adhàe , avb, prep: adhane,
adhai Definizione
logu atesu de chie est foedhandho, a s'àtera parte (ctr. ainche)
Sinonimi e contrari
adhàeche,
adhei,
adhia 1,
cudhia
/
atesu
Frasi
tia cherrer bolare adhae adhae! ◊ so campanaju de sa turre e mandho adhae su sonu (F.Sechi)◊ como totu mi timent che a sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ sos faros de sas màchinas che lampant sa lughe adhae
2.
ch'est adhae de riu ◊ colpat su matzucu a sa tzega adhae de letu ◊ mi so pompiandhe addananti e adha'e segus
Etimo
ltn.
illac
Traduzioni
Francese
là
Inglese
there
Spagnolo
allí,
allá
Italiano
là
Tedesco
dort.
adhía 1 , prep, nf Definizione
a s'àtera parte de…, a cudh'ala de…, prus atesu de…; s'àtera parte, apalas de…
Sinonimi e contrari
adhae,
asegus,
avatu
Frasi
s'ortu miu est adhia de s'istrada ◊ mi as agatadu adhia de is làcanas ◊ is ferrus de pudai funt in su tascapani adhia de sa porta ◊ ita fiast ascurtendi adhia de sa porta?! ◊ in sa becesa puru, adhia de aundi s'istrantaxat sa làcana de is bisus, apubu ancora is bellesas chi mi ant donau allirghia
2.
bivu s'úrtimu bisu téndiu a s'adhia de sa làcana de is bisus
Traduzioni
Francese
au-delà de…,
de l'autre côté de…
Inglese
further
Spagnolo
más allá,
allende
Italiano
óltre,
di là da…
Tedesco
weit,
jenseits.
be , avb: bei,
bi 1,
vi Definizione
inditat sèmpere logu, no sèmpere precisu, atesu de chie est foedhandho (in cue, in cussu logu, in cussu – no importat ite –, a cussu logu): po su prus narant bi (chi si ponet sèmpere innanti de su verbu), ma tantas bortas si fúrriat in bei (chi si podet pònnere apustis e totu a unu, o innanti e istacau de su vrb.)/ a./c.: candho su sugetu de su vrb. po su cuncetu de èssere/istare/agatàresi in est indeterminau o unu partitivu, su vrb. est sempre àere (bi at / bi aiat unu in domo tua, bi at una màchina in carrela, bi at zente, bi at calicunu, bi at/bi aiat cosa, no b'at de ite!, bi at àrbures, bi at domos) e in calecunu logu narant b'at fintzes in su sensu de Bae e ischi, bae e busca
Sinonimi e contrari
dhia,
dhoe,
ie
Frasi
ite bi at? ◊ in s'isterzu de s'ozu non be podiat àere che murca ◊ de listincu be ndh'aiat prus de una molinada ◊ a campu bi andho deo ◊ bazibbei a domo sua! ◊ a bi sezis, si benzo a domo bostra? ◊ in su putu bi aiat abba ◊ bi at un'ispéssia de arzola chi calchi annu innanti impreaiant a bi triulare su trigu (S.Patatu)◊ in su mont'e Gonare bi at una sirena…
2.
bi so pessendhe ◊ no bi creo! ◊ petzi bi cheriat cussa, como!…◊ siéntzia bei cheret, no bestire! ◊ a contos male fatos si bi torrat! ◊ si tue cun s'imbrógliu ti coloris, as a campare, ma pagu bi fioris! (Cugurra)◊ l’aiant dau chene be pessare duas bortas
3.
terremotos e illuviones no ndhe lis mancat mai, sinducas bi at de ite imbentos aviant vocadu!…(N.Rubanu)◊ si non fit istadu ca mamma mi at lassadu terrinu, bi at de comente avio fatu!
Etimo
ltn.
ibi
Traduzioni
Francese
y
Inglese
there
Spagnolo
aquí,
acá,
ahí,
allá,
allí
Italiano
ci,
vi (avb)
Tedesco
dort,
dorthin.
cudhàe , avb: acudhae,
cudhai,
cudhane,
cudhani,
cudhei,
cudheni,
cudhenis,
gudhani Definizione
in cudhu logu, in cudhu tretu, logu atesu siat de chie foedhat e siat de chie est iscurtandho
Sinonimi e contrari
cudhàeche,
cudhàniche,
cudhoru
| ctr.
innoce
Frasi
cussu no ch'est ne inoghe e ne in cudhae ◊ dhoi at una domu in cudhani ◊ girandhe inoghe, girandhe in cudhane, ah cantu noto manna sa distàntzia de chie at totu e chie mancu at pane! (S.Angioy)◊ chie est bivenno innoge e chie in cudheni ◊ su pipiu est naschindhe in cudheni ◊ Pitichirinu si nche intrat a cudhenis, a sa domo ◊ parènnemi de no èssere securu in cudhai mi nche fipo annatu a un'àteru locu ◊ noso si poneus cudhei ca issos non si bient
Etimo
ltn.
eccu(m) + illàc
Traduzioni
Francese
là,
là-bas
Inglese
there
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
là,
colà
Tedesco
dort.
