achè , avb, nm: achelu Definition
foedhu chi narant po ammostare una cosa; cositedha de pagu contu, fintzes iscusa, iscórtziga / no cumprèndhere un'achè = no cumprendi una cibudha
Synonyms e antonyms
acodhu,
addeallu,
ajallu,
allodhu,
midhu
/
arraghèscia,
bóciga
Sentences
mih sa luna, achè su chelu cun su mare adhae adhae chi si basant! ◊ achela, in su giardinu anzenu annidada che columba ferida, che umbra de manos réndhidas! (L.Massa)
2.
si agato un'achè ti che bogo dae sas terras mias! ◊ devo dare su contu a su sótziu meu e no cherzo chi bi nascat unu achè
Translations
French
voilà!,
rien,
prétexte
English
here it is!,
trifle,
excuse
Spanish
he aquíahí,
aquíahí tienes
Italian
ècco!,
nonnulla,
pretèsto
German
hier,
nichts.
acò , iscl Definition
foedhu chi atzitzat s'atentzione de unu po abbaidare una cosa chi acontesset
Synonyms e antonyms
lah!,
mih!
Sentences
acò sos castanzeris! ◊ acò s'animale! ◊ acò su mare de Sardigna biaitu e su chelu sou sempre giaru! ◊ acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue, acò sa luna!
2.
e acò chi sa mama si est detzisa de presentare su fizu sou a s'isposa ◊ acò chi un'arveghe si chírriat dae s'ama, leat filu a s'ala de sos anzones e ndhe sèberat unu
Etymon
ltn.
eccu(m) hoc
Translations
French
voici!,
voilà!
English
here it is!
Spanish
he aquíahí
Italian
ècco!
German
hier,
da ist.
addèa! , avb Definition
foedhu chi narant po ammostare una cosa / addèadi! = addea a tui!, addèabbos! = addea a bosatrus!, addeaghi = eco chi…
Synonyms e antonyms
ecoghi
Sentences
e addea chi li parfeit de bídere una cosa chi si assimizaiat a un'ou!
Etymon
srd.
Translations
French
voici!,
voilà!
English
here it is!
Spanish
¡he aquí,
ahí!
Italian
ècco!
German
siehe da!
cantecànte, cantecàntu , cng: catecantu Definition
si biet ca…, est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedit
Synonyms e antonyms
aposici,
goregante,
tantecantu
Sentences
cantecante, grista de carabbineri no ndhe zuches ◊ cantencante crediant chi a che picare sa bida a unu cristianu est a zocare: ma za lu sunt pacandhe! ◊ no timas a dare carchi cosa, si ndhe as: cantecantu lassamus totu inoghe! ◊ no ti fatas cosa: catecantu isco chie ses! ◊ mancari perriches, catecantu no lu bogas dai su surcu sou
Etymon
srd.
Translations
French
il est évident
English
it is plain that…
Spanish
es evidente que
Italian
è evidènte che…,
tanto…
German
es ist klar,
daß.
dhu , prn: lu Definition
prn. sing. (pl. dhos, dhus) de 3ˆ p. po inditare persona o cosa (de genia mascu) agiummai sèmpere manigiau a cumplementu ogetu, postu innanti e abbandha de su vrb. o apustis e totu a unu (enclíticu, fintzes paris cun àteru elementu enclíticu etotu)
Sentences
dhu biu, dhu fatzo, dhu càstiu, dhu conto ◊ su sardu cheret istudiau puru, po dhu lèzere e po dh'iscríere! ◊ fustei ge dhu iscít su mestieri chi fatzu! ◊ sa mama, abbratzandhedhu, dhi assutaiat sas làmbrigas ◊ bie tui, si ndhi connosches, de dhos avisae!
2.
Maistu, faedhos chellare! ◊ custa mammai iat istugiau in sa memória medas contos e fut dolosa contandhodhos chi pariat de dhos bívere in cussos tempos (I.Patta)◊ castiadidhus, comenti funt bellus!
Etymon
ltn.
illu(m)
Translations
French
le
English
him,
it,
them
Spanish
lo
Italian
lo (pron.)
German
ihn,
es.
edheà , avb Synonyms e antonyms
achelu,
acodhu,
addeallu,
allodhu,
midhu
Sentences
edheà sa veridade!
Translations
French
voilà
English
here it is (you are)
Spanish
he aquí,
he allí
Italian
ècco!
German
da.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definition
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Synonyms e antonyms
galligare
Sentences
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Etymon
ctl.
gallejar
Translations
French
faire la loi à qqn
English
to lord it
Spanish
señorear,
mangonear
Italian
spadroneggiare
German
tyrannisieren.
lía , prn: lilla 1 Definition
li + la, bi + la: si dha (lia dao, lia pedo)
Synonyms e antonyms
Sentences
aiat provau deretu a bíere si che lia fachiat a brinchiare ◊ apustis de s'interru aiat tentau de lia picare sa pitzinna ◊ fit coment'e chi che l'essèrepo furandhe sa tanca, non comporandhelia! ◊ in ciaru lilla canto e no a fura, no lasso sa cantone chene posta!◊ aconcalia, toca!
Translations
French
la-lui
English
it to him (her)
Spanish
se la
Italian
gliéla
German
ihn (sie,
es),
ihm (ihr,
ihnen).
lías , prn Definition
bi + las / che lias = bi che las, si nci dhas
Sentences
pro li fàchere corazu, ant cumintzau a che lias bestire a sa mandra, sas anzones mesulanas chi l'ant dau ◊ sas iscarpas lias fachet pònnere in s'oru de sa zanna
Translations
French
les-lui
English
it to them
Spanish
se las
Italian
gliéle
German
sie,
ihm (ihr,
ihnen).
líu , prn Definition
bi + lu = si + dhu: liu dao = bi lu dao, liu namus = si dhu naraus; dazeliu! = donaisidhu!, dadebbilu!
Sentences
si liu namus nois si nche irménticat ◊ timiat chi liu esseret iscopiau, a su mere ◊ depiat isetare a liu nàrrere ◊ su rellozu liu daes vetzu e rughinau e ti lu torrat novu!
Translations
French
le-lui
English
it to him
Spanish
se lo
Italian
gliélo
German
ihn (sie,
es) ihm (ihr,
ihnen).
lu , prn: dhu* Definition
prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.)
Sentences
cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu
Translations
French
le
English
him,
it
Spanish
lo,
le
Italian
lo
German
ihn,
es,
sie.
tantecàntu , cng Definition
si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet
Synonyms e antonyms
aposici,
cantecante,
tantetantu,
tanti
Sentences
tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono
Translations
French
cela va de soi
English
it is plan
Spanish
está claro que
Italian
è evidènte che…
German
es versteht sich,
daß