acastài, acastàre , vrb: aggastare Definitzione parare arratza bona, prus bona Sinònimos e contràrios acartare, arraciai Frases comporadu ch'at porcos in Sarule e giutos a s'ingrassa màscios de acastare in sa Trexenta ◊ pro acastare sas bacas insoro cheriant boes de sa Pianarza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sélectionner Ingresu to grade Ispagnolu seleccionar la raza Italianu selezionare la razza Tedescu selektieren.

adhàe , avb, prep: adhane, adhai Definitzione logu atesu de chie est foedhandho, a s'àtera parte (ctr. ainche) Sinònimos e contràrios adhàeche, adhei, adhia 1, cudhia / atesu Frases tia cherrer bolare adhae adhae! ◊ so campanaju de sa turre e mandho adhae su sonu (F.Sechi)◊ como totu mi timent che a sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ sos faros de sas màchinas che lampant sa lughe adhae 2. ch'est adhae de riu ◊ colpat su matzucu a sa tzega adhae de letu ◊ mi so pompiandhe addananti e adha'e segus Ètimu ltn. illac Tradutziones Frantzesu Ingresu there Ispagnolu allí, allá Italianu Tedescu dort.

adhía 1 , prep, nf Definitzione a s'àtera parte de…, a cudh'ala de…, prus atesu de…; s'àtera parte, apalas de… Sinònimos e contràrios adhae, asegus, avatu Frases s'ortu miu est adhia de s'istrada ◊ mi as agatadu adhia de is làcanas ◊ is ferrus de pudai funt in su tascapani adhia de sa porta ◊ ita fiast ascurtendi adhia de sa porta?! ◊ in sa becesa puru, adhia de aundi s'istrantaxat sa làcana de is bisus, apubu ancora is bellesas chi mi ant donau allirghia 2. bivu s'úrtimu bisu téndiu a s'adhia de sa làcana de is bisus Tradutziones Frantzesu au-delà de…, de l'autre côté de… Ingresu further Ispagnolu más allá, allende Italianu óltre, di là da… Tedescu weit, jenseits.

afenàre , vrb Definitzione abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos Sinònimos e contràrios incubae Frases teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu affener, contracter la strongylose Ingresu to feed on hay, to catch strongylosis Ispagnolu dar el heno, coger la strongilosis Italianu affienare, contrarre la strongilósi Tedescu mit Heu füttern, sich die Strongyloidosis zuziehen.

aggangusàre , vrb Definitzione pònnere s’atzavoga, sa puligada, istrínghere in su tzugu cun ambas manos a unu de no dhi lassare torrare àlidu ne passare sàmbene Sinònimos e contràrios aggangae, aggrangugliare, aggangulitare, apuligare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu étrangler Ingresu to strangle Ispagnolu estrangular Italianu prèndere per la góla Tedescu würgen.

aggrillàu , agt Definitzione nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca Sinònimos e contràrios acascabellau, dengosu, schinitzosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui est plein de lubies Ingresu to be full of whims Ispagnolu soliviantado Italianu che ha grilli per la tèsta Tedescu wer Grillen im Kopf hat.

aggrinzàre , vrb Definitzione fàere sa bia de conca, petenandho is pilos Tradutziones Frantzesu faire la raie Ingresu to part (hair) Ispagnolu hacer la raya del pelo Italianu fare la scriminatura Tedescu scheiteln.

allutzàre , vrb Definitzione castiare cun atentzione atesu Sinònimos e contràrios abbadiai, allutae, annotare, apompiai, cadebai, castiai, isperare 1, labai, mirai Frases totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore Ètimu itl. alluciare Tradutziones Frantzesu ouvrir grand les yeux Ingresu to keep one's eye peeled, to look far away Ispagnolu aguzar la vista Italianu guardare lontano, aguzzare la vista Tedescu fern schauen, den Blick schärfen.

amicàre , vrb rfl: amigai, amigare Definitzione fàere s'amiga, o s'amigu, nau de persona cojuada chi bivet cun àtera (cojuada o nono) che pobidhu cun pobidha, o fintzes bagadia chi si ponet cun àtera cojuada Sinònimos e contràrios afancedhae, afantare, amicitziare, ammestadai Frases pro no mi èssere amicadu cun tecus no credas chi sia pentidu ◊ custa picioca si fiat amigada cun su Forasdenosu ◊ ci cun calecuna ses amigau ti depes cogiuare ◊ custu fit amigadu cun tantas féminas…◊ una fémina gatia e un'ómine si sont amicatos Ètimu ctl., spn. amigar(se) Tradutziones Frantzesu vivre en concubinage Ingresu to find a mistress Ispagnolu tener un amante Italianu farsi l'amante, la concubina Tedescu einen Liebhaber haben.

ammamizàre , vrb: ammammizare Definitzione nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama Sinònimos e contràrios ammammaritzare Frases cussos crabitos si sunt ammamizados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se réfugier dans les bras de sa mère Ingresu to shelter by one's own mother Ispagnolu enmadrarse Italianu rifugiarsi prèsso la madre, èssere mólto attaccato alla madre Tedescu sehr an der Mutter hängen.

