abbacràsta , nf: abbagrasta,
acuagrasta Definizione
s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine
Frasi
pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe
2.
tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
eau restante du procéde de préparation des olives
Inglese
water remnants of olives processing
Spagnolo
oleaza
Italiano
àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive
Tedesco
nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.
abboàu , pps, agt: abbuau Definizione
de abboai, abbuai; guastu de sa népide, de s'abbuera, nau de laore
Sinonimi e contrari
addulliu,
afrachilau,
allampiau,
anneuladu,
calinu,
chiconosu
Frasi
su lori est abboau
Traduzioni
Francese
rabougri,
niellé
Inglese
for a fruit which,
doesn't ripe for excess of heat,
affected by smut
Spagnolo
atizonado
Italiano
golpato
Tedesco
aufgrund von Hitze ungenügend gereiftes Getreide,
von Brandpilzen befallenes Getreide.
afurconàu , pps, agt Definizione
de afurconare
Sinonimi e contrari
abboau,
anneuladu
Traduzioni
Francese
niellé
Inglese
affected by smut
Spagnolo
atizonado
Italiano
golpato
Tedesco
von Steinbrand befallen werden.
ammusadúra , nf Definizione
su ammusare, pònnere is musas in is brúcios arrestandho a unu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
arrestation par menottes
Inglese
handcuffing
Spagnolo
el sujetar a alguien con esposas
Italiano
ammanettaménto
Tedesco
Anlegen von Handschellen.
annéulu 1 , nm Definizione
su si pònnere o calare sa népide
Sinonimi e contrari
anneuladura,
anneulamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
obscurcissement
Inglese
dimness
Spagnolo
el cubrirse de niebla
Italiano
annebbiaménto,
rannuvolaménto
Tedesco
Aufsteigen von Nebel,
Bewölkung.
apanedhàre , vrb Definizione
fàere panedhas, una genia de pane, fàere a bisura de panedha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
embuer
Inglese
to give the form of loaves
Spagnolo
hacer pan
Italiano
appanare
Tedesco
in Form von Brotlaiben bringen.
apistichinzàre , vrb: apistighignare,
apistighinzare,
pistichinzare Definizione
pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu
Sinonimi e contrari
afruscare 1,
apensamentai
Frasi
custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'agiter,
être inquiet
Inglese
to crave
Spagnolo
zozobrar,
estar intranquilo
Italiano
avére o méttere inquietùdine,
smània
Tedesco
von Unruhe erfaßen werden,
Unruhe verursachen.
arnài , vrb: arniai Definizione
pònnere s'arna, pàschere de s'arna
Sinonimi e contrari
abbrumai,
imbremigai,
infarraciai,
pipionire,
pubujonare
Frasi
su pruini arnat sa robba de lana ◊ su tempus at arniau su comodinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vermouler
Inglese
to get worm-eaten
Spagnolo
apolillar,
carcomer
Italiano
tarlare
Tedesco
von Motten zerfressen sein.
arralàu , agt Definizione
nau de s’orrobba, chi portat sa tega, chi dh'at pàschia su bobboi
Sinonimi e contrari
arnau,
nastalau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mangé des mites
Inglese
moth-eaten
Spagnolo
apolillado
Italiano
tarmato
Tedesco
von Motten befallen.
atitonàtu, atitonàu , agt: atzitzonatu,
atzitzonau Definizione
chi est niedhu de sa népide, nau de is laores
Sinonimi e contrari
abburvuradu,
afrachilau,
allampiau,
anneuladu,
calinu
Frasi
tricu, trídicu atzitzonatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
niellé
Inglese
affected by smut
Spagnolo
atizonado
Italiano
golpato
Tedesco
von Steinbrand befallen.
beninàsciu , agt Definizione
nau de unu, chi est naschiu in bona fortuna, chi est de calidades bonas
Traduzioni
Francese
bien né
Inglese
well-born
Spagnolo
bien nacido
Italiano
bennato
Tedesco
von guter Geburt,
gütig.
catedhína , nf Definizione
catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos
Sinonimi e contrari
catedhàmine
Frasi
cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
troupe de petits chiens,
groupe de gens
Inglese
a group of little dogs,
sequence of people staying behind like dogs
Spagnolo
banda de cachorros
Italiano
insième di cagnolini,
codazzo di persóne
Tedesco
Gruppe von Hündchen,
Schwarm.
chessòne , nm Definizione
tupa manna de modhitzi
Traduzioni
Francese
maquis de lentisque
Inglese
lentisk brushland
Spagnolo
lentiscal
Italiano
macchióne di lentìschio
Tedesco
Niederwald von Mastixbäumen.