íbe , avb: ibi,
ive,
ivi Definizione
avb. de logu atesu de chie est foedhandho: a, in, da, de ibe; si narat fintzes in su sensu de aundi, inue
Sinonimi e contrari
innias
| ctr.
innoce
Frasi
est mancau dae ibe ◊ andhat a ibe a dimandhare cussizos ◊ a zeunare mi ndhe ghiro a ibe dae custos mortorjos?! ◊ tenes su corazu de artiare a ive?
2.
sos rios si ghetant in mare ive perdent su durche e si picant su sale (G.Farris)
Etimo
ltn.
ibi
Traduzioni
Francese
là-bas
Inglese
there
Spagnolo
allá
Italiano
colà
Tedesco
dort.
icudhéi , avb: incudhae,
incudhai,
incudhane,
incudhani,
ingudhani,
ingudhanis,
ingudheni,
ingudhenis,
incudheis,
incudheni,
inicudhei Definizione
in cudhu logu: avb. de logu atesu de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho
Sinonimi e contrari
acudhae,
deinní,
incudhéniche,
incudhéchisi,
incudhóriche,
iniendhe
Frasi
che l'at giuta a incudhae subra ue no esistit ne fàmine e ne fritu ◊ unu dha spítzuat a innòi, s'atru a ingudhanis, fintzas a candu si ghetant apari! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ ispítzua de innòi, tasta de ingudhani, dhi est incumintzau a praxi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
là,
delà
Inglese
there
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
là,
di là
Tedesco
dort.
icúi , avb: iggue,
igue,
igui,
incua,
incuche,
incuci,
incue,
incui,
incuna,
incuni,
ingui,
inigui Definizione
in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho
Sinonimi e contrari
acue,
cube,
inèlondhe,
inguna
| ctr.
innoce
Frasi
sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
là,
ici
Inglese
there
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
lì
Tedesco
dort,
da.
indhèdha , avb: innedha Definizione
logu atesu (pagu o meda) de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho, impreau po su istare, abarrare, èssere / pristinnedha! = prestu a un'ala! (peràula pro chitzire su cane)
Sinonimi e contrari
abedha,
adhadhai,
adhae,
annedha,
atesu,
cudhae,
cudhàniche,
cudhei,
inella,
inello,
inidha,
nedha
| ctr.
acanta,
innoce
Frasi
nch'est in cudha bidha innedha ◊ su de èssere indhedha no podet secare s'impinnu de s'amore!
2.
si manteniant indhedha dae sos malàvios e dae sas cosas issoro
Etimo
ltn.
inde illac
Traduzioni
Francese
là,
loin
Inglese
over there
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
là,
colà,
lontano
Tedesco
dort,
weit.
iníbe , avb: inie,
inimbe,
inive,
inivi,
inní,
innia,
innias,
innie,
inniri,
innixi Definizione
in ibe, in cudhu logu: logu atesu de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho, nau sèmpere de logu numenau innanti in su chistionu
Sinonimi e contrari
innei,
inidha
| ctr.
innoce
Modi di dire
csn:
me innias = inie; mirai per innòi e per inní = abbaidare a crabas, perilloi e perillai
Frasi
andhant a pretura e Barabbas liu navat finas inive ◊ fit zente dogada sa chi trabicabat inibe ◊ a su nai ca fuaus inní, cun s'iscruxoxu asuta cosa nosta! ◊ dóminat innòi e inniri ◊ inoghe o inie no est totu su matessi ◊ si benis a inie bodho fiores e incorono a tie! ◊ cheret pesadu chito pro che èssere inie a bonora ◊ gei iscéxias me innia!…
Etimo
ltn.
inibi
Traduzioni
Francese
là,
là-bas
Inglese
where are you
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
là,
costà
Tedesco
dort.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definizione
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Sinonimi e contrari
ci
/
bi,
ince
Frasi
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Traduzioni
Francese
y,
là,
en
Inglese
there (here)
Spagnolo
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italiano
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
Tedesco
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.