arragiolàre , vrb: arrajolare, arregiolare 1, arrejolare Definitzione ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda Sinònimos e contràrios arragiolire, arraulare / airai, arrannegai, inchietae Frases currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare! 2. cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese) Ètimu ltn. rabies Tradutziones Frantzesu être atteints de la rage Ingresu to catch rabies Ispagnolu rabiar Italianu prèndere la ràbbia Tedescu sich die Tollwut zuziehen.

arragiolíre , vrb: arrajolire, arrazolire, arrejolire Definitzione ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu Sinònimos e contràrios arragiolare* / achibberare, acroconai, afutare, airai, arrabbiai, arrannegai, inchietae, inchimerai, infelai, insutzuligai, intziminire, renignai Frases dae atentu ca cussu cane est arrejolidu! 2. candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to rage Ispagnolu padecer la rabia, encolerizarse Italianu contrarre la ràbbia, arrabbiarsi Tedescu sich die Tollwut zuziehen, zornig werden.

arrastài , vrb: arrastare, arrastari, arrastrai, rastai Definitzione andhare a s'arrastu de sa fera, pigare s'arrancu, fragare; sighire o pònnere aifatu de s'ormina, de is arrastos Sinònimos e contràrios acarigai, annajare, annàsere, fiagare, isimare, nuscai, semare 1 / addromare, atratare, ildarrastare, orminare, trateare Frases su cani miu at arrastau sa perdixi ◊ recuias a domo arrastendhe sabores dae tesu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu flairer le gibier Ingresu to scent game Ispagnolu rastrear Italianu fiutare la selvaggina Tedescu wittern.

arremàre , vrb Definitzione ingòllere rema, arremadiu Sinònimos e contràrios acatarrare, arrasfriai, arremadiai, arrumai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attraper la rhinite Ingresu to catch rhinitis Ispagnolu coger la rinitis Italianu prèndere la rinite Tedescu sich die Rhinitis holen.

assamodàre , vrb: assemodare Definitzione bestire a sa moda, bene Sinònimos e contràrios allaputzai, allepuritzare 2. est una giòvana assemodada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pomponner, parer Ingresu to make fit tightly Ispagnolu vestir a la moda, acicalar Italianu vestire secóndo la mòda, attillare Tedescu nach der Mode anziehen.

assusài , vrb Definitzione migliorare, cambiare in méngius, fintzes artziare is domos faendho àteru pianu Sinònimos e contràrios addelantai, atelentare / ammellorai, impannitziri Frases si est assusau su cixiraju maresu: at fatu domus bendendi cíxiri e caramellas ◊ sa fémina sàbia assusat sa domu, sa maca dha destruit ◊ assusit o no assusit, su messaju fait s'alimentu chi serbit po papai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tirer avantage, tirer profit Ingresu to take advantage, to improve one's own condition Ispagnolu mejorar Italianu avvantaggiarsi, migliorare la pròpria condizióne Tedescu einen Vorsprung gewinnen.

bi , prn Definitzione prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis) Sinònimos e contràrios li, si 3 Frases e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu? Tradutziones Frantzesu lui Ingresu him (to), her (to) Ispagnolu le, les Italianu gli, le (a lui, a lei) + lo, la, le, li (cumpl. og.) Tedescu ihm, ihr, ihn, sie, es.

billuchélu! , iscl Definitzione bih lu nche lu! Sinònimos e contràrios alloncedhu, millichelu Tradutziones Frantzesu le voilà Ingresu therehe is (it) Ispagnolu ahí está Italianu èccolo là Tedescu dort ist er!.

càrcara , nf Definitzione forru po còere sa pedra carcària de fàere a crachina Tradutziones Frantzesu four à chaux Ingresu limekiln Ispagnolu calera Italianu fornace per fare la calce Tedescu Kalkofen.

cariàre , vrb Definitzione suíghere, trebballare a istrecadura sa farra impastada, sighendho cun fortza fintzes a candho sa pasta essit bella lisa e de totunu andhare; frigare, faendho pagu o meda fortza, cun sa pranta de is manos o cun sa matza de su pódhighe un'arremu o unu tretu de carena addoloriu, bogau, atrotigau o àteru (ma fintzes po gustu, a allisadura, a istringidura); foedhandho de cosas díligas, tocare a tropu, pistare (ma si narat fintzes cariare sa pedhe conciada) Sinònimos e contràrios ciuexi, iscarasciare 1, soíghere / apalpedhare, aplopodhare, cariedhare, pistae, surrai Frases passabat notes intregas inturtandhe, cariandhe e tendhendhe 2. penso no as a chèrrere cariadu pro sos isfortzos tuos! ◊ ndh'est rutu dae su carru e como lu sunt cariendhe pro che li torrare unu pè bogadu 3. càriat subra de palas su bàrriu pesosu…◊ sa zente fit totu cariendhe miséria, cussos annos de annada mala ◊ e s'iscoberint mudandha e camija, cària cària e tòcami toca! ◊ si ti cheres cariadu beni, za che tenzo unu bellu fuste!…◊ no ti càries sos ogros ca ti faghet peus a ratinzu: pònedi collíriu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pétrir Ingresu to knead, to massage Ispagnolu amasar, masajear Italianu gramolare la pasta, massaggiare Tedescu kneten.

«« Torra a chircare