Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbacràsta , nf: abbagrasta, acuagrasta Definition s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine Sentences pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe 2. tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu! Etymon srd. Translations French eau restante du procéde de préparation des olives English water remnants of olives processing Spanish oleaza Italian àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive German nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.

abboàu , pps, agt: abbuau Definition de abboai, abbuai; guastu de sa népide, de s'abbuera, nau de laore Synonyms e antonyms addulliu, afrachilau, allampiau, anneuladu, calinu, chiconosu Sentences su lori est abboau Translations French rabougri, niellé English for a fruit which, doesn't ripe for excess of heat, affected by smut Spanish atizonado Italian golpato German aufgrund von Hitze ungenügend gereiftes Getreide, von Brandpilzen befallenes Getreide.

afurconàu , pps, agt Definition de afurconare Synonyms e antonyms abboau, anneuladu Translations French niellé English affected by smut Spanish atizonado Italian golpato German von Steinbrand befallen werden.

ammusadúra , nf Definition su ammusare, pònnere is musas in is brúcios arrestandho a unu Etymon srd. Translations French arrestation par menottes English handcuffing Spanish el sujetar a alguien con esposas Italian ammanettaménto German Anlegen von Handschellen.

annéulu 1 , nm Definition su si pònnere o calare sa népide Synonyms e antonyms anneuladura, anneulamentu Etymon srd. Translations French obscurcissement English dimness Spanish el cubrirse de niebla Italian annebbiaménto, rannuvolaménto German Aufsteigen von Nebel, Bewölkung.

apanedhàre , vrb Definition fàere panedhas, una genia de pane, fàere a bisura de panedha Etymon srd. Translations French embuer English to give the form of loaves Spanish hacer pan Italian appanare German in Form von Brotlaiben bringen.

apistichinzàre , vrb: apistighignare, apistighinzare, pistichinzare Definition pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu Synonyms e antonyms afruscare 1, apensamentai Sentences custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute Etymon srd. Translations French s'agiter, être inquiet English to crave Spanish zozobrar, estar intranquilo Italian avére o méttere inquietùdine, smània German von Unruhe erfaßen werden, Unruhe verursachen.

arnài , vrb: arniai Definition pònnere s'arna, pàschere de s'arna Synonyms e antonyms abbrumai, imbremigai, infarraciai, pipionire, pubujonare Sentences su pruini arnat sa robba de lana ◊ su tempus at arniau su comodinu Etymon srd. Translations French se vermouler English to get worm-eaten Spanish apolillar, carcomer Italian tarlare German von Motten zerfressen sein.

arralàu , agt Definition nau de s’orrobba, chi portat sa tega, chi dh'at pàschia su bobboi Synonyms e antonyms arnau, nastalau Etymon srd. Translations French mangé des mites English moth-eaten Spanish apolillado Italian tarmato German von Motten befallen.

atitonàtu, atitonàu , agt: atzitzonatu, atzitzonau Definition chi est niedhu de sa népide, nau de is laores Synonyms e antonyms abburvuradu, afrachilau, allampiau, anneuladu, calinu Sentences tricu, trídicu atzitzonatu Etymon srd. Translations French niellé English affected by smut Spanish atizonado Italian golpato German von Steinbrand befallen.

beninàsciu , agt Definition nau de unu, chi est naschiu in bona fortuna, chi est de calidades bonas Translations French bien né English well-born Spanish bien nacido Italian bennato German von guter Geburt, gütig.

catedhína , nf Definition catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos Synonyms e antonyms catedhàmine Sentences cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos Etymon srd. Translations French troupe de petits chiens, groupe de gens English a group of little dogs, sequence of people staying behind like dogs Spanish banda de cachorros Italian insième di cagnolini, codazzo di persóne German Gruppe von Hündchen, Schwarm.

chessòne , nm Definition tupa manna de modhitzi Translations French maquis de lentisque English lentisk brushland Spanish lentiscal Italian macchióne di lentìschio German Niederwald von Mastixbäumen.

chimerizài , vrb Definition crèdere o pentzare in chimeras, in cosas chi no funt Synonyms e antonyms bisae, chimerare, pantasiai Etymon srd. Translations French rêver (à) English to daydream Spanish imaginar, fantasear Italian fantasticare German phantasieren von.

ciciriópis , nf: tzitziriopis Definition feruledha de àinu, de casu, una calidade de feurra Synonyms e antonyms ferulagasari, feruledhagàsina, feurrabburda, feurredha, fraudha Scientific Terminology rba, Thapsia garganica Translations French thapsia English thapsia Spanish tapsia Italian tàpsia German Art von Steckenkraut.

crimizòne , nm Definition chedha de gente; muntone o gurdone de frutuàriu Synonyms e antonyms tribizone, trumulloni Translations French groupe de personnes English group Spanish corrillo Italian gruppo di persóne German Gruppe von Personen.

dàe , prep: dai, dea 1 Definition foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi… Synonyms e antonyms de Sentences istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras! 2. dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha! 3. a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu? 4. est mortu dai su dispiaghere Etymon ltn. de ab Translations French de English to, from Spanish de Italian da German von, aus, vor.

fenúciu , nm: fenucru, fenúgiu, fenugu, fenuju, fenungu, finúciu, finucru, finugu, frenucu, frenugu, frinucu Definition duas calidades de erba: una chi faet desesi (fenugu aresti o fenuxedhu, frinucu de sartu, a tupighedha, a mola), a fundhighedhos fines chi essint in atóngiu de s’arraighina chi abbarrat bia annu cun annu (e fintzes in is nodos de su frenuganis o canna de fenugu de s'annu innanti), bonu mescamente po ebrúgiu, cotu, de sabore forte; s'àtera (fenuju tataresu, druche, o frinucu de ortu o furisteri), chi si prantat po birdura e faet a conca manna, cun is fògias ingrussadas acanta a s’arraighina a paris a terra o fintzes unu pagu carragiau: ambas calidades chimint e faent su frore ispratu a paracu / genias de erba assimbigiadas a su fenugu areste: fenugu forti, argu o marigosu = Foeniculum vulgare ssp. piperitum; fenugu de mari o erba de santu Perdu = Chrithmum maritimum; fenugu de àcua = erba velenosa de fàere mòrrere, turgusone 1 (Oenanthe crocata); fenugu de margiani = sichiria (Ridolfia segetum) Idioms csn: fàghere, fai a ferru fenugu = a sa biscaina, acomenti essit essit, arrogai, distrúiri totu; cricare a ferru fenugu = chircare a perda furriada, totu bene a s'atenta; frenugu de còscia = infetu a sas ràndhulas de ímbenas Sentences sas féminas ant batidu unu mànigu de frenugu ◊ si fustus cenaus cun pani, casu martzu e fenugu ◊ su minestrone chin su finucru agreste fit una cosa de drillíriu 2. cussus funt fendi a ferru fenugu: no lassant ne bidri e ne sicau Scientific Terminology rbz, rbzc, Foeniculum vulgare, F. vulgare ssp. vulgare var. dulce Etymon ltn. fenuc(u)lu(m) Translations French fenouil English fennel Spanish hinojo Italian finòcchio German zwei verschiedene Arten von Fenchel.

giogiói , nf Definition pistadura de un'istrinta Translations French pinçon English the sign of a pinch Spanish marca de un pellizco Italian pulcesécca German Zeichen von Zwicken.

iddoàre , vrb: ildoare, irdoare, irdogare, isdoare, sdogai Definition essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru Synonyms e antonyms cherpai, ildeossare, isdegorare, isteressare Sentences mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu! 2. sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau) Etymon srd. Translations French enlever les douves, démolir, écraser English to smash, to unstave Spanish quitar las duelas, romper, destrozar Italian sdogare, sfracellare, sfasciare German die Dauben entfernen von, zertrümmern, zerbrechen.