abbarballài , vrb: abbraballai,
abbrabballai Definizione
abbarrare o fàere incantau, a buca aperta, coment’e chie no est cumprendhendho nudha
Sinonimi e contrari
abbabballocai,
abbambanai,
indormiscai
/
sansiae
Frasi
s'isposa dh'at abbarballau
Etimo
itl.
abbarbagliare
Traduzioni
Francese
retomber en enfance
Inglese
to become stupid
Spagnolo
embelesarse,
encantarse
Italiano
incantarsi
Tedesco
verdummen.
abbenatzài , vrb Definizione
fàere a benatzu, abbadrinu
Sinonimi e contrari
apadulare,
ammodhocare,
imbenatzai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transformer en marais
Inglese
to swamp
Spagnolo
empantanar
Italiano
impaludare
Tedesco
versumpfen lassen.
abbidamènte , avb: abbididamente,
abbididarmente Definizione
coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura)
Sinonimi e contrari
abbidentemente,
abbiduduidu,
apostadamente
Frasi
cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en connaissance de cause
Inglese
after due consideration,
deliberately
Spagnolo
con conocimiento de causa
Italiano
a ragion veduta,
deliberataménte
Tedesco
nach reiflicher Überlegung.
abbutonídu , agt: butonidu Definizione
nau de is linnas, de s'upighedhu de is frores, chi portat o chi at ammadurau is ogos po isparare e fàere linna noa, po si apèrrere
Sinonimi e contrari
cumulatu,
ogridu
2.
est una rosa bella abbutonida ◊ fiores bellos che rosas butonidas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
riche en bourgeons
Inglese
gemmate
Spagnolo
con muchas yemas
Italiano
gemmóso
Tedesco
knospenreich.
acabuciàre , vrb: acabutzare,
acaputzare Definizione
pònnere impare, betare totu a unu duas cosas, duos tàgios; fintzes aciúnghere apare is càbudos de duas cosas
Sinonimi e contrari
acaputzire,
ammasturai,
apasai
/
acabizonare
| ctr.
iscabutzare
Modi di dire
csn:
acabutzare robba = arregolli pegus po fai unu tallu; a. s'incunza = collire, ghirare s'incunza
Frasi
acabutzare duos masones
Etimo
itl.
accapezzare
Traduzioni
Francese
mettre en commun
Inglese
to join
Spagnolo
aunar,
unir
Italiano
accomunare
Tedesco
vereinigen.
acapulài , vrb: acopulai,
capulai Definizione
segare a piticu, fintzes pistare, iscúdere / a. a unu che petza de burricu = pistare chei s'azu
Sinonimi e contrari
amminudai,
irminujare
/
atripai,
pistae
Frasi
portu is ogus arrúbius ca apu acapulau una conca de cibudha ◊ dh'ant acapulau che petza de burricu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couper en petits morceaux
Inglese
to mince
Spagnolo
desmenuzar
Italiano
sminuzzare
Tedesco
zerkleinern.
achedàre 1 , vrb: achetare 1,
agedai,
agedari,
aghedare,
axedae,
axedai,
axerai Definizione
fàere a aghedu, nau fintzes de sa pasta cun su frammentu; in cobertantza, nau de ccn. arrennegare
Sinonimi e contrari
acriare,
aghedinare,
frammentai,
imbischidare,
pesai
Frasi
su binu cheret contivizadu, ca sinono si aghedat ◊ Cíciu mi at nau ca su binu biancu si dhi est agedau
2.
dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai! ◊ is tzípulas no ant axedau: depiat tenni písima su frammentu ◊ tenei sa pasta in sa scifedha axerendi e fui arremangada pronta a ispongiai ◊ at lassau su pane aghedandho in su tianu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner en vinaigre
Inglese
to vinegar
Spagnolo
agriar
Italiano
inacetire,
inacidire,
fermentare
Tedesco
zu Essig werden,
säuern,
gären.
achibberàre , vrb Definizione
essire chíbberu, prenu coment’e ufrau; nau de ccn., su si crèdere meda, arrennegare po pagu; istrínghere / achibberare sa tzinta = istringi su cintu
Sinonimi e contrari
achighiristai,
altivai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiristai
/
abbetiae,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
renignai
/
afíere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'entêter,
se mettre en colère
Inglese
to be obstinate,
to get angry
Spagnolo
hincharse,
obstinarse,
irritarse
Italiano
incaponire,
adirare
Tedesco
sich versteifen,
sich entrüsten.
achighinàre , vrb Definizione
fàere totu a unu chíghine, a chinisu, abbruxare totu
Sinonimi e contrari
abbrugiai,
afocazare,
inchijinare,
infogai
Frasi
za ndhe faghent de benefíssiu cussos fogos, achighinendhe totu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire en cendres
Inglese
to reduce to ashes
Spagnolo
incinerar
Italiano
incenerire
Tedesco
einäschern.
acòndhe! , avb: aconne Definizione
acò + ndhe
Sinonimi e contrari
ècondhe!,
mindhe!
Frasi
no bastaiat unu, acondhe un'àteru, de batu, a màulu postu! ◊ che fut apenas essidu unu, acondhe un'àteru chircandhe sa fiza!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en voilà
Inglese
here they are!
Spagnolo
¡aquíahí tienes otro!
Italiano
èccone!
