abbagadiàre , vrb: bagadiare Definizione
fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare
Sinonimi e contrari
afestai
Frasi
su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre congé
Inglese
to take a day off
Spagnolo
estar de vacaciones
Italiano
celebrare il giórno festivo,
far vacanza
Tedesco
feiern.
abbasantèra, abbasantéri , nf, nm: acuasantera Definizione
lacu inue ponent s'abbasanta in is crésias / buca de a. = bucàcia
Frasi
in chida santa sas abbasanteras sunt líchidas ◊ de custa roca ant fatu abbasanteras ◊ po s'incrésiu mi seo imbenugada in s'abbasanteri ◊ si acóstiat a s'acuasantera, s'infundit sa punta de is didus e si fait sa gruxi ◊ canno intrat a créjia s’ifunnet sa manu in s’abbasanteri
2.
muda tue, buca de abbasantera: ti cheria a muzere e no mi as chélfidu!
Terminologia scientifica
pdrc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bénitier
Inglese
stoup (holy water)
Spagnolo
pila de agua bendita
Italiano
acquasantièra
Tedesco
Weihwasserbecken.
abbéru , avb: averu Definizione
chi torrat bene cun sa beridade, chi no est a fàula
Sinonimi e contrari
afide,
devera
| ctr.
faba 1
Modi di dire
csn:
abberu mia! = devide!; bellu, mannu, bonu abberu! = própiu bellu, mannu, bonu meda; èssere a. (nadu de unu faedhendhe, faghindhe e gai) = chi no est brullendhe, chi no est a finta, chi no est tantu pro nàrrere o pro fàghere ma própiu ca cheret cussu chi narat o chi faghet; ih, odheu, si fit abberu!…= abberu ses/sezis nendhe?!
Frasi
abberu mia fit bonu! ◊ ih, gi at a èssi?!… abberu seis narendi?
2.
sunt abberu o mi cherent ciasconare? (P.Casu)◊ nara sa veridade: abberu ses, chi ses chirchendhe fémina?◊ – S'amigu tou ch'est essidu fora de istrada cun sa màchina! – Ih, odheu, si fit abberu?!… – Abberu est, ma isse za no s'at fatu nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vraiment
Inglese
really
Spagnolo
de verdad,
de veras
Italiano
veraménte,
davvéro
Tedesco
wirklich.
abbidamènte , avb: abbididamente,
abbididarmente Definizione
coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura)
Sinonimi e contrari
abbidentemente,
abbiduduidu,
apostadamente
Frasi
cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en connaissance de cause
Inglese
after due consideration,
deliberately
Spagnolo
con conocimiento de causa
Italiano
a ragion veduta,
deliberataménte
Tedesco
nach reiflicher Überlegung.
abboniàre , vrb Definizione
essire bonu, erricu, istare méngius de salude e de prupas; a logos, rfl. passare s'arrennegu, sa fúria / a. a ccn. = chircare de l'iscusare, de lu difèndhere
Sinonimi e contrari
agiuventare,
assusai,
imbonire,
impannitzirisí
| ctr.
allassorie,
indisichire
Frasi
sa pira como est abboniendhe
2.
za si sunt abboniados, cun totu cussu interessu chi lis ant lassadu!
3.
unu tempus fit a malu tretu, ma dae candho est sanadu si est fintzas abboniadu
4.
sa nonna si fit arrennegada meda ma daghi si est abboniada at torradu a dimandhare sa neta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prospérer
Inglese
to flourish
Spagnolo
prosperar,
gozar de buena salud
Italiano
prosperare
Tedesco
sich bessern,
gedeihen.
abbratzèta , avb: abbratzete,
brasseto Definizione
manera de si pigare intrandho apare donniunu su bratzu suo in su cuidu cun su bratzu de sa persona a costau, camminandho
Frasi
leat sas féminas a s’abbratzeta e las mintet a buteghinu ◊ Zubanne e Pepina sunt tucaos a s'abbratzete ◊ sas copiedhas sunt totu passizandhe a s'abbratzeta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bras dessus,
bras dessous
Inglese
arm in arm
Spagnolo
del brazo,
de bracete
Italiano
sottobràccio
Tedesco
Arm in Arm.
abbucài , vrb: abbucare,
abbuchiare 1 Definizione
pònnere istrègios cun sa buca a cara a fundhu, conca a bàsciu, afacaos, o a buca apare (ma fintzes betare cosa a covecadura a un'istrégiu); serrare calecuna cosa, mancari no deunudotu; nàrrere cosa a unu coment’e po dhi tupare sa buca, in su sensu de dhu currègere, de dhi foedhare male, de dhu fàere citire
Sinonimi e contrari
abbucaciai,
abbufiare,
currèzere,
irmurrare,
iscontroriare
/
serrai
/
covecare,
inconchinare,
rebbucai
Modi di dire
csn:
abbucai sa porta = tambàrela unu pagu; abbucare un'àidu, un'abbertura = tupai, serraidhus; abbucai su lentzoru = furriàrendhe unu pagu a subra de s'àtera cuguzura, in conca de letu; abbucaisí = rúere a buca a terra, nadu prus che àteru de isterzu; abbucai su sèmini = carrarzare su sèmene betadu in sa terra arada
Frasi
nau ca mi nci abbucu a mari chi m'intendu nai "presoni"! ◊ prima ndi est ampuau e apustis si nci est abbucau a iscabiossu ◊ abbuca totu a su cadhaxu! ◊ dèu dep'iