criàlla , nf Definizione
is criaduras, is pipios, is piciochedhos piticos
Sinonimi e contrari
edora,
fedóriu,
feduliu,
fegliutina,
pibidhia,
pillosina,
pipiàglia,
pisedhina,
pitzinnàglia
Frasi
sa crialla est in sa corte zocandhe chin sa bantzicallera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
l'enfance
Inglese
children,
infantry
Spagnolo
infancia
Italiano
i bambini,
l'infànzia
Tedesco
Kinder,
Kindheit.
fedulíu , nm: fetuliu Definizione
totu su fedu, is pitichedhos, is fígios, sa minudia; piciochedhu minore
Sinonimi e contrari
ciuciudhia,
crialla,
edora,
fedana,
fedóriu,
fegliutina,
pibidhia,
pipiàglia,
pisedhina,
pitzinnàglia
/
creadura,
pipiu
Frasi
a betzu fachiat fainas de feduliu ◊ su feduliu est zirellu ◊ a bi ndhe at de feduliu, in cussa domo!…
2.
ma ses macacu abberu… chi pianghes pares unu feduliu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
les petits,
les enfants
Inglese
children,
kids
Spagnolo
los pequeños
Italiano
i piccoli,
i bambini
Tedesco
Kinder (Pl.).
fedumédhu , nm Definizione
fedu apenas ingendrau, pitichedhu, o fintzes naschiu ma minore, nau mescamente de angiones e crabitos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fœtus,
les petits des animaux
Inglese
fetus,
joey
Spagnolo
feto,
cría
Italiano
fèto,
i piccoli (degli animali)
Tedesco
Fetus,
Fötus,
Jungen (Pl.).
frisài, frisàre , vrb Definizione
fàere is pilos totu a lorighedhas, anedhaos
Sinonimi e contrari
allorichitare,
anedhai,
arrullai,
eritzare,
incincinnare,
riciulare
2.
tantos chi sunt ispilidos oe si bident cun pilos brundhos frisados e canos
Etimo
ctl.
frisar
Traduzioni
Francese
friser les cheveux
Inglese
to curl
Spagnolo
rizar
Italiano
arricciare i capélli
Tedesco
locken,
kräuseln.
gurúle , nm Definizione
buca de logu, tretu istrintu in mesu de duos montes, de duas puntas de monte
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
passage étroit entre deux montagnes
Inglese
gorge
Spagnolo
desfiladero
Italiano
góla tra i monti
Tedesco
Schlucht.
impillài , vrb Definizione
pònnere unu pígiu in pitzu de s'àteru, subrabare, apirare; atrotigare e acostire duos filos apare, a manera chi s'imbodhighent s'unu cun s'àteru
Sinonimi e contrari
apillai
/
folfigiare,
profizare
Etimo
ltn.
implicare
Traduzioni
Francese
tordre des brins,
des fils
Inglese
to wring,
to double yarns
Spagnolo
torcer hilos
Italiano
tòrcere o raddoppiare i fili
Tedesco
winden.
intechíre , vrb: integhie,
integhire,
intichire Definizione
seberare o fàere sa tega, nau de alegúmenes; nau de lana, trastes, pònnere su bobboi papalana; nau de animale fémina, essire próssima
Sinonimi e contrari
addegare
Frasi
sa fae est integhindhe ◊ su pisurtzis no at galu intechiu ◊ custu tempus at integhiu su pisu
3.
s'ebba at integhidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pousser les cosses (des légumineuses)
Inglese
to pod
Spagnolo
poner las vainas las legumbres
Italiano
méttere i baccèlli (détto delle leguminóse)
Tedesco
Hülsen ansetzen.
irregràre , vrb: irrejare Definizione
bogare su mele, is regras o brescas de su casidhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
extraire les rayons de miel
Inglese
to extract the honey from (the combs)
Spagnolo
castrar
Italiano
estrarre i favi
Tedesco
Honig schleudern.
is , art, prn Definizione
artículu plurale siat de númenes mascu e siat de númenes fémina: sos, sas, os, as (is cosas, is coros/corus, is domos/domus, is dannos/dannus, is féminas, is ómines/óminis, is pipias, is pipios/pipius); che is àteros artículos, s'impreat fintzes in càmbiu de unu númene e balet totu cudhos, cudhas, cussos, cussas, cun su prn. relativu chi fatante / is de domo = sos de famíllia, sos parentes prus custrintos
Sinonimi e contrari
sas,
sos
Frasi
sentza pònnere versu trudu iscrias a is amigos otavas o currentina! ◊ is óminis funt diferentis de is féminas ◊ chi si morint is cadhos e is boes, is ferros ti dhos betas… a paneri!