Tedesco
da sind welche!
acragallài , vrb: acrogallae,
acrogogliai,
acrogolliare Definizione
fàere a cragallu, a bisura de cragallu, acancarronau; betare apare animales, fàere a chedha
Sinonimi e contrari
acrocoedhare,
atuturae,
igragalare
/
assortí
Modi di dire
csn:
folla acragallada = atuturada de maladia, cun is orus acostaus a sa cora mesana; unga acragallada = inconchedhada in sa punta, russa e tosta, de abbatigare sa conca de su pódhighe; manu acragallada = retesa, serrada, cun sos pódhighes chi no bi istirant
2.
seu abarrau tropu tempus crocau in ciú letu: che folla arruta seu acragallau (S.Diana)◊ ma càstia ita cosa: cussu cerpiu comenti passat asuta de su pilloncu acragallat sa folla de s'aràngiu!
3.
is picinnedhos si funt acrogolliaos a su ciu ci est bennenno sa figamorisca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler en cornet
Inglese
to crumple up
Spagnolo
estrujar
Italiano
accartocciare
Tedesco
zusammenrollen.
acroconài, acroconàre , vrb Definizione
pigare crocone, arrennegu, dispraxere / acroconàresi de un'idea = incaschetare, tzacaresiche un'idea frimma in conca
Sinonimi e contrari
arrampedhai
/
abbetiae,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
renignai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
se mettre en colère
Inglese
to get angry,
to become obstinate
Spagnolo
enfadarse,
emperrarse
Italiano
incaparbire,
arrabbiare
Tedesco
eigensinnig werden,
zornig werden.
acúa , avb Definizione
a cua, a cuba, a s'acua cua = a iscusi, chentza ndhe bíere e ne ischire nudha àtere, chentza si fàere a bíere / a s'acua de…, a s'acua mia, tua, sua, e gai = a iscusi de…, chentza ndhe ischire geo, tue, issu
Sinonimi e contrari
assicua,
cuagua
Frasi
màndhigat a sa sola e a s'acua ◊ si sunt acordados a s'acua cua ◊ ma diàulu de búglia, innoramala: no fit solu s'iscusa de sa zenina, ca bicadu at una pudhighina e acua l'at posta suta de s'ala! ◊ a s'acua sua aia iscritu una lítera a Bobbore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en cachette
Inglese
secretly
Spagnolo
a escondidas,
a hurtadillas
Italiano
di nascósto
Tedesco
heimlich.
addaenànte, addaenànti , avb, prep: addainanti,
addainnantis,
addananti,
addenanti,
addiannantis,
adenantis,
daenante Definizione
logu: ue si abbàidat; tempus: avb. tempus apustis, su chi depet o depiat bènnere, prep. innantis, tempus innantis / addainanti meu, tou, sou = prus a innantis de a mimi, de tui, de issu; prus addainanti, tempus addainanti = itl. in séguito
Sinonimi e contrari
ananti
/
innantis
| ctr.
addaesegus,
aissegus,
incuadas
Frasi
candho caminas abbàida addainanti ◊ su logu chi naras tue ch'est addainanti: no bi semus galu assupridos
2.
abbaidaiant addainanti de a issos ◊ prego imbenujadu addainanti a s'altare ◊ addenanti a sos ojos mi est passada che istinchidha de fogu ◊ addainanti meu no bi cherzo a neune ◊ s'imbenujeit addananti sou ◊ nàralis chi benzant addaenante meu!
3.
custu l'at nadu addainnantis de mòrrere ◊ a tempus addainanti faghimus custu puru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en avant,
avant
Inglese
ahead
Spagnolo
adelante
Italiano
avanti
Tedesco
vorn,
später (Adv.),
vor (Präp.).
adderétu , avb, nm Definizione
a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa
Sinonimi e contrari
afilu,
bene
/
gheretzu,
grabbu
Frasi
no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju)
2.
a ndhe tenes de adderetu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avec ordre,
en ordre
Inglese
tidily
Spagnolo
con orden,
bien
Italiano
ordinataménte,
per bène
Tedesco
ordentlich.
afagotài , vrb: afangotai,
fangotai Etimo
itl.
affagottare
Traduzioni
Francese
mettre en ballot
Inglese
to bundle up
Spagnolo
enfardar
Italiano
affardellare
Tedesco
zusammenpacken.
afancedhàe, afancedhài , vrb: afantzedhare Definizione
prnl., nau de cojuaos, su si dha intèndhere cun àtera fémina o cun àteru ómine, tènnere su fancedhu, sa fancedha
Sinonimi e contrari
afantare,
amicare,
amicitziare,
ammestadai
Frasi
chi ti bollis afancedhai… ge dhui est cussa stàtua! ◊ mi siat mi siat… si est istorrada de su pobidhu e afancedhada cun su datori!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivre en concubinage
Inglese
to find a mistress
Spagnolo
tener amante
Italiano
avére o farsi l'amante
Tedesco
einen Liebhaber haben.
afaschinàre , vrb Definizione
acapiare linna a fascinas, fàere a fasches mannas
Sinonimi e contrari
afascinare,
afascinedhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en gerbes
Inglese
to faggot
Spagnolo
engavillar
Italiano
affascinare
Tedesco
bündeln.
afassú, afassúa , avb Definizione
a s'a. = a coredhu, ghetau apari, totu a méschiu chentza órdine perunu, a passiu, afaiu, a su chi unu at in gana
Traduzioni
Francese
pêle-mêle en vrac
Inglese
upside down
Spagnolo
en desorden
Italiano
catafàscio
Tedesco
durcheinander.
afelonàdu , pps, agt Definizione
de afelonare; chi est crepandho de s'arrennegu, de su tzacu / afelonau niedhu = arrinnegau meda
Sinonimi e contrari
acrumonau,
afeladu,
aprummonadu,
ifeloniu,
infelionau
Traduzioni
Francese
en colère
Inglese
enraged
Spagnolo
colérico,
furioso
Italiano
incollerito
Tedesco
zornig.