ispighíre , vrb Definizione
bogare o fàere s'ispiga, nau de unas cantu erbas e laores
Sinonimi e contrari
iscabidhai,
iscabissare,
ispicare*
Traduzioni
Francese
épier,
monter en épi
Inglese
to glean
Spagnolo
espigar
Italiano
spigare
Tedesco
Ähren aussetzen.
istizàre , vrb Definizione
bogare, segare o fàere calecuna cosa a tirighedhas fines, istacare is silibbas de sa conca de s'àgiu; fintzes arrasigare, istidhigare
Sinonimi e contrari
afitai
2.
fit istizendhe su fundhu brujadu de su labiolu cun d-una moneda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire en tranches minces
Inglese
to cut in slight slices
Spagnolo
cortar en tajadas finas
Italiano
ridurre in fétte sottili
Tedesco
in Scheiben schneiden.
istranzàre , vrb: strangiai Definizione
andhare a logu angenu, fàere s'istràngiu, andhare a foraidha; bogare a logu istràngiu (nau de animale, istesiare de sa chedha); arrecire s'istràngiu
Sinonimi e contrari
essire
/
allargai,
stratallai
/
stagiai
/
acasagiai
Frasi
cussu est in bidha nostra istranzendhe ◊ in Sardigna sa gianna est sempre abberta pro sos chi ant sa fortuna de che istranzare ◊ amus istranzadu in sa Luna cun su coro imberriadu de iscàscios ◊ unu mese intreu b'istranzei
2.
sempri bírdia cun sa genti tua, as istrangiau medas fillus peri su mundhu
3.
si est afetzionada a chie l'at istranzada ◊ sa zente fit cuntenta ca in terrinu sou aiat istranzadu unu santu ◊ sunt totu impedinados de nos istranzare
Traduzioni
Francese
aller en villégiature,
loger
Inglese
to spend one's holiday,
to take in
Spagnolo
irse de vacaciones,
hospedar
Italiano
villeggiare,
ospitare
Tedesco
seinen Urlaub verbringen,
Gastfreundschaft gewähren.
istratziolàre, istratzolàre , vrb: istratzulare,
straciulai Definizione
iscorriare s'orrobba, segare su bestimentu a iscórriu, a tiradura; fintzes pigare tirandho a cropu, de mala manera
Sinonimi e contrari
ischirriolai,
isterriolare,
iscorriai,
minutzare
Frasi
s'at istratzoladu sas vestes de su dispiachere
2.
tristu e niedhu disisperu bos istràtzulat su coro
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire en lambeaux
Inglese
to tearto shreds (in)
Spagnolo
desgarrar
Italiano
sbrandellare
Tedesco
zerfetzen.
lajóu , nm Definizione
istrégiu de terra
Sinonimi e contrari
terràglia
Traduzioni
Francese
objet,
récipient en terre cuite
Inglese
handmade terracotta
Spagnolo
objeto de barro cocido
Italiano
manufatto di tèrra còtta
Tedesco
Gegestand aus Steingut.
launèdhas , nf pl: leonedhas,
leunedhas,
lionedhas,
liunedhas Definizione
genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu
Sinonimi e contrari
bísonas,
bisones,
bísosas,
cannas,
trubedhas
/
grima
Frasi
sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas
2.
zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada
Terminologia scientifica
sjl
Etimo
ltn.
ligulella
Traduzioni
Francese
instrument de musique à vent sard,
à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air
Inglese
launedhas (typical reed-pipe of Sardinia)
Spagnolo
instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña
Italiano
spècie di zampógna tìpica sarda
Tedesco
sardische Hirtenflöte.
malacónciu , agt: malacontzu,
malegontzu Definizione
chi est totu andhau male, béciu, tristu, chi istat male de salude, de carena, fintzes de àteru, nau de gente, de cosa
Sinonimi e contrari
istraganau,
sderessau
/
afradhocu,
isambesciadu,
isvanendhadu,
malancinidu,
malecumbinau,
malefraganau,
malibigau
| ctr.
folte,
nobu,
sanu
Frasi
cantu murrunzu pro una cassiedha malegontza: si che l'aias frundhida!…◊ fit malegontzu in tota sa carena
Traduzioni
Francese
en mauvais état,
en piteux état
Inglese
battered
Spagnolo
maltrecho,
malparado
Italiano
malcóncio
Tedesco
zerrüttet.
