acastài, acastàre , vrb: aggastare Definizione
parare arratza bona, prus bona
Sinonimi e contrari
acartare,
arraciai
Frasi
comporadu ch'at porcos in Sarule e giutos a s'ingrassa màscios de acastare in sa Trexenta ◊ pro acastare sas bacas insoro cheriant boes de sa Pianarza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sélectionner
Inglese
to grade
Spagnolo
seleccionar la raza
Italiano
selezionare la razza
Tedesco
selektieren.
adhàe , avb, prep: adhane,
adhai Definizione
logu atesu de chie est foedhandho, a s'àtera parte (ctr. ainche)
Sinonimi e contrari
adhàeche,
adhei,
adhia 1,
cudhia
/
atesu
Frasi
tia cherrer bolare adhae adhae! ◊ so campanaju de sa turre e mandho adhae su sonu (F.Sechi)◊ como totu mi timent che a sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ sos faros de sas màchinas che lampant sa lughe adhae
2.
ch'est adhae de riu ◊ colpat su matzucu a sa tzega adhae de letu ◊ mi so pompiandhe addananti e adha'e segus
Etimo
ltn.
illac
Traduzioni
Francese
là
Inglese
there
Spagnolo
allí,
allá
Italiano
là
Tedesco
dort.
adhía 1 , prep, nf Definizione
a s'àtera parte de…, a cudh'ala de…, prus atesu de…; s'àtera parte, apalas de…
Sinonimi e contrari
adhae,
asegus,
avatu
Frasi
s'ortu miu est adhia de s'istrada ◊ mi as agatadu adhia de is làcanas ◊ is ferrus de pudai funt in su tascapani adhia de sa porta ◊ ita fiast ascurtendi adhia de sa porta?! ◊ in sa becesa puru, adhia de aundi s'istrantaxat sa làcana de is bisus, apubu ancora is bellesas chi mi ant donau allirghia
2.
bivu s'úrtimu bisu téndiu a s'adhia de sa làcana de is bisus
Traduzioni
Francese
au-delà de…,
de l'autre côté de…
Inglese
further
Spagnolo
más allá,
allende
Italiano
óltre,
di là da…
Tedesco
weit,
jenseits.
afenàre , vrb Definizione
abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos
Sinonimi e contrari
incubae
Frasi
teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affener,
contracter la strongylose
Inglese
to feed on hay,
to catch strongylosis
Spagnolo
dar el heno,
coger la strongilosis
Italiano
affienare,
contrarre la strongilósi
Tedesco
mit Heu füttern,
sich die Strongyloidosis zuziehen.
aggangusàre , vrb Definizione
pònnere s’atzavoga, sa puligada, istrínghere in su tzugu cun ambas manos a unu de no dhi lassare torrare àlidu ne passare sàmbene
Sinonimi e contrari
aggangae,
aggrangugliare,
aggangulitare,
apuligare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
étrangler
Inglese
to strangle
Spagnolo
estrangular
Italiano
prèndere per la góla
Tedesco
würgen.
aggrillàu , agt Definizione
nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca
Sinonimi e contrari
acascabellau,
dengosu,
schinitzosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui est plein de lubies
Inglese
to be full of whims
Spagnolo
soliviantado
Italiano
che ha grilli per la tèsta
Tedesco
wer Grillen im Kopf hat.
aggrinzàre , vrb Definizione
fàere sa bia de conca, petenandho is pilos
Traduzioni
Francese
faire la raie
Inglese
to part (hair)
Spagnolo
hacer la raya del pelo
Italiano
fare la scriminatura
Tedesco
scheiteln.
allutzàre , vrb Definizione
castiare cun atentzione atesu
Sinonimi e contrari
abbadiai,
allutae,
annotare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frasi
totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore
Etimo
itl.
alluciare
Traduzioni
Francese
ouvrir grand les yeux
Inglese
to keep one's eye peeled,
to look far away
Spagnolo
aguzar la vista
Italiano
guardare lontano,
aguzzare la vista
Tedesco
fern schauen,
den Blick schärfen.
amicàre , vrb rfl: amigai,
amigare Definizione
fàere s'amiga, o s'amigu, nau de persona cojuada chi bivet cun àtera (cojuada o nono) che pobidhu cun pobidha, o fintzes bagadia chi si ponet cun àtera cojuada
Sinonimi e contrari
afancedhae,
afantare,
amicitziare,
ammestadai
Frasi
pro no mi èssere amicadu cun tecus no credas chi sia pentidu ◊ custa picioca si fiat amigada cun su Forasdenosu ◊ ci cun calecuna ses amigau ti depes cogiuare ◊ custu fit amigadu cun tantas féminas…◊ una fémina gatia e un'ómine si sont amicatos
Etimo
ctl., spn.
amigar(se)
Traduzioni
Francese
vivre en concubinage
Inglese
to find a mistress
Spagnolo
tener un amante
Italiano
farsi l'amante,
la concubina
Tedesco
einen Liebhaber haben.
ammamizàre , vrb: ammammizare Definizione
nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama
Sinonimi e contrari
ammammaritzare
Frasi
cussos crabitos si sunt ammamizados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se réfugier dans les bras de sa mère
Inglese
to shelter by one's own mother
Spagnolo
enmadrarse
Italiano
rifugiarsi prèsso la madre,
èssere mólto attaccato alla madre
Tedesco
sehr an der Mutter hängen.
arragiolàre , vrb: arrajolare,
arregiolare 1,
arrejolare Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda
Sinonimi e contrari
arragiolire,
arraulare
/
airai,
arrannegai,
inchietae
Frasi
currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare!
