acumbeniàre , vrb: cumbeniare Definizione
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Sinonimi e contrari
acumbenentziare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
doter un appartement de tous les conforts
Inglese
to have,
to provide oneself
Spagnolo
regalarse comodidades
Italiano
avére o provvedérsi di tutte le comodità
Tedesco
mit allem Komfort versehen.
acupài , vrb: cupai* Definizione
fàere o ammesturare is cartas e ispartzire su matzu in duos o prus muntonedhos
Sinonimi e contrari
ilgupare,
smatzai 1
Traduzioni
Francese
couper un jeu de cartes
Inglese
to halve
Spagnolo
barajar,
cortar
Italiano
smezzare le carte
Tedesco
abheben (Kartenspiel).
addoàe , vrb: addoai 1,
addoare,
adduai 1,
doare Definizione
fàere sa doa, mescamente ororu de is làcanas, segare de su chi dhue creschet e innetiare a manera chi unu fogu fuiu no agatet cosa de abbruxare
Sinonimi e contrari
dogare
Frasi
su fogu unu tempus dhu poniant isceti me is nebronis ma dh'addoànt po no nci essí foras ◊ cun butios de sàmbene bos l'amos addoadu, su fogu! ◊ si addoat a fogu, a marra, a fraci e cumenti benit a bèni
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des bandes anti-incendie
Inglese
to make anti-fire strips
Spagnolo
hacer cortafuegos
Italiano
fare le fasce antincèndio
Tedesco
Brandschutzstreifen roden.
aggrogotài , vrb Definizione
fàere una genia de moida chi faent is gatos asseliaos, ma fintzes sorrogare
Sinonimi e contrari
arrasai,
frisciare 1,
grunnire,
igrisai,
raulare,
runidare
Frasi
su macitu est aggrogotendi
2.
unu margiani fut aggrogotendu
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ronronner,
faire ronron
Inglese
to purr
Spagnolo
ronronear
Italiano
fare le fusa
Tedesco
schnurren.
ammajucàre , vrb Definizione
pigare a losingas, pigare a frandhigos, in bonas
Sinonimi e contrari
ammajucolare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
traiter avec douceur (ou avec les égards voulus)
Inglese
to treats.o. with kindness
Spagnolo
coger por las buenas
Italiano
prènder con le buòne
Tedesco
jdm. gut zureden.
ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definizione
totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu
Sinonimi e contrari
ammontu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
cobertógliu,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza,
incarralzu
/
torrada
Frasi
àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu
Terminologia scientifica
ts
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
covering
Spagnolo
mantas
Italiano
tutto ciò che serve per coprirsi,
le copèrte del lètto
Tedesco
Decken.
apodhicàre , vrb: apodhigae,
apodhigai,
apodhigare,
podhicare Definizione
su istare totu tocandho cun is pódhighes, ponendho is pódhighes apitzu de is cosas sentza de bisóngiu, imbrutandhodhas (e, segundu ite si tocat, faendho male puru, giaendho dolore, ma fintzes po vísita o àteru); fintzes trebballare a pódhighes (es. su casu)
Sinonimi e contrari
afarrancae,
ammanuncai,
cariedhare
Frasi
ohi ite tológiu candho apódhigant s'ógiu! ◊ donzi mermu ti ant apodhicau ◊ sa morte isetat chin gúrpinos risitos de acunnortu pro nos apodhicare sas pèrelas de s'ànima (F.Satta)◊ su dotore mi at apodhigau bene in préchias
2.
cussa picioca dh'ant apodhigada a deretu e a trevessu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
toucher du doigt
Inglese
to touch
Spagnolo
toquetear con los dedos
Italiano
toccare,
tastare con le dita
Tedesco
berühren,
betasten.
arramaingài , vrb: arremangai,
arremangare,
arremangari,
remangai Definizione
pinnigare is camberas de is pantalones, is coas de sa gunnedha, is mànigas de sa camisa de arresurtare prus curtzos po si pònnere a fàere cosa, o fintzes po no s'imbrutare, po basca: si narat fintzes in su sensu de si pònnere a fàere calecuna cosa a malaògia, po apretu / arremangaisinci in ccn. cosa = ponnerebbei imprastu mannu, apentu meda
Frasi
is polànias de sa brusa benint arramaingaras po trabballai sa farra ◊ est una bona meri de domu, cussa, e chi si arremangat ponit cuadhu in faci a meras ◊ no est po mi vantai, ma si mi arremangu dhis ammostru una crai!
Etimo
spn.
arremangar
Traduzioni
Francese
retrousser
Inglese
to tuck (up)
Spagnolo
remangarse
Italiano
rimboccarsi le màniche
Tedesco
aufkrempeln.
arregortzài , vrb: arregurtzai Definizione
pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare
Etimo
ctl.
regalzar
Traduzioni
Francese
boucher des fissures avec de petits bouts de pierre
Inglese
to splinter again
Spagnolo
encascotar,
rellenar
Italiano
riempire con schégge di piètra le fessure dei muri,
rinverzare
Tedesco
mit Spänen oder Splittern verstopfen.
ataconài, ataconàre , vrb: taconare* Definizione
pònnere su tacone, aconciare is iscarpas; nau in cobertantza, cobèrrere
Sinonimi e contrari
| ctr.
istaconare
Traduzioni
Francese
changer les talons
Inglese
to botch shoes
Spagnolo
remendar los zapatos
Italiano
rabberciare le scarpe
Tedesco
ausbessern.
atratàre , vrb Definizione
pigare sa trata, s'ormina, s’arrastu de animales o àteru chi at passau
Sinonimi e contrari
arrastai,
atrataritzare,
orminare,
ormizare,
trateare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
suivre à la trace
Inglese
to follow in s.o.'s tracks
Spagnolo
rastrear
Italiano
cercare seguendo le tràcce
Tedesco
jds. Spur verfolgen.
avacàre , vrb: avocare 1 Definizione
finire o serrare s'annu de iscola, cumenciare is vacàntzias
Frasi
s'annu sos iscolanos l'avocant in su mese de làmpadas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre ses vacances
Inglese
to take holiday
Spagnolo
tener las vacaciones
Italiano
prènder le vacanze
Tedesco
Urlaub nehmen.
bi , prn Definizione
prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis)
Sinonimi e contrari
li,
si 3
Frasi
e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu?
Traduzioni
Francese
lui
Inglese
him (to),
her (to)
Spagnolo
le,
les
Italiano
gli,
le (a lui,
a lei) + lo,
la,
le,
li (cumpl. og.)
Tedesco
ihm,
ihr,
ihn,
sie,
es.
cancaritàre , vrb Definizione
fàere a cancaritu
Sinonimi e contrari
abbidhiritzai,
acancarronae,
aggrancare,
ateterigare,
cancarai,
ingortigai,
inteterighedhare
/
achirdinae,
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
belare,
marmurizai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engourdir,
transir
Inglese
to numb limbs
Spagnolo
entumecer,
aterir
Italiano
intirizzire,
rattrappire le mèmbra
Tedesco
erstarren.
cartolài , vrb Definizione
pònnere su númeru a is pàginas (de unu libbru, de àteru)
Traduzioni
Francese
numéroter
Inglese
to number the pages
Spagnolo
numerar las páginas
Italiano
numerare le pàgine
Tedesco
die Seiten numerieren.
càsticu , avb: càstigu,
càstiu 1 Definizione
a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu
Sinonimi e contrari
| ctr.
fitianu
Frasi
custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réservé pour les grandes occasions
Inglese
reserved for the feasts
Spagnolo
para las fiestas
Italiano
riservato per le fèste
Tedesco
für die Festtage aufbewahrt.
cerbòni , nm Definizione
nae de linna (o fintzes canna) a frucagedhu chi si ponet a bide, a pisu, a tamatas e àteru po chi abbarrent in artu de terra, acapiaos, e no dhis fatzat dannu su bentu
Sinonimi e contrari
fichete,
fitura,
palincioni,
ràdica 1
Frasi
is óminis pudant e nosu passaus in sèssini, acapiaus sa carriadroxa a su cerboni
Traduzioni
Francese
échalas
Inglese
vine stake
Spagnolo
tutor,
rodrigón
Italiano
palétto per le viti
Tedesco
Weinpfahl.
chi , prn: ci 1 Definizione
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Sinonimi e contrari
ue,
candho
/
si
Frasi
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Etimo
ltn.
qui
Traduzioni
Francese
que,
qui
Inglese
what,
which
Spagnolo
que
Italiano
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
Tedesco
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
chizíre , vrb Definizione
mòvere is chígios, is prabaristas, nau prus che àteru cun s'avérbiu no po nàrrere chi istat firmu deunudotu
Sinonimi e contrari
chinnire
Frasi
mancu chizit de cantu est atentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cligner des yeux,
clignoter
Inglese
to move eye brows (lash)
Spagnolo
fruncir las cejas
Italiano
muòvere le cìglia,
le sopraccìglia
Tedesco
die Wimpern und die Augenbrauen bewegen.
contrapuntàre , vrb Definizione
èssere a paris de un'àteru, in su sensu chi, a su chi unu tenet, s'àteru podet nàrrere de tènnere cosa issu puru; chistionare faendhosi is partes, difendhendhosi e betandho curpas a s'àteru, arrespòndhere a truncadura
Frasi
sa família de Fulanu oe contrapuntat cun calesisiat àtera família ◊ non bi at rejone, mancu sa piús manna de custu mundhu, chi potat cuntrapuntare cun sas fortzas de su padronu suridu (Z.Zazzu)
2.
tue ses semper contrapuntendhe cun megus
Etimo
spn.
contrapunt(e)ar
Traduzioni
Francese
répondre du tac au tac
Inglese
to compete,
to give sharp answer
Spagnolo
rivalizar
Italiano
gareggiare,
rispóndere per le rime
Tedesco
wetteifern,
gehörig Bescheid sagen.