maltràtu , agt, nm: malutratu,
matratu Definizione
prus che àteru nau de ccn., chi est fintzes légiu de bisura a fortza de istare male o de dhu tratare male, chi si biet a sa bisura chi at sufriu o est sufrindho meda; nau de cosa, chi est malacòncia, andada male; su maletratare
Sinonimi e contrari
atrasatadu,
ispitiu,
issiminziu,
istrimuzidu,
mabagrabiu,
stravaciau
/
matratamentu
Frasi
tres ndh'incontrat malancinidos e gai maltratos chi pariat zente essindhe dae sa presone ◊ sa zente maltrata patindhe meda creschiat sa vida ◊ ses de persone maltrata ◊ nàrami ite as àpidu, Antioga, totu aggruncida e maltrata! ◊ zughes sa carena matrata pro cantu ses patindhe
3.
pro ti dare maltratu, no t'iscrio! (Moretti)◊ cantu malutratu l'apo fatu a muzere mia!…◊ a imperriotu mi dh'ia cicida: a su maltratu chi teniat de mei sa madriola si fut aortida
Traduzioni
Francese
fané,
mal en point,
affaibli
Inglese
run down
Spagnolo
maltrecho
Italiano
sciupato,
deperito
Tedesco
abgezehrt,
heruntergekommen,
beschädigt,
verdorben.
mascaràre , vrb: ammascherai,
mascherai Definizione
bistire a màscara, pònnere sa faciola prus che àteru po ispàssiu
Sinonimi e contrari
carotare,
trusare
Frasi
che sunt mascarendhe, sunt essidos a sos ballos ◊ a bi mascarades ocannu?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
masquer,
se masquer,
se déguiser en (travestirsi da)
Inglese
to mask
Spagnolo
disfrazarse
Italiano
mascherare
Tedesco
maskieren,
verkleidern.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definizione
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Sinonimi e contrari
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Frasi
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Traduzioni
Francese
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
Inglese
to beg,
to be in shortage
Spagnolo
mendigar,
vivir en la estrechez
Italiano
mendicare,
èssere in ristrettézze
Tedesco
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mesumésu , avb Definizione
in mesu giustu giustu
Sinonimi e contrari
perraberra
Frasi
si est fadhidu mesumesu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en plein
Inglese
completely
Spagnolo
de lleno
Italiano
in pièno
Tedesco
mitten.
musicài , vrb: musicare Definizione
cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru
2.
is giòvunus funt essius a musicai is piciocas
Traduzioni
Francese
mettre en musique
Inglese
to set to music
Spagnolo
poner en música
Italiano
musicare
Tedesco
in Musik setzen (um),
vertonen.
mustiósu , agt: mustosu Definizione
nau de àghina, chi portat o faet mustu meda
Sinonimi e contrari
binosu
Frasi
sa ua mustiosa rendhet meda a binu ◊ sa ua sèbera est bella a manigare, ma pagu mustiosa
Traduzioni
Francese
riche en moût
Inglese
juicy
Spagnolo
rico de mosto
Italiano
mostóso
Tedesco
mostreich.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definizione
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Sinonimi e contrari
ci
/
bi,
ince
Frasi
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Traduzioni
Francese
y,
là,
en
Inglese
there (here)
Spagnolo
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italiano
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
Tedesco
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.
óbiga, óbighe , nf, nm: ópica,
ópiche,
ópicu,
úpigu Definizione
arretza a forma de sacu, acapiada a una pértia, po piscare trota, fata cun pigionatzos de ollastedhu de erriu (ma a logos fintzes gamu, àghimu); in cobertantza, brulla mala, fura / min. obighedhu
Sinonimi e contrari
arraciallu,
arretza,
filau,
ganghiledhu,
trotiadore
/
ghelea,
giogada
Modi di dire
csn:
fàghere s'óbiga = nadu in suspu, fàghere una cosa in debbadas, fàghere una cosa seguramente irballada; tortu che un'óbiga = dortu a unu gantzu (nadu de ccn., chi no arrexonat e no ponet mente)
Frasi
fint in su riu trazendhe s'óbiga prena de trota e ambidha ◊ tiu Gabini abiat pistau àndhalas de piscadore, cun arretzas a codhu, su berticale e s'ópiche
2.
si cumandhas a isse già la faghes s'óbiga: mancu t'iscurtat! ◊ si ti pones a isse a sótziu già la faghes s'óbiga!…◊ bi est istada sa ruina de s'annada mala e de sas óbigas
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
filet de pêche en forme de sac
Inglese
sack net
Spagnolo
red en forma de saco
Italiano
réte a sacco
Tedesco
sackförmiges Netz.