2.
cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese)
Etimo
ltn.
rabies
Traduzioni
Francese
être atteints de la rage
Inglese
to catch rabies
Spagnolo
rabiar
Italiano
prèndere la ràbbia
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen.
arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinonimi e contrari
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to rage
Spagnolo
padecer la rabia,
encolerizarse
Italiano
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arrastài , vrb: arrastare,
arrastari,
arrastrai,
rastai Definizione
andhare a s'arrastu de sa fera, pigare s'arrancu, fragare; sighire o pònnere aifatu de s'ormina, de is arrastos
Sinonimi e contrari
acarigai,
annajare,
annàsere,
fiagare,
isimare,
nuscai,
semare 1
/
addromare,
atratare,
ildarrastare,
orminare,
trateare
Frasi
su cani miu at arrastau sa perdixi ◊ recuias a domo arrastendhe sabores dae tesu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flairer le gibier
Inglese
to scent game
Spagnolo
rastrear
Italiano
fiutare la selvaggina
Tedesco
wittern.
arremàre , vrb Definizione
ingòllere rema, arremadiu
Sinonimi e contrari
acatarrare,
arrasfriai,
arremadiai,
arrumai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attraper la rhinite
Inglese
to catch rhinitis
Spagnolo
coger la rinitis
Italiano
prèndere la rinite
Tedesco
sich die Rhinitis holen.
assamodàre , vrb: assemodare Definizione
bestire a sa moda, bene
Sinonimi e contrari
allaputzai,
allepuritzare
2.
est una giòvana assemodada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pomponner,
parer
Inglese
to make fit tightly
Spagnolo
vestir a la moda,
acicalar
Italiano
vestire secóndo la mòda,
attillare
Tedesco
nach der Mode anziehen.
assusài , vrb Definizione
migliorare, cambiare in méngius, fintzes artziare is domos faendho àteru pianu
Sinonimi e contrari
addelantai,
atelentare
/
ammellorai,
impannitziri
Frasi
si est assusau su cixiraju maresu: at fatu domus bendendi cíxiri e caramellas ◊ sa fémina sàbia assusat sa domu, sa maca dha destruit ◊ assusit o no assusit, su messaju fait s'alimentu chi serbit po papai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tirer avantage,
tirer profit
Inglese
to take advantage,
to improve one's own condition
Spagnolo
mejorar
Italiano
avvantaggiarsi,
migliorare la pròpria condizióne
Tedesco
einen Vorsprung gewinnen.
bi , prn Definizione
prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis)
Sinonimi e contrari
li,
si 3
Frasi
e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu?
Traduzioni
Francese
lui
Inglese
him (to),
her (to)
Spagnolo
le,
les
Italiano
gli,
le (a lui,
a lei) + lo,
la,
le,
li (cumpl. og.)
Tedesco
ihm,
ihr,
ihn,
sie,
es.
billuchélu! , iscl Definizione
bih lu nche lu!
Sinonimi e contrari
alloncedhu,
millichelu
Traduzioni
Francese
le voilà
Inglese
therehe is (it)
Spagnolo
ahí está
Italiano
èccolo là
Tedesco
dort ist er!.
càrcara , nf Definizione
forru po còere sa pedra carcària de fàere a crachina
Traduzioni
Francese
four à chaux
Inglese
limekiln
Spagnolo
calera
Italiano
fornace per fare la calce
Tedesco
Kalkofen.
cariàre , vrb Definizione
suíghere, trebballare a istrecadura sa farra impastada, sighendho cun fortza fintzes a candho sa pasta essit bella lisa e de totunu andhare; frigare, faendho pagu o meda fortza, cun sa pranta de is manos o cun sa matza de su pódhighe un'arremu o unu tretu de carena addoloriu, bogau, atrotigau o àteru (ma fintzes po gustu, a allisadura, a istringidura); foedhandho de cosas díligas, tocare a tropu, pistare (ma si narat fintzes cariare sa pedhe conciada)
Sinonimi e contrari
ciuexi,
iscarasciare 1,
soíghere
/
apalpedhare,
aplopodhare,
cariedhare,
pistae,
surrai
Frasi
passabat notes intregas inturtandhe, cariandhe e tendhendhe
2.
penso no as a chèrrere cariadu pro sos isfortzos tuos! ◊ ndh'est rutu dae su carru e como lu sunt cariendhe pro che li torrare unu pè bogadu
3.
càriat subra de palas su bàrriu pesosu…◊ sa zente fit totu cariendhe miséria, cussos annos de annada mala ◊ e s'iscoberint mudandha e camija, cària cària e tòcami toca! ◊ si ti cheres cariadu beni, za che tenzo unu bellu fuste!…◊ no ti càries sos ogros ca ti faghet peus a ratinzu: pònedi collíriu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pétrir
Inglese
to knead,
to massage
Spagnolo
amasar,
masajear
Italiano
gramolare la pasta,
massaggiare
Tedesco
kneten.