Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

bi , prn Definitzione prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis) Sinònimos e contràrios li, si 3 Frases e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu? Tradutziones Frantzesu lui Ingresu him (to), her (to) Ispagnolu le, les Italianu gli, le (a lui, a lei) + lo, la, le, li (cumpl. og.) Tedescu ihm, ihr, ihn, sie, es.

dhi , prn: li Definitzione prn. de 3ˆ persona sing. chi si manígiat po su cumplementu dativu e de 'interessu', fintzes coment'e forma de arrespetu: pl. dhis (a issos, a issas) Sinònimos e contràrios si 3 / bos Frases dhi nau ca est aici! ◊ pia a èssere cuntentu de dhi mustrare su chi teneus ◊ su cavalieri miu, e ita dhi potzu nai?! (S.A.Spano)◊ unu pagu de ispera dhi est sobrada pro custa zente ◊ si dhu fatzo ischire, ca ndhe dhi paret bene ◊ at pigau s'ascioni po ndi dhi tirai su croxu, a su truncu ◊ a fustei ita ndi dhi parit? ◊ est pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ at bófiu a unu chi dhi teniat cunfiantza meda Ètimu ltn. illi Tradutziones Frantzesu lui Ingresu him, her Ispagnolu le, con pron. diretto: se Italianu gli, le (a lui, a lei) Tedescu ihm, ihr.

dhu , prn: lu Definitzione prn. sing. (pl. dhos, dhus) de 3ˆ p. po inditare persona o cosa (de genia mascu) agiummai sèmpere manigiau a cumplementu ogetu, postu innanti e abbandha de su vrb. o apustis e totu a unu (enclíticu, fintzes paris cun àteru elementu enclíticu etotu) Frases dhu biu, dhu fatzo, dhu càstiu, dhu conto ◊ su sardu cheret istudiau puru, po dhu lèzere e po dh'iscríere! ◊ fustei ge dhu iscít su mestieri chi fatzu! ◊ sa mama, abbratzandhedhu, dhi assutaiat sas làmbrigas ◊ bie tui, si ndhi connosches, de dhos avisae! 2. Maistu, faedhos chellare! ◊ custa mammai iat istugiau in sa memória medas contos e fut dolosa contandhodhos chi pariat de dhos bívere in cussos tempos (I.Patta)◊ castiadidhus, comenti funt bellus! Ètimu ltn. illu(m) Tradutziones Frantzesu le Ingresu him, it, them Ispagnolu lo Italianu lo (pron.) Tedescu ihn, es.

ísce , prn: isse Definitzione prn. chi s'impreat po una tertza persona ómine / a, cun, de, in, pro, tra isse; iss'etotu = itl. égli stésso Sinònimos e contràrios ísciu Frases est intradu a créjia isce chin sa muzere ◊ isse benit cun megus ◊ so andhadu cun isse ◊ cudha cosa l'apo dada a isse andhe chi no l'as chérfida tue ◊ aficu b'at, in isse!…◊ iseta a isse ca a solu no ti abbales! ◊ pejus pro isse! ◊ male pro isse est, si faghet gai! ◊ custu triballu si l'at fatu isse etotu Sambenados e Provèrbios prb: chie no est bonu pro isse no est bonu pro sos àteros Ètimu ltn. ipse Tradutziones Frantzesu il, lui Ingresu he, him, himself Ispagnolu él, sí Italianu égli, lui, sé Tedescu er, sich.

ísse , prn: issu Definitzione prn. de 3ˆ persona sing. chi s'impreat po ómine o mascu: pl. issos, issus Maneras de nàrrere csn: a, de, cun, pro, tra isse; si ponet cun valore de "própiu gai, abberu": continu fit, isse! = est abarrau sempri de aici, a sa sighida, sentza de cambiamentu, sentza de alléviu; como siat, isse, chi… = intimore si…, e ita si!…; de issu = sou Frases deo so andhadu, ma isse no bi est bénnidu ◊ nàralu a isse! ◊ pejus pro isse! ◊ beni chin issu! ◊ cherzo a isse, no a tie! ◊ custas cosas si las at pessadas tra isse 2. como siat, isse, puru, chi nos fetant pagare totu cussu!… Ètimu ltn. ipse, ipsu(m) Tradutziones Frantzesu il Ingresu he, him Ispagnolu él Italianu égli, lui Tedescu er.

li , prn: dhi* Definitzione pron. de 3ˆ persona sing. impreau po gente (mascu e fémina) e po cosa (= a issu, a issa, a cussu, a cussa) manigiau po cumplementu dativu o de 'interessu': andhat bene iscritu siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu apustis (solu cun impr. o ger.) Sinònimos e contràrios bi Frases a isse li naro goi, ma a issa li naro gai ◊ issa li rispondheit in frantzesu e isse li pedeit iscuja in sardu ◊ afrànzali sa terra, a su prantone! ◊ bètali abba, a sa bràsia, pro no si che falare a chisina! ◊ ite li cheret a cue? ◊ candho ti cramat, rispòndheli! ◊ a chie ndhe at bisonzu daendheli! ◊ in su chelu che siat e no li fetant pesu sas cosas chi li sezis nendhe! (S.Patatu)◊ si li at unfiadu unu didu Ètimu ltn. illi Tradutziones Frantzesu lui Ingresu him (to) Ispagnolu le Italianu gli (a lui, ad esso), le (a lei, ad essa) Tedescu ihm, ihr.

lía , prn: lilla 1 Definitzione li + la, bi + la: si dha (lia dao, lia pedo) Sinònimos e contràrios Frases aiat provau deretu a bíere si che lia fachiat a brinchiare ◊ apustis de s'interru aiat tentau de lia picare sa pitzinna ◊ fit coment'e chi che l'essèrepo furandhe sa tanca, non comporandhelia! ◊ in ciaru lilla canto e no a fura, no lasso sa cantone chene posta!◊ aconcalia, toca! Tradutziones Frantzesu la-lui Ingresu it to him (her) Ispagnolu se la Italianu gliéla Tedescu ihn (sie, es), ihm (ihr, ihnen).

líu , prn Definitzione bi + lu = si + dhu: liu dao = bi lu dao, liu namus = si dhu naraus; dazeliu! = donaisidhu!, dadebbilu! Frases si liu namus nois si nche irménticat ◊ timiat chi liu esseret iscopiau, a su mere ◊ depiat isetare a liu nàrrere ◊ su rellozu liu daes vetzu e rughinau e ti lu torrat novu! Tradutziones Frantzesu le-lui Ingresu it to him Ispagnolu se lo Italianu gliélo Tedescu ihn (sie, es) ihm (ihr, ihnen).

lu , prn: dhu* Definitzione prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.) Frases cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu Tradutziones Frantzesu le Ingresu him, it Ispagnolu lo, le Italianu lo Tedescu ihn, es, sie.