sòca , nf, nm: assoga,
socu,
soga,
sogu Definizione
corria o tira longa e larga de pedhe cosia a un'ala de arresurtare a duos pígios: a unu càbudu portat una lóriga o chirchedha ue si faet intrare sa coatza; brione de casu modhe postu in su fogu po orrostire, comente s'iscàgiat, o fintzes de àteru chi calat comente a funedhas cagiadas; su tanti de filu chi s'intrat in s'agu (itl. gugliata) o fintzes su filu chi si faet filandho / min. sochedha, soghita
Sinonimi e contrari
cànnabu,
fune,
isciocu,
sagone,
sédina
/
cabu
Modi di dire
csn:
soga de filu, de lana, de arràfia, de ispau = cabu de filu, filu de lana, e gai; sa soga de su dimóniu = cabu de filu tropu longu (e pro cussu s'imbojat e annodighedhat cosindhe); soga de terra = bículu, zura de terrinu
Frasi
est imbodhiendi e ispodhiendi sa soga ◊ est tucau a linna chin sa soca ◊ faghiat sogas cun sa pedhe crua ◊ sunt colados a cadhu, a soga a codhu ◊ una crapola nida che apo ligadu in s'ortu e cun su socu nou…
2.
su casu nou postu in su fogu si faghet a sogas ◊ portat su cofinu prenu de sogas fendi cumpositzionis de ballus tundus ◊ cussa filongiana filaiat semper a soga manna ◊ dae laras perdiat sogos de bae ◊ preparu una soghitedha de satitzu
3.
sas socas de su pisellu fint ghetatas a ria
4.
fibàt e tessiat, sa soga si segàt ma no ndi aciungiat!
Etimo
ltn.
soca
Traduzioni
Francese
corde en cuir,
courroie
Inglese
leather rope
Spagnolo
soga,
cuerda de cuero,
correa
Italiano
fune di cuòio
Tedesco
Lederschlinge,
Lederseil.
spadatzài 1 , vrb: ispagatzai,
spagatzai,
spedatzai Definizione
fàere a orrugos sa carena, segare orrobba a orrugos, a pedatzos, fintzes perdimentare o ispèrdere sa cosa, ispèndhere male, in cosighedhas de pagu contu
Sinonimi e contrari
atzimare chimentare,
immelmare,
iscualtare,
ispetatzare,
loriai,
steressai
/
isbaire,
ispeldisciare,
ispèldere,
istravuciare,
sparafiai
Frasi
inchi dha spagatzit su buginu, dha spagatzit! ◊ apu a biri sa vengàntzia de si spagatzai a totus ◊ no eis a crei ca divideus sa propriedadi po si dha spagatzai bosàteras, no?!◊ bolit andai isceti a si spagatzai su dinai me is ristorantis!
Traduzioni
Francese
dévorer,
mettre en pièces,
démembrer
Inglese
to dismember,
to tear in pieces
Spagnolo
devorar,
despedazar
Italiano
sbranare,
smembrare
Tedesco
zerfleischen,
zergliedern.
spampaniàu , agt Definizione
chi est totu pistau, orrugau, crepau, fatu a farinos
Sinonimi e contrari
irfatu,
pistu,
scerfulau
Traduzioni
Francese
écrasé,
en bouillie
Inglese
mushy
Spagnolo
machacado
Italiano
spappolato
Tedesco
zerschmettert.
spresonaméntu , nm Definizione
su ndhe bogare de presone a ccn.
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mise en liberté
Inglese
release
Spagnolo
excarcelación
Italiano
scarcerazióne
Tedesco
Enthaftung.
stragamullài , vrb: istragamuzare,
stragamuxai Definizione
betare o pònnere apare, ammesturare chentza régula coment’efetu de movimentu, de agiàgaru; bogare o fàere fuire a unu o un’animale de mala manera, brigare, pesare (o fintzes ischidare) de botu po assíchidu
Sinonimi e contrari
agiolotare,
atrepillai,
isordulare,
studugai,
trumbugliai
/
certai,
salargiare,
zagarare
2.
mi timu chi su sciarrocu siat mannu ca at lassau imbròglius e pagamentas: est un'eredadi bèni stragamullada! ◊ is bòis funt totu stragamullaus: no dh'as inténdiu cussu sonu?
3.
po ndi dha istolli de Antoni, sa piciochedha, dh'apu bèni stragamullara! ◊ dh'apu stragamullau ca mi at segau unu pratu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brouiller,
mettre en désordre
Inglese
to upset
Spagnolo
desordenar
Italiano
scompigliare
Tedesco
durcheinanderbringen.
suàdu , pps, agt: assuau,
suatu 1,
subau,
suvau Definizione
de suare; chi est in more, in calore / subada che gatu = in more che batu in su tempus (chi istat a màulos, iscandhulosu)
Sinonimi e contrari
aibbadu,
allimitu,
imbirtiolau,
insuiu,
intzinnidu,
suguzadu
/
cdh. sualzalitu
Frasi
pariant carrelas de vrústios de prudhedas suvadas
Traduzioni
Francese
en chaleur
Inglese
aroused
Spagnolo
caliente,
cachondo
Italiano
infoiato
Tedesco
geil.
suàre , vrb: assuae,
subare,
suvare Definizione
nau prus che àteru de is animales, èssere o bènnere in more / fémina suada = in suatzone, in chirca de ómine
Sinonimi e contrari
ingrilliri,
seguzare
Etimo
ltn.
subare
Traduzioni
Francese
entrer en chaleur
Inglese
to be on heat
Spagnolo
estar en celo
Italiano
andare in caldo
Tedesco
brunsten.
sudoràu , pps, agt: sueradu Definizione
de sudorare; chi portat suore / sueradu pilu pilu = inciustu de sudori
Sinonimi e contrari
sudau,
insorau
2.
incravatau, in bestes de cusinu, non zuches su cherbedhu sudorau ◊ su pane sudorau est semper su prus vonu ◊ est torradu istracu, sueradu a mortóriu sena mancu una trama assuta
Traduzioni
Francese
en sueur
Inglese
sweaty
Spagnolo
sudado
Italiano
sudato
Tedesco
schweissig.
tàmen, tàmes , cng Definizione
foedhu chi faet a cumprèndhere una possibbilidade fintzes si calecuna cosa faet impedimentu / no t. de…, ma fintzas… = no solu… ma fintzas…
Sinonimi e contrari
insamus
Frasi
tames za bi at a chie su fritu no li corcat pilu
2.
no tamen de sas vidas, finas sas mortes presentaiant calchi diversidade ◊ no tames de cussu, si faghes a fiza bona ti apo a dare àteru puru
Etimo
ltn.
tamen
Traduzioni
Francese
toutefois,
en outre
Inglese
but,
yet,
nevertheless
Spagnolo
sin embargo,
además
Italiano
tuttavìa,
inóltre
Tedesco
außerdem.
taschèdha , nf Definizione
sa taschedha, che a sa tasca etotu, est fata cun pedhe de craba, serrada in sa buca cun d-una corria chi passat in is istampos fatos in s'oru (chi candho est acapiau arresurtat a piegas), si bestit in palas cun is codhales (genia de bretellas, corrias o tirellas) chi andhant de is cugigones de su fundhu a s'oru de pitzu / ligare a taschedhinu = a bisura de taschedha (nau de pegus piticu, cun is bàtoro peis acapiaos impare); t. de pastore = genia de erba chi faet sa fògia pitichedha a bisura de taschedha serrada (a triàngulu)
Sinonimi e contrari
istaca,
mocilla,
tasca
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
musette en cuir
Inglese
skin haversack
Spagnolo
mochila de piel
Italiano
tascapane di pèlle
Tedesco
Lederwandertasche.
tège , nf: texa,
texe,
texi Definizione
pedra lada po cassare pigiones o àteru animaledhu areste
Sinonimi e contrari
predaghe,
pradera,
pràdica,
tèglia*
Frasi
est andau a pònnere is teges e is lénsias po cassai ◊ in sa texa, un'isposa de pastore bi at isciucadu sos pes a su nignu (S.Casu)◊ sas cótzulas fint cotas in sa texa ◊ in una texa, afaca a s'antarile, bi at una pastera ◊ si est isterruxadu subra de una texa
Traduzioni
Francese
trébuchet en pierre
Inglese
broad stone
Spagnolo
losa
Italiano
schiàccia
Tedesco
Schlagfalle.
tipilíre , vrb Definizione
atripare s'unu cun s'àteru, brigandho
Sinonimi e contrari
acanciofai,
aciufai 1,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
trifiare
Frasi
si ponzant de acordu o chi si torrent a tipilire o a s'atzutzudhare che pudhas ◊ como no ant botza, sa partia est frimma: si sunt tipilindhe ca nemos cheret andhare a nche batire sa botza
Traduzioni
Francese
en venir aux mains
Inglese
to come to blows
Spagnolo
pelear,
venir a las manos
Italiano
azzuffarsi
Tedesco
sich raufen.
trallàtzu , nm Definizione
odríngiu de trallas po pònnere a unu de punta cun s'àteru
Sinonimi e contrari
abbisu 1,
concivada,
transa
Traduzioni
Francese
complot en vue de semer le désaccord
Inglese
intrigue
Spagnolo
tejemaneje
Italiano
macchinazióne per creare disaccòrdo
Tedesco
Anstiftung.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definizione
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Sinonimi e contrari
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Frasi
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en émoi,
se jeter (sur)
Inglese
to cause a turmoil,
to throw oneself
Spagnolo
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italiano
subbugliare,
avventarsi
Tedesco
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.
trasinadràsina , avb Definizione
(andhare, pigare o portare t.) tragandho in terra, a tragu
Sinonimi e contrari
trasigadràsiga,
trexinadréxina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en se traînant
Inglese
shuffling
Spagnolo
arrastrando,
a rastras
Italiano
strascicóni
Tedesco
schleppend.
trexinadréxina , avb: trisinadrísina Definizione
andhare o leare t. = a tragu, trisinandho in terra, a trisinadura, fintzes a su friga friga
Sinonimi e contrari
trasigadràsiga,
trasinadràsina
Frasi
seu alliscinara e apu fatu totu s'iscala trexinadréxina (S.Murru)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en se traînant
Inglese
shuffling
Spagnolo
a rastras
Italiano
strascicóni
Tedesco
schleppend.
tribbulàdu , pps, agt, nm: atribbuladu,
tribbuliau Definizione
de tribbulare; chi o chie istat male, patindho, passandho vida mala de trebballu meda e de suferéntzia
Sinonimi e contrari
patidore,
suferente,
tribbuleri
2.
dogni ómine tribbuladu agatet paghe ◊ amparade in s'últim'ora dogni ànima tribbulada! ◊ ses discantzu e reposu de s'ànima tribbuliara ◊ ant afrontadu sos tribàglios de sa vida tribbulada ◊ Deus est s'amigu de is tribbuliaus
Traduzioni
Francese
tourmenté,
mal en point
Inglese
ill-treated,
tormented
Spagnolo
atormentado,
agotado
Italiano
tormentato,
strapazzato
Tedesco
gequält.
trigàle , agt Definizione
(nau de terramíngiu) chi faet o bundhat trigu meda / massaju t. = chi betat trigu
Frasi
est pro pagos iscudos in afitu cudha terra trigale abbandhonada ca sos massajos fatu ant retirada (S.Bosu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fertile en blé
Inglese
graniferous
Spagnolo
triguero
Italiano
granìfero
Tedesco
reich an Getreide.
trubàre , vrb: trubbare,
truvare,
turbare,
turvare Definizione
fàere andhare, apretare po andhare (nau pruschetotu po is animales, ma fintzes po gente pigada coment’e animales, chentza arrispetu); portare su bestiàmene de una pastura a s'àtera; fàere essire a pígiu sa fera in cassa, fintzes su pische po piscare, istesiare, fàere istesiare, fintzes solu andhare; prnl. afracai, su si betare cun fortza contra a ccn. a iscúdere, mossigare, atumbare, incorrare o fàere àteru de male; nau in cobertantza de s'ómine, de su mascu, cobèrrere; fintzes nàrrere o atuare una cosa a unu candho no dha faet po su pagu interessamentu
Sinonimi e contrari
sucai,
tzitziare
/
atramudai
/
afarcai,
agghegiare,
assurpire,
azachinare,
crazugai,
tzurricare
/
zúchere
Frasi
pastores, truvade sas berveghes! ◊ sos canes si sunt betados a sa tupa pro trubbare sa fera ◊ commo no turbas prus sos pecos dae Costera ◊ trubba s'àinu, fàghelu andhare impresse! ◊ turvaiat sos voes cun d-unu frúschiu chi ischiat isse ◊ su ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas
2.
o luna maca, a ube ses turbandhe?! ◊ trubba a dainanti: bae, no istes ispetendhe! ◊ trubbachelu su bestiàmine, no mi che collat s'olia!
3.
si li est trubbadu su trau e si no si fit fatu a bonu a si partare l'aiat mortu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas daghi ti faedho! ◊ si mi est trubbadu a m'iscúdere, ma candho at bidu sa lepa at furriadu!
Etimo
ltn.
turbare
Traduzioni
Francese
pousser,
conduire en avant
Inglese
to spur,
to conduct
Spagnolo
aguijonear,
ojear la caza
Italiano
stimolare,
far andare,
condurre avanti
Tedesco
antreiben,
anstacheln.
údulu , nm Definizione
cambu mannu de mata cun is cambos prus piticos segaos lassandhondhe un'orrugu curtzu, fichiu prantau in terra po apicare cosa o fintzes poderare naes de mata càrrigas de frutu o bide in artu
Sinonimi e contrari
frucàrgiu,
iltatu,
pontedhu,
puntale,
trumponi,
uduri
Etimo
ltn.
mutilus
Traduzioni
Francese
tige en bois pour accrocher qqch.
Inglese
fork
Spagnolo
puntal,
horquilla
Italiano
appenditóio
Tedesco
Ständer.