adhàe , avb, prep: adhane, adhai Definitzione logu atesu de chie est foedhandho, a s'àtera parte (ctr. ainche) Sinònimos e contràrios adhàeche, adhei, adhia 1, cudhia / atesu Frases tia cherrer bolare adhae adhae! ◊ so campanaju de sa turre e mandho adhae su sonu (F.Sechi)◊ como totu mi timent che a sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ sos faros de sas màchinas che lampant sa lughe adhae 2. ch'est adhae de riu ◊ colpat su matzucu a sa tzega adhae de letu ◊ mi so pompiandhe addananti e adha'e segus Ètimu ltn. illac Tradutziones Frantzesu Ingresu there Ispagnolu allí, allá Italianu Tedescu dort.

adhía 1 , prep, nf Definitzione a s'àtera parte de…, a cudh'ala de…, prus atesu de…; s'àtera parte, apalas de… Sinònimos e contràrios adhae, asegus, avatu Frases s'ortu miu est adhia de s'istrada ◊ mi as agatadu adhia de is làcanas ◊ is ferrus de pudai funt in su tascapani adhia de sa porta ◊ ita fiast ascurtendi adhia de sa porta?! ◊ in sa becesa puru, adhia de aundi s'istrantaxat sa làcana de is bisus, apubu ancora is bellesas chi mi ant donau allirghia 2. bivu s'úrtimu bisu téndiu a s'adhia de sa làcana de is bisus Tradutziones Frantzesu au-delà de…, de l'autre côté de… Ingresu further Ispagnolu más allá, allende Italianu óltre, di là da… Tedescu weit, jenseits.

be , avb: bei, bi 1, vi Definitzione inditat sèmpere logu, no sèmpere precisu, atesu de chie est foedhandho (in cue, in cussu logu, in cussu – no importat ite –, a cussu logu): po su prus narant bi (chi si ponet sèmpere innanti de su verbu), ma tantas bortas si fúrriat in bei (chi si podet pònnere apustis e totu a unu, o innanti e istacau de su vrb.)/ a./c.: candho su sugetu de su vrb. po su cuncetu de èssere/istare/agatàresi in est indeterminau o unu partitivu, su vrb. est sempre àere (bi at / bi aiat unu in domo tua, bi at una màchina in carrela, bi at zente, bi at calicunu, bi at/bi aiat cosa, no b'at de ite!, bi at àrbures, bi at domos) e in calecunu logu narant b'at fintzes in su sensu de Bae e ischi, bae e busca Sinònimos e contràrios dhia, dhoe, ie Frases ite bi at? ◊ in s'isterzu de s'ozu non be podiat àere che murca ◊ de listincu be ndh'aiat prus de una molinada ◊ a campu bi andho deo ◊ bazibbei a domo sua! ◊ a bi sezis, si benzo a domo bostra? ◊ in su putu bi aiat abba ◊ bi at un'ispéssia de arzola chi calchi annu innanti impreaiant a bi triulare su trigu (S.Patatu)◊ in su mont'e Gonare bi at una sirena… 2. bi so pessendhe ◊ no bi creo! ◊ petzi bi cheriat cussa, como!…◊ siéntzia bei cheret, no bestire! ◊ a contos male fatos si bi torrat! ◊ si tue cun s'imbrógliu ti coloris, as a campare, ma pagu bi fioris! (Cugurra)◊ l’aiant dau chene be pessare duas bortas 3. terremotos e illuviones no ndhe lis mancat mai, sinducas bi at de ite imbentos aviant vocadu!…(N.Rubanu)◊ si non fit istadu ca mamma mi at lassadu terrinu, bi at de comente avio fatu! Ètimu ltn. ibi Tradutziones Frantzesu y Ingresu there Ispagnolu aquí, acá, ahí, allá, allí Italianu ci, vi (avb) Tedescu dort, dorthin.

cudhàe , avb: acudhae, cudhai, cudhane, cudhani, cudhei, cudheni, cudhenis, gudhani Definitzione in cudhu logu, in cudhu tretu, logu atesu siat de chie foedhat e siat de chie est iscurtandho Sinònimos e contràrios cudhàeche, cudhàniche, cudhoru | ctr. innoce Frases cussu no ch'est ne inoghe e ne in cudhae ◊ dhoi at una domu in cudhani ◊ girandhe inoghe, girandhe in cudhane, ah cantu noto manna sa distàntzia de chie at totu e chie mancu at pane! (S.Angioy)◊ chie est bivenno innoge e chie in cudheni ◊ su pipiu est naschindhe in cudheni ◊ Pitichirinu si nche intrat a cudhenis, a sa domo ◊ parènnemi de no èssere securu in cudhai mi nche fipo annatu a un'àteru locu ◊ noso si poneus cudhei ca issos non si bient Ètimu ltn. eccu(m) + illàc Tradutziones Frantzesu , là-bas Ingresu there Ispagnolu allá, allí Italianu , colà Tedescu dort.

