abbarballài , vrb: abbraballai,
abbrabballai Definition
abbarrare o fàere incantau, a buca aperta, coment’e chie no est cumprendhendho nudha
Synonyms e antonyms
abbabballocai,
abbambanai,
indormiscai
/
sansiae
Sentences
s'isposa dh'at abbarballau
Etymon
itl.
abbarbagliare
Translations
French
retomber en enfance
English
to become stupid
Spanish
embelesarse,
encantarse
Italian
incantarsi
German
verdummen.
abbenatzài , vrb Definition
fàere a benatzu, abbadrinu
Synonyms e antonyms
apadulare,
ammodhocare,
imbenatzai
Etymon
srd.
Translations
French
transformer en marais
English
to swamp
Spanish
empantanar
Italian
impaludare
German
versumpfen lassen.
abbidamènte , avb: abbididamente,
abbididarmente Definition
coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura)
Synonyms e antonyms
abbidentemente,
abbiduduidu,
apostadamente
Sentences
cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru!
Etymon
srd.
Translations
French
en connaissance de cause
English
after due consideration,
deliberately
Spanish
con conocimiento de causa
Italian
a ragion veduta,
deliberataménte
German
nach reiflicher Überlegung.
abbutonídu , agt: butonidu Definition
nau de is linnas, de s'upighedhu de is frores, chi portat o chi at ammadurau is ogos po isparare e fàere linna noa, po si apèrrere
Synonyms e antonyms
cumulatu,
ogridu
2.
est una rosa bella abbutonida ◊ fiores bellos che rosas butonidas
Etymon
srd.
Translations
French
riche en bourgeons
English
gemmate
Spanish
con muchas yemas
Italian
gemmóso
German
knospenreich.
acabuciàre , vrb: acabutzare,
acaputzare Definition
pònnere impare, betare totu a unu duas cosas, duos tàgios; fintzes aciúnghere apare is càbudos de duas cosas
Synonyms e antonyms
acaputzire,
ammasturai,
apasai
/
acabizonare
| ctr.
iscabutzare
Idioms
csn:
acabutzare robba = arregolli pegus po fai unu tallu; a. s'incunza = collire, ghirare s'incunza
Sentences
acabutzare duos masones
Etymon
itl.
accapezzare
Translations
French
mettre en commun
English
to join
Spanish
aunar,
unir
Italian
accomunare
German
vereinigen.
acapulài , vrb: acopulai,
capulai Definition
segare a piticu, fintzes pistare, iscúdere / a. a unu che petza de burricu = pistare chei s'azu
Synonyms e antonyms
amminudai,
irminujare
/
atripai,
pistae
Sentences
portu is ogus arrúbius ca apu acapulau una conca de cibudha ◊ dh'ant acapulau che petza de burricu!
Etymon
srd.
Translations
French
couper en petits morceaux
English
to mince
Spanish
desmenuzar
Italian
sminuzzare
German
zerkleinern.
achedàre 1 , vrb: achetare 1,
agedai,
agedari,
aghedare,
axedae,
axedai,
axerai Definition
fàere a aghedu, nau fintzes de sa pasta cun su frammentu; in cobertantza, nau de ccn. arrennegare
Synonyms e antonyms
acriare,
aghedinare,
frammentai,
imbischidare,
pesai
Sentences
su binu cheret contivizadu, ca sinono si aghedat ◊ Cíciu mi at nau ca su binu biancu si dhi est agedau
2.
dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai! ◊ is tzípulas no ant axedau: depiat tenni písima su frammentu ◊ tenei sa pasta in sa scifedha axerendi e fui arremangada pronta a ispongiai ◊ at lassau su pane aghedandho in su tianu
Etymon
srd.
Translations
French
tourner en vinaigre
English
to vinegar
Spanish
agriar
Italian
inacetire,
inacidire,
fermentare
German
zu Essig werden,
säuern,
gären.
achibberàre , vrb Definition
essire chíbberu, prenu coment’e ufrau; nau de ccn., su si crèdere meda, arrennegare po pagu; istrínghere / achibberare sa tzinta = istringi su cintu
Synonyms e antonyms
achighiristai,
altivai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiristai
/
abbetiae,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
renignai
/
afíere
Etymon
srd.
Translations
French
s'obstiner,
s'entêter,
se mettre en colère
English
to be obstinate,
to get angry
Spanish
hincharse,
obstinarse,
irritarse
Italian
incaponire,
adirare
German
sich versteifen,
sich entrüsten.
achighinàre , vrb Definition
fàere totu a unu chíghine, a chinisu, abbruxare totu
Synonyms e antonyms
abbrugiai,
afocazare,
inchijinare,
infogai
Sentences
za ndhe faghent de benefíssiu cussos fogos, achighinendhe totu!
Etymon
srd.
Translations
French
réduire en cendres
English
to reduce to ashes
Spanish
incinerar
Italian
incenerire
German
einäschern.
acòndhe! , avb: aconne Definition
acò + ndhe
Synonyms e antonyms
ècondhe!,
mindhe!
Sentences
no bastaiat unu, acondhe un'àteru, de batu, a màulu postu! ◊ che fut apenas essidu unu, acondhe un'àteru chircandhe sa fiza!
Etymon
srd.
Translations
French
en voilà
English
here they are!
Spanish
¡aquíahí tienes otro!
Italian
èccone!
