achè , avb, nm: achelu Definitzione foedhu chi narant po ammostare una cosa; cositedha de pagu contu, fintzes iscusa, iscórtziga / no cumprèndhere un'achè = no cumprendi una cibudha Sinònimos e contràrios acodhu, addeallu, ajallu, allodhu, midhu / arraghèscia, bóciga Frases mih sa luna, achè su chelu cun su mare adhae adhae chi si basant! ◊ achela, in su giardinu anzenu annidada che columba ferida, che umbra de manos réndhidas! (L.Massa) 2. si agato un'achè ti che bogo dae sas terras mias! ◊ devo dare su contu a su sótziu meu e no cherzo chi bi nascat unu achè Tradutziones Frantzesu voilà!, rien, prétexte Ingresu here it is!, trifle, excuse Ispagnolu he aquíahí, aquíahí tienes Italianu ècco!, nonnulla, pretèsto Tedescu hier, nichts.

acò , iscl Definitzione foedhu chi atzitzat s'atentzione de unu po abbaidare una cosa chi acontesset Sinònimos e contràrios lah!, mih! Frases acò sos castanzeris! ◊ acò s'animale! ◊ acò su mare de Sardigna biaitu e su chelu sou sempre giaru! ◊ acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue, acò sa luna! 2. e acò chi sa mama si est detzisa de presentare su fizu sou a s'isposa ◊ acò chi un'arveghe si chírriat dae s'ama, leat filu a s'ala de sos anzones e ndhe sèberat unu Ètimu ltn. eccu(m) hoc Tradutziones Frantzesu voici!, voilà! Ingresu here it is! Ispagnolu he aquíahí Italianu ècco! Tedescu hier, da ist.

addèa! , avb Definitzione foedhu chi narant po ammostare una cosa / addèadi! = addea a tui!, addèabbos! = addea a bosatrus!, addeaghi = eco chi… Sinònimos e contràrios ecoghi Frases e addea chi li parfeit de bídere una cosa chi si assimizaiat a un'ou! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu voici!, voilà! Ingresu here it is! Ispagnolu ¡he aquí, ahí! Italianu ècco! Tedescu siehe da!

cantecànte, cantecàntu , cng: catecantu Definitzione si biet ca…, est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedit Sinònimos e contràrios aposici, goregante, tantecantu Frases cantecante, grista de carabbineri no ndhe zuches ◊ cantencante crediant chi a che picare sa bida a unu cristianu est a zocare: ma za lu sunt pacandhe! ◊ no timas a dare carchi cosa, si ndhe as: cantecantu lassamus totu inoghe! ◊ no ti fatas cosa: catecantu isco chie ses! ◊ mancari perriches, catecantu no lu bogas dai su surcu sou Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu il est évident Ingresu it is plain that… Ispagnolu es evidente que Italianu è evidènte che…, tanto… Tedescu es ist klar, daß.

dhu , prn: lu Definitzione prn. sing. (pl. dhos, dhus) de 3ˆ p. po inditare persona o cosa (de genia mascu) agiummai sèmpere manigiau a cumplementu ogetu, postu innanti e abbandha de su vrb. o apustis e totu a unu (enclíticu, fintzes paris cun àteru elementu enclíticu etotu) Frases dhu biu, dhu fatzo, dhu càstiu, dhu conto ◊ su sardu cheret istudiau puru, po dhu lèzere e po dh'iscríere! ◊ fustei ge dhu iscít su mestieri chi fatzu! ◊ sa mama, abbratzandhedhu, dhi assutaiat sas làmbrigas ◊ bie tui, si ndhi connosches, de dhos avisae! 2. Maistu, faedhos chellare! ◊ custa mammai iat istugiau in sa memória medas contos e fut dolosa contandhodhos chi pariat de dhos bívere in cussos tempos (I.Patta)◊ castiadidhus, comenti funt bellus! Ètimu ltn. illu(m) Tradutziones Frantzesu le Ingresu him, it, them Ispagnolu lo Italianu lo (pron.) Tedescu ihn, es.

edheà , avb Sinònimos e contràrios achelu, acodhu, addeallu, allodhu, midhu Frases edheà sa veridade! Tradutziones Frantzesu voilà Ingresu here it is (you are) Ispagnolu he aquí, he allí Italianu ècco! Tedescu da.

galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definitzione su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti Sinònimos e contràrios galligare Frases est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu) Ètimu ctl. gallejar Tradutziones Frantzesu faire la loi à qqn Ingresu to lord it Ispagnolu señorear, mangonear Italianu spadroneggiare Tedescu tyrannisieren.

lía , prn: lilla 1 Definitzione li + la, bi + la: si dha (lia dao, lia pedo) Sinònimos e contràrios Frases aiat provau deretu a bíere si che lia fachiat a brinchiare ◊ apustis de s'interru aiat tentau de lia picare sa pitzinna ◊ fit coment'e chi che l'essèrepo furandhe sa tanca, non comporandhelia! ◊ in ciaru lilla canto e no a fura, no lasso sa cantone chene posta!◊ aconcalia, toca! Tradutziones Frantzesu la-lui Ingresu it to him (her) Ispagnolu se la Italianu gliéla Tedescu ihn (sie, es), ihm (ihr, ihnen).

lías , prn Definitzione bi + las / che lias = bi che las, si nci dhas Frases pro li fàchere corazu, ant cumintzau a che lias bestire a sa mandra, sas anzones mesulanas chi l'ant dau ◊ sas iscarpas lias fachet pònnere in s'oru de sa zanna Tradutziones Frantzesu les-lui Ingresu it to them Ispagnolu se las Italianu gliéle Tedescu sie, ihm (ihr, ihnen).

líu , prn Definitzione bi + lu = si + dhu: liu dao = bi lu dao, liu namus = si dhu naraus; dazeliu! = donaisidhu!, dadebbilu! Frases si liu namus nois si nche irménticat ◊ timiat chi liu esseret iscopiau, a su mere ◊ depiat isetare a liu nàrrere ◊ su rellozu liu daes vetzu e rughinau e ti lu torrat novu! Tradutziones Frantzesu le-lui Ingresu it to him Ispagnolu se lo Italianu gliélo Tedescu ihn (sie, es) ihm (ihr, ihnen).

lu , prn: dhu* Definitzione prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.) Frases cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu Tradutziones Frantzesu le Ingresu him, it Ispagnolu lo, le Italianu lo Tedescu ihn, es, sie.

tantecàntu , cng Definitzione si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet Sinònimos e contràrios aposici, cantecante, tantetantu, tanti Frases tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono Tradutziones Frantzesu cela va de soi Ingresu it is plan Ispagnolu está claro que Italianu è evidènte che… Tedescu es versteht sich, daß

«« Torra a chircare