chimerizài , vrb Definizione
crèdere o pentzare in chimeras, in cosas chi no funt
Sinonimi e contrari
bisae,
chimerare,
pantasiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rêver (à)
Inglese
to daydream
Spagnolo
imaginar,
fantasear
Italiano
fantasticare
Tedesco
phantasieren von.
ciciriópis , nf: tzitziriopis Definizione
feruledha de àinu, de casu, una calidade de feurra
Sinonimi e contrari
ferulagasari,
feruledhagàsina,
feurrabburda,
feurredha,
fraudha
Terminologia scientifica
rba, Thapsia garganica
Traduzioni
Francese
thapsia
Inglese
thapsia
Spagnolo
tapsia
Italiano
tàpsia
Tedesco
Art von Steckenkraut.
crimizòne , nm Definizione
chedha de gente; muntone o gurdone de frutuàriu
Sinonimi e contrari
tribizone,
trumulloni
Traduzioni
Francese
groupe de personnes
Inglese
group
Spagnolo
corrillo
Italiano
gruppo di persóne
Tedesco
Gruppe von Personen.
dàe , prep: dai,
dea 1 Definizione
foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi…
Sinonimi e contrari
de
Frasi
istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras!
2.
dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha!
3.
a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu?
4.
est mortu dai su dispiaghere
Etimo
ltn.
de ab
Traduzioni
Francese
de
Inglese
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
da
Tedesco
von,
aus,
vor.
fenúciu , nm: fenucru,
fenúgiu,
fenugu,
fenuju,
fenungu,
finúciu,
finucru,
finugu,
frenucu,
frenugu,
frinucu Definizione
duas calidades de erba: una chi faet desesi (fenugu aresti o fenuxedhu, frinucu de sartu, a tupighedha, a mola), a fundhighedhos fines chi essint in atóngiu de s’arraighina chi abbarrat bia annu cun annu (e fintzes in is nodos de su frenuganis o canna de fenugu de s'annu innanti), bonu mescamente po ebrúgiu, cotu, de sabore forte; s'àtera (fenuju tataresu, druche, o frinucu de ortu o furisteri), chi si prantat po birdura e faet a conca manna, cun is fògias ingrussadas acanta a s’arraighina a paris a terra o fintzes unu pagu carragiau: ambas calidades chimint e faent su frore ispratu a paracu / genias de erba assimbigiadas a su fenugu areste: fenugu forti, argu o marigosu = Foeniculum vulgare ssp. piperitum; fenugu de mari o erba de santu Perdu = Chrithmum maritimum; fenugu de àcua = erba velenosa de fàere mòrrere, turgusone 1 (Oenanthe crocata); fenugu de margiani = sichiria (Ridolfia segetum)
Modi di dire
csn:
fàghere, fai a ferru fenugu = a sa biscaina, acomenti essit essit, arrogai, distrúiri totu; cricare a ferru fenugu = chircare a perda furriada, totu bene a s'atenta; frenugu de còscia = infetu a sas ràndhulas de ímbenas
Frasi
sas féminas ant batidu unu mànigu de frenugu ◊ si fustus cenaus cun pani, casu martzu e fenugu ◊ su minestrone chin su finucru agreste fit una cosa de drillíriu
2.
cussus funt fendi a ferru fenugu: no lassant ne bidri e ne sicau
Terminologia scientifica
rbz, rbzc, Foeniculum vulgare, F. vulgare ssp. vulgare var. dulce
Etimo
ltn.
fenuc(u)lu(m)
Traduzioni
Francese
fenouil
Inglese
fennel
Spagnolo
hinojo
Italiano
finòcchio
Tedesco
zwei verschiedene Arten von Fenchel.
giogiói , nf Definizione
pistadura de un'istrinta
Traduzioni
Francese
pinçon
Inglese
the sign of a pinch
Spagnolo
marca de un pellizco
Italiano
pulcesécca
Tedesco
Zeichen von Zwicken.
iddoàre , vrb: ildoare,
irdoare,
irdogare,
isdoare,
sdogai Definizione
essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru
Sinonimi e contrari
cherpai,
ildeossare,
isdegorare,
isteressare
Frasi
mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu!
2.
sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever les douves,
démolir,
écraser
Inglese
to smash,
to unstave
Spagnolo
quitar las duelas,
romper,
destrozar
Italiano
sdogare,
sfracellare,
sfasciare
Tedesco
die Dauben entfernen von,
zertrümmern,
zerbrechen.