German
da sind welche!
acragallài , vrb: acrogallae,
acrogogliai,
acrogolliare Definition
fàere a cragallu, a bisura de cragallu, acancarronau; betare apare animales, fàere a chedha
Synonyms e antonyms
acrocoedhare,
atuturae,
igragalare
/
assortí
Idioms
csn:
folla acragallada = atuturada de maladia, cun is orus acostaus a sa cora mesana; unga acragallada = inconchedhada in sa punta, russa e tosta, de abbatigare sa conca de su pódhighe; manu acragallada = retesa, serrada, cun sos pódhighes chi no bi istirant
2.
seu abarrau tropu tempus crocau in ciú letu: che folla arruta seu acragallau (S.Diana)◊ ma càstia ita cosa: cussu cerpiu comenti passat asuta de su pilloncu acragallat sa folla de s'aràngiu!
3.
is picinnedhos si funt acrogolliaos a su ciu ci est bennenno sa figamorisca
Etymon
srd.
Translations
French
rouler en cornet
English
to crumple up
Spanish
estrujar
Italian
accartocciare
German
zusammenrollen.
acroconài, acroconàre , vrb Definition
pigare crocone, arrennegu, dispraxere / acroconàresi de un'idea = incaschetare, tzacaresiche un'idea frimma in conca
Synonyms e antonyms
arrampedhai
/
abbetiae,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
renignai
Etymon
srd.
Translations
French
s'obstiner,
se mettre en colère
English
to get angry,
to become obstinate
Spanish
enfadarse,
emperrarse
Italian
incaparbire,
arrabbiare
German
eigensinnig werden,
zornig werden.
acúa , avb Definition
a cua, a cuba, a s'acua cua = a iscusi, chentza ndhe bíere e ne ischire nudha àtere, chentza si fàere a bíere / a s'acua de…, a s'acua mia, tua, sua, e gai = a iscusi de…, chentza ndhe ischire geo, tue, issu
Synonyms e antonyms
assicua,
cuagua
Sentences
màndhigat a sa sola e a s'acua ◊ si sunt acordados a s'acua cua ◊ ma diàulu de búglia, innoramala: no fit solu s'iscusa de sa zenina, ca bicadu at una pudhighina e acua l'at posta suta de s'ala! ◊ a s'acua sua aia iscritu una lítera a Bobbore
Etymon
srd.
Translations
French
en cachette
English
secretly
Spanish
a escondidas,
a hurtadillas
Italian
di nascósto
German
heimlich.
addaenànte, addaenànti , avb, prep: addainanti,
addainnantis,
addananti,
addenanti,
addiannantis,
adenantis,
daenante Definition
logu: ue si abbàidat; tempus: avb. tempus apustis, su chi depet o depiat bènnere, prep. innantis, tempus innantis / addainanti meu, tou, sou = prus a innantis de a mimi, de tui, de issu; prus addainanti, tempus addainanti = itl. in séguito
Synonyms e antonyms
ananti
/
innantis
| ctr.
addaesegus,
aissegus,
incuadas
Sentences
candho caminas abbàida addainanti ◊ su logu chi naras tue ch'est addainanti: no bi semus galu assupridos
2.
abbaidaiant addainanti de a issos ◊ prego imbenujadu addainanti a s'altare ◊ addenanti a sos ojos mi est passada che istinchidha de fogu ◊ addainanti meu no bi cherzo a neune ◊ s'imbenujeit addananti sou ◊ nàralis chi benzant addaenante meu!
3.
custu l'at nadu addainnantis de mòrrere ◊ a tempus addainanti faghimus custu puru
Etymon
srd.
Translations
French
en avant,
avant
English
ahead
Spanish
adelante
Italian
avanti
German
vorn,
später (Adv.),
vor (Präp.).
adderétu , avb, nm Definition
a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa
Synonyms e antonyms
afilu,
bene
/
gheretzu,
grabbu
Sentences
no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju)
2.
a ndhe tenes de adderetu!…
Etymon
srd.
Translations
French
avec ordre,
en ordre
English
tidily
Spanish
con orden,
bien
Italian
ordinataménte,
per bène
German
ordentlich.
afagotài , vrb: afangotai,
fangotai Etymon
itl.
affagottare
Translations
French
mettre en ballot
English
to bundle up
Spanish
enfardar
Italian
affardellare
German
zusammenpacken.
afancedhàe, afancedhài , vrb: afantzedhare Definition
prnl., nau de cojuaos, su si dha intèndhere cun àtera fémina o cun àteru ómine, tènnere su fancedhu, sa fancedha
Synonyms e antonyms
afantare,
amicare,
amicitziare,
ammestadai
Sentences
chi ti bollis afancedhai… ge dhui est cussa stàtua! ◊ mi siat mi siat… si est istorrada de su pobidhu e afancedhada cun su datori!
Etymon
srd.
Translations
French
vivre en concubinage
English
to find a mistress
Spanish
tener amante
Italian
avére o farsi l'amante
German
einen Liebhaber haben.
afaschinàre , vrb Definition
acapiare linna a fascinas, fàere a fasches mannas
Synonyms e antonyms
afascinare,
afascinedhare
Etymon
srd.
Translations
French
mettre en gerbes
English
to faggot
Spanish
engavillar
Italian
affascinare
German
bündeln.
afassú, afassúa , avb Definition
a s'a. = a coredhu, ghetau apari, totu a méschiu chentza órdine perunu, a passiu, afaiu, a su chi unu at in gana
Translations
French
pêle-mêle en vrac
English
upside down
Spanish
en desorden
Italian
catafàscio
German
durcheinander.
afelonàdu , pps, agt Definition
de afelonare; chi est crepandho de s'arrennegu, de su tzacu / afelonau niedhu = arrinnegau meda
Synonyms e antonyms
acrumonau,
afeladu,
aprummonadu,
ifeloniu,
infelionau
Translations
French
en colère
English
enraged
Spanish
colérico,
furioso
Italian
incollerito
German
zornig.