achè , avb, nm: achelu Definitzione
foedhu chi narant po ammostare una cosa; cositedha de pagu contu, fintzes iscusa, iscórtziga / no cumprèndhere un'achè = no cumprendi una cibudha
Sinònimos e contràrios
acodhu,
addeallu,
ajallu,
allodhu,
midhu
/
arraghèscia,
bóciga
Frases
mih sa luna, achè su chelu cun su mare adhae adhae chi si basant! ◊ achela, in su giardinu anzenu annidada che columba ferida, che umbra de manos réndhidas! (L.Massa)
2.
si agato un'achè ti che bogo dae sas terras mias! ◊ devo dare su contu a su sótziu meu e no cherzo chi bi nascat unu achè
Tradutziones
Frantzesu
voilà!,
rien,
prétexte
Ingresu
here it is!,
trifle,
excuse
Ispagnolu
he aquíahí,
aquíahí tienes
Italianu
ècco!,
nonnulla,
pretèsto
Tedescu
hier,
nichts.
acò , iscl Definitzione
foedhu chi atzitzat s'atentzione de unu po abbaidare una cosa chi acontesset
Sinònimos e contràrios
lah!,
mih!
Frases
acò sos castanzeris! ◊ acò s'animale! ◊ acò su mare de Sardigna biaitu e su chelu sou sempre giaru! ◊ acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue, acò sa luna!
2.
e acò chi sa mama si est detzisa de presentare su fizu sou a s'isposa ◊ acò chi un'arveghe si chírriat dae s'ama, leat filu a s'ala de sos anzones e ndhe sèberat unu
Ètimu
ltn.
eccu(m) hoc
Tradutziones
Frantzesu
voici!,
voilà!
Ingresu
here it is!
Ispagnolu
he aquíahí
Italianu
ècco!
Tedescu
hier,
da ist.
allochélu , avb Definitzione
allodhu in cudhane, adheni!
Sinònimos e contràrios
alloncedhu,
billuchelu,
mianchelu,
millichelu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le voilà!
Ingresu
here he is!
Ispagnolu
¡helo aquí!
Italianu
èccolo!
Tedescu
hier ist er!
allódhu , avb, iscl: allollu Definitzione
foedhu chi si narat, coment'e inditandho, po unu o calecuna cosa chi essit, si biet o benit totinduna
Sinònimos e contràrios
achelu,
acodhu,
addeallu,
adhicoe,
ajallu,
edheà,
ellodhu,
lallodhu,
lalu,
midhu,
mirodhu
Frases
allodhu, dh'apu biu s'istedhu brincadori! ◊ nosu iaus a bolli: pedia sa gràtzia, allodhu in pratza! ◊ mellus a narri "allodhu" che "alloncedhu" ◊ nomenau su molenti… allodhu presenti!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le voilà
Ingresu
here he is!
Ispagnolu
¡helo aquí!
Italianu
èccolo
Tedescu
hier ist er!
allondhédhu , avb Sinònimos e contràrios
allodhu,
bidhu,
midhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le voilà
Ingresu
here it is! (he)
Ispagnolu
¡helo aquí!
Italianu
èccolo
Tedescu
hier ist er!
currellài, currellàre , vrb: currigliare,
currillai,
currillare,
currilliai,
currizare,
currullai,
currullari Definitzione
andhare a giru, istare a su curre curre, currendho de unu corrígliu a s'àteru; cúrrere aifatu a unu po dhu cracare / currillare cun s'unu e cun s'àteru = currilliai avatu de s'unu e de s'àteru
Sinònimos e contràrios
currirzare,
curritai,
incorrillai,
iscurrizare,
scurrellai
/
perseghire
/
cobèrrere
Frases
cun s'alta fantasia a currellare allargade su bolu, o versos mios (A.Casula)◊ s'istúdiu est s'iscusa po currellai in citadi ◊ est a totu dí currellandu ◊ Nanni recuit istracu de currizare ◊ sos crios istant currillandhe ◊ su sirbonedhu essit de sa foxina po currullari
2.
mi ant currelladu che un'assassinu ◊ cussu currizat sas féminas ◊ a issus dhus bolia currullai fintzas a candu, médius, iant ascurtai ◊ las currizat che lupu chi giompet a s'anzone ◊ ite ti apo fatu, chi mi curriglias?! ◊ ancu lu currígliet s'espe! ◊ l’ant currigliadu e tentu ◊ citeisidha, chinonca is mortus si ndi pesant de sa tumba e si currulant!
3.
apu fatu currullai sa conilla
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
courir
Ingresu
to run here and there
Ispagnolu
correr
Italianu
córrere qua e là
Tedescu
hier und da laufen.
innòce , avb: innoche,
innoe,
innoga,
innoge,
innoghe,
innòi,
innoxe,
innoxi,
inoce,
inoche,
inoe,
inoga,
inoge,
inoghe,
inoghi,
inoxe,
noxi Definitzione
su tretu o logu inue est chie est foedhandho, pigau fintzes in su sensu prus largu possíbbile (es. totu su mundu, sa Terra); tempus: cun sa prep. de, s'ora chi unu est foedhandho leau coment'e cuménciu de unu tempus inditau
Sinònimos e contràrios
indhenongi,
ineco,
inècondhe,
inolla,
noche,
nongi
| ctr.
cue,
icudhei,
innei
Maneras de nàrrere
csn:
inòchendhe = inoche + ndhe: inòchendhe in ispíritu est restau; a inoche!, a inoche! = agitóriu!, benei a innòi a mi agiudai!; inoghe zosso = innòi in bàsciu; inoghe subra = innòi apitzus; de inoghe a… (tempus) = a cumentzai de immoi fintzas a…
Frases
me innoge una cópia nodia est sa prus digna de ammiratzione ◊ Sardos, Sardos, a innoghe sa manu, Sardos totu, a innoghe su coro: s'unione, s'afetu est tesoro! (A.Casula)◊ beni a inoghe! ◊ labaidha, bireis ca est arrimada innòi?! ◊ cun cussu dinai me innòi in bidha podis pigai tantis terras ◊ largaisí de innòi, piciochedhus! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ candho morimus lassamus totu inoghe! ◊ innoga za mi aggradat, cun totu custas pitzocas! ◊ inoga che ant meighina pro donzi male ◊ torra a innoje prima de iscorigare!
2.
de innoxi a unu paghedhu mi ndi torras isceda ◊ de inoghe a tandho za bi ndhe cheret!…◊ de innòi a ti ndi sapiri tui su mundu est francas a susu!
3.
a inoche, a inoche chi mi sunt bochindhe!
Ètimu
ltn.
in + hoc
Tradutziones
Frantzesu
ici
Ingresu
here
Ispagnolu
aquí,
ahora
Italianu
qui,
qua
Tedescu
hier.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definitzione
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Sinònimos e contràrios
ci
/
bi,
ince
Frases
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Tradutziones
Frantzesu
y,
là,
en
Ingresu
there (here)
Ispagnolu
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italianu
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
Tedescu
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.