu s’arzoledha de sa prantaza ◊ fipo iserbandhe labore ◊ sas tzapitadoras istant oras e oras gruciadas iservendhe su laore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désherber
Inglese
to weed
Spagnolo
desherbar,
escardar
Italiano
diserbare
Tedesco
das Unkraut vertilgen auf.
irmeudhàe, irmeudhàre , vrb: irmidudhare,
irmiodhai,
smoedhari Definizione
bogare o pèrdere su meudhu, pèrdere sa fortza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever la moelle,
épuiser
Inglese
to weaken,
to take the marrow out
Spagnolo
desmeollar,
debilitar
Italiano
smidollare
Tedesco
das Mark herausnehmen aus,
entkräften.
iscrèdere , vrb: iscrèere,
iscrètere,
iscrèiri,
iscrere,
scrèiri Definizione
prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi
Sinonimi e contrari
disaprensionai,
discrèiri
Frasi
mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei
2.
dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados
3.
cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ne plus attendre après avoir vainement attendu
Inglese
to give up weating vainly (after a long time)
Spagnolo
descreer
Italiano
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
Tedesco
nach einer langen Wartezeit,
das Warten ablassen.
ispagiàre, ispagliài , vrb: ispazare,
ispaxae,
spalgiai Definizione
bogare sa pàgia, chèrrere sa pàgia de mesu de su laore po dhu chistire límpiu; nau de ccn. su si giare a bíere prus de su chi est, unu, fàere braga, fàere su pageri
Sinonimi e contrari
abentuai,
irghinitiare,
spalligai
/
abantai,
bragai,
ispallerai,
pazesare
Frasi
si che ispazat s'arzola iss'etotu: no cheret azudu ◊ a dedie fimus ispazendhe, a denote carruzendhe ◊ su laore in s'argiola ispagiavas si fut bentu in favore
2.
tandho, ca as oliàriu, ite ispazas si de su chi produit no ndh'assazas? ◊ sunt ispazendhe pro sos milliardos chi nachi tenent ◊ sos catziadores ispazant narandhe chi cun issos cunillos e sirvones ant pacu vida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dépailler
Inglese
to separate wheat from straw,
to show off
Spagnolo
aventar,
jactarse
Italiano
spagliare,
brezzare
Tedesco
das Stroh entfernen von.
mummucòni , nm Definizione
genia de bobboi chi assimbígiat a su carrabbusu: bivet annos meda asuta de terra e candho essit, a mannu e in su mese de làmpadas, bolat un'orighedha, si acrobat e si torrat a interrare / sa cria: marmedha
Sinonimi e contrari
nigolavrau
Terminologia scientifica
crp, anoxia sardoa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hanneton
Inglese
cockchafer
Spagnolo
escarabajo
Italiano
maggiolino
Tedesco
Schadinsekt,
das zu einem Mittelmeermaikäfer Genus gehört.
pistíncu , nm Definizione
cropighedhu giau in cunfidàntzia cun is pódhighes, unu pagu a ispitzuladura a trempas; tzàcurru chi si faet frigandho forte e fàcia apare su pódhighe de mesu cun su pódhighe mannu comente si lassant andhare e su primu iscudet a su figau de sa manu; móvia de botu, a cropu / in su tempus de unu p. = in d-unu sinnu, in d-una furriada de ogus
Sinonimi e contrari
bidhighitada,
bistínchidu,
isbillongu,
pillicu,
pistónchina,
pistóriga,
spistincu,
tzinchillitu
/
brinchitu,
sàdhidu
3.
Pistirinchedhu camminàt totu a pistincus ◊ cale mannu?… si l'iscudet unu pistincu che lu faghet bortulare a terra!
Cognomi e Proverbi
smb:
Pistincu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chiquenaude,
papillotage
Inglese
light blow,
blink
Spagnolo
chasquido,
parpadeo
Italiano
buffétto,
palpebrazióne
Tedesco
Schnippchen,
das Aufschlagen der Lider.
ruspièdha , nf Definizione
saliedha chi essit in buca candho si pentzat a calecuna cosa de papare licàngia, chi praghet
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
eau à la bouche
Inglese
mouth water
Spagnolo
boca agua (hacérsele la)
Italiano
acquolina
Tedesco
Wasser das im Mund läuft (Appetit).