2.
is de Tonara narant "fígiu, fògia de nuge no ne bògio"◊ depeus torrai gràtzias a totus is chi ant crétiu in custu ◊ is chi ant inténdiu bengant totus a innòi! ◊ is chi ant acabbau podint andai ◊ is de su bighinau dhi ant intrau cosa a papare
Etimo
ltn.
ipsis
Traduzioni
Francese
les,
ceux,
celles
Inglese
the
Spagnolo
los,
las,
aquellos,
aquellas,
quienes
Italiano
i,
gli,
le,
quélli,
quélle,
colóro
Tedesco
die,
jene,
diejenigen.
ispertàre 1 , vrb: ispertzare,
ispirtzare,
ispreciare,
ispretare 1,
spertzai Definizione
petenare, bogare de pare is pilos o fintzes sa lana; fintzes illimpiare su logu de s'erba
Sinonimi e contrari
ispedhitzare,
ispizare,
pantonai,
scabitai,
scallitai
Frasi
isperta, pilu brundhu che seda! ◊ li aiat ispertatu sos pilos de conca chin sos pódhiches ◊ mamma at picau su pètene fine e cumintzau at a m'ispertare ◊ ispertzant su pitzinnu chin pètenes de prata ◊ custa za ne at ispertatu de lana!…
Traduzioni
Francese
démêler les cheveux
Inglese
to extricate one's hair
Spagnolo
desenredar
Italiano
districare i capélli
Tedesco
die Haare entwirren.
ispilusàre , vrb: ispiluxare Definizione
ispilire, tirare is pilos, betare apare is pilos
Sinonimi e contrari
iltzufiare,
iscrisionare,
ispiliessare,
ispiliortare,
ispilucire,
ispilultiare,
ispilurtire,
scrabionai,
spilliortzai
| ctr.
petonai
Frasi
su bentu mi at totu ispilusadu ◊ mih si la cheres a fiza tua, in iscola nachi at ispiluxadu una cumpanza, li at restadu in manu unu pupurustu de pilos! (S.Saba)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébouriffer
Inglese
to ruffle
Spagnolo
desgreñar
Italiano
scompigliare i capélli,
arruffare
Tedesco
zerzausen.
oróru , avb: aroru Definizione
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Frasi
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout le long de…
Inglese
along the edge
Spagnolo
a lo largo
Italiano
lungo i màrgini
Tedesco
die Ränder entlang.
pisedhína , nf Definizione
pipios matucos e piciochedhos
Sinonimi e contrari
edora,
feduliu,
fegliutina,
fratamaza,
pagina,
pibidhia,
piciocalla,
pitzinnàglia,
ratatúglia,
rustia
/
cdh. pipiàglia,
stidhina
Frasi
sa pisedhina li ponzeit fatu comente a su preíderu candho essit a betare s'abbasanta ◊ che assiles nois pisedhina lompiaimis a chimas de sa solzaga ◊ bi at acudidu zente manna e pisedhina ◊ sa piata sentza pisedhina paret beranu sentza rundhinedhas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
les enfants
Inglese
children
Spagnolo
los niños
Italiano
i bambini
Tedesco
die Kinder.
promòres , nm pl Definizione
is mannos, is antzianos
Etimo
ltn.
primores
Traduzioni
Francese
les personnes âgées
Inglese
old men
Spagnolo
los mayores
Italiano
gli anziani,
i maggióri
Tedesco
die Alten.
smendài , vrb: ismendhare* Definizione
pònnere arrimédiu, iscontare, pagare su male fatu, is pecaos
Sinonimi e contrari
mendhare,
corrígiri
Traduzioni
Francese
corriger,
faire amende de ses péchés
Inglese
to mend one's pities
Spagnolo
enmendar
Italiano
emendare i peccati
Tedesco
büßen.
sos , art pl, prn Definizione
artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn.
Sinonimi e contrari
is
Frasi
sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales
2.
sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai
Etimo
ltn.
ipsos
Traduzioni
Francese
les
Inglese
the
Spagnolo
los
Italiano
i,
gli
Tedesco
die.
súos , agt, prn pl: suus Definizione
chi (sos chi, totu sos chi) funt o apartenent o pertocant a issu, a issa (3ˆ pers. sing.): acumpàngiat númenes mascos plurales e si ponet sèmpere apustis che a totu is possessivos; coment'e prn. pigat sèmpere s'art. is/sos; foedhandho de gente, coment'e prn. sos suos funt is de domo, is de sa famíglia, o fintzes totu cudhos chi funt a sa parte sua (de ccn.)
Frasi
nci at postu is óminis suus po si assegurai su controllu de unu logu aici importanti ◊ fiat bellu su colori de is ogus suus ◊ mai isse at pedidu azudu pro sos bisonzos suos ◊ onzunu depet istare in càncaros suos, chentza si che imbarrigare subra de àtere
2.
su mastru fit interroghendhe sos suos ◊ custus funt is contus tuus: intendeus is suus!
3.
a chie mi at criticadu li àuguro chi sos suos li fetant su chi sos mios ant fatu a mie!
Etimo
ltn.
suus
Traduzioni
Francese
ses,
les siens
Inglese
his (her,
its)
Spagnolo
sus,
los suyos
Italiano
suòi,
i suòi
Tedesco
seine,
ihre.
tortojàre , vrb Definizione
múrghere is trastos, s'orrobba samunandho
Sinonimi e contrari
atipriare,
atriciare,
intortijare
Etimo
itl.
(at)tortigliare
Traduzioni
Francese
tordre,
essorer
Inglese
to squeeze,
to wring clothes (out)
Spagnolo
torcer
Italiano
sprèmere,
strizzare i panni
Tedesco
auswringen.
túos , agt, prn: tuus Definizione
agt. e prn. pl. m. de 2ˆ pers. sing. chi inditat possessu, apartenidura a tie
Frasi
custos funt is logos tuos ◊ cussus no funt is pentzamentus tuus!
2.
deo fato sos doveres mios: tue faghe sos tuos! ◊ funt benius a domu totu is tuus
Traduzioni
Francese
tes,
les tiens
Inglese
your,
yours
Spagnolo
tus
Italiano
tuoi,
i tuoi
Tedesco
deine.