íbe , avb: ibi, ive, ivi Definitzione avb. de logu atesu de chie est foedhandho: a, in, da, de ibe; si narat fintzes in su sensu de aundi, inue Sinònimos e contràrios innias | ctr. innoce Frases est mancau dae ibe ◊ andhat a ibe a dimandhare cussizos ◊ a zeunare mi ndhe ghiro a ibe dae custos mortorjos?! ◊ tenes su corazu de artiare a ive? 2. sos rios si ghetant in mare ive perdent su durche e si picant su sale (G.Farris) Ètimu ltn. ibi Tradutziones Frantzesu là-bas Ingresu there Ispagnolu allá Italianu colà Tedescu dort.

icudhéi , avb: incudhae, incudhai, incudhane, incudhani, ingudhani, ingudhanis, ingudheni, ingudhenis, incudheis, incudheni, inicudhei Definitzione in cudhu logu: avb. de logu atesu de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho Sinònimos e contràrios acudhae, deinní, incudhéniche, incudhéchisi, incudhóriche, iniendhe Frases che l'at giuta a incudhae subra ue no esistit ne fàmine e ne fritu ◊ unu dha spítzuat a innòi, s'atru a ingudhanis, fintzas a candu si ghetant apari! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ ispítzua de innòi, tasta de ingudhani, dhi est incumintzau a praxi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu , delà Ingresu there Ispagnolu allá, allí Italianu , di là Tedescu dort.

icúi , avb: iggue, igue, igui, incua, incuche, incuci, incue, incui, incuna, incuni, ingui, inigui Definitzione in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho Sinònimos e contràrios acue, cube, inèlondhe, inguna | ctr. innoce Frases sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu , ici Ingresu there Ispagnolu allá, allí Italianu Tedescu dort, da.

indhèdha , avb: innedha Definitzione logu atesu (pagu o meda) de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho, impreau po su istare, abarrare, èssere / pristinnedha! = prestu a un'ala! (peràula pro chitzire su cane) Sinònimos e contràrios abedha, adhadhai, adhae, annedha, atesu, cudhae, cudhàniche, cudhei, inella, inello, inidha, nedha | ctr. acanta, innoce Frases nch'est in cudha bidha innedha ◊ su de èssere indhedha no podet secare s'impinnu de s'amore! 2. si manteniant indhedha dae sos malàvios e dae sas cosas issoro Ètimu ltn. inde illac Tradutziones Frantzesu , loin Ingresu over there Ispagnolu allá, allí Italianu , colà, lontano Tedescu dort, weit.

iníbe , avb: inie, inimbe, inive, inivi, inní, innia, innias, innie, inniri, innixi Definitzione in ibe, in cudhu logu: logu atesu de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho, nau sèmpere de logu numenau innanti in su chistionu Sinònimos e contràrios innei, inidha | ctr. innoce Maneras de nàrrere csn: me innias = inie; mirai per innòi e per inní = abbaidare a crabas, perilloi e perillai Frases andhant a pretura e Barabbas liu navat finas inive ◊ fit zente dogada sa chi trabicabat inibe ◊ a su nai ca fuaus inní, cun s'iscruxoxu asuta cosa nosta! ◊ dóminat innòi e inniri ◊ inoghe o inie no est totu su matessi ◊ si benis a inie bodho fiores e incorono a tie! ◊ cheret pesadu chito pro che èssere inie a bonora ◊ gei iscéxias me innia!… Ètimu ltn. inibi Tradutziones Frantzesu , là-bas Ingresu where are you Ispagnolu allá, allí Italianu , costà Tedescu dort.

nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definitzione avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale Sinònimos e contràrios ci / bi, ince Frases nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra 2. dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini! Tradutziones Frantzesu y, , en Ingresu there (here) Ispagnolu aquí, acá, en este lugar, allá, allí, en ese lugar Italianu ce, ci, ne (avv. di luogo) Tedescu dort, dorthin, hier, da, hierher, da durch, von.

«« Torra a chircare