obretàre , vrb: orbetai,
orovetai,
orvetai,
ovretare Definizione
istare a oretu, a iscoca, fàere sa posta a una cosa o a ccn. po bíere ite faet, a ue andhat o àteru; orivetai est fintzes fàere s'orivetu, s'órulu de unu bestimentu
Sinonimi e contrari
aorutai,
iscocai,
oretare,
punterare,
selentare,
selvare
/
orulare 1
Frasi
s'astore est obretandhe carchi terpe ◊ ant orbetau su corou fintzas a candu est essiu ◊ est irfadau de ovretare ◊ luegu mi ant orivetau, cussus
2.
portàt unu mantu de orbaci arrúbiu orovetau de birdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être en vedette,
guetter,
suivre
Inglese
to be on the lookout,
to spy,
to tail
Spagnolo
atalayar,
acechar
Italiano
stare in vedétta,
spiare,
pedinare
Tedesco
Posten stehen,
ausspionieren,
bespitzeln.
odrinài , vrb: ordinai,
ordinare Definizione
pònnere in assentu, bene, in órdine, in régula, a régula; giare órdines, cumandhos, cosas a fàere; dimandhare cosa a comporare, cosa chi mandhant de aterue / ordinare sas vinzas = marrai, tzapare sas binzas; ordinare sas ortalíscias = surcare sos ortos pro los prenare
Sinonimi e contrari
assantai
/
pertzetare
2.
custas meighinas mi las at ordinadas su dutore
3.
amus ordinadu robba a nos fàghere bestimenta
Etimo
ltn.
ordinare
Traduzioni
Francese
mettre en ordre,
prescrire
Inglese
to order
Spagnolo
ordenar,
mandar
Italiano
ordinare,
prescrìvere,
richièdere
Tedesco
ordnen,
in Ordnung bringen,
befehlen,
verschreiben,
bestellen.
oraría , nf: oreria Definizione
prendhas, òperas de òru trebballau
Frasi
a ndhe zughet de oraria, cussa fémina!…◊ in cussa butega bendhent oraria ◊ sa meri fiat una de is prus arricas, teniat terrenus, bestiàmini e oreria
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bijoux en or
Inglese
gold jewels
Spagnolo
joyería
Italiano
gioièlli d'òro,
gli òri
Tedesco
goldene Schmuckstücke.
paltíre , vrb: paltzire,
parsiri,
partire,
partziri,
pracire,
pratziri,
pretziri Definizione
segare cosa, orrugare in partes, fàere ccn. cosa in partes oguales, su si ndhe pigare donniunu sa parte cosa sua / pratziri in (duus, dexi, e aici)
Sinonimi e contrari
addesumare,
cumpaltire,
dividire,
iscomunare,
ispartzire,
isperrai
Frasi
sunt pensendhe a paltzire sos benes ◊ tue de pane aias una perra e lu partias a mannu e minore (G.A.Sau)◊ ant iscorjau s'animale, l'ant fatu a cantos e partiu a sos connoschentes ◊ at pigau su pani cun is manus, dh'at fatu a arrogus e si dhus at pretziu ◊ sa terra sarda si dh'ant pratzia: a nosu s'est abarrada sa boxi de sa carri segada ◊ su babbu at partidu sos benes suos a sos fizos ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu ◊ us pipius comente dhus ais parsius?
2.
sciadadedha!… ca gei no dh'at a èssi pretziu su coru!
Cognomi e Proverbi
prb:
buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ su malu partire faghet sa zente ojana
Etimo
ltn.
partire
Traduzioni
Francese
diviser en parties égales
Inglese
to split up
Spagnolo
repartir
Italiano
ripartire,
divìdere in parti uguali
Tedesco
teilen,
aufteilen.
paristàntu , avb: perintantu,
peristantu,
prestante 1 Definizione
in su matessi tempus chi… / in su p. = sughestantu
Sinonimi e contrari
impeltantu,
intere,
intertantu,
istantonis,
pestantu,
sughestantu
Frasi
perintantu fit preparendhe una tana acurtzu a sa sua ◊ peristantu, nois sighimus sa tràstama in su caminu sinnadu ◊ deo bos iseto e peristantu filo e tesso
2.
in su prestante, paritzos comintzant a s'irmalaidare ◊ in su prestante fint crómpitos a su cuile
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en même temps
Inglese
meanwhile
Spagnolo
mientras,
mientras tanto,
entretanto
Italiano
intanto
Tedesco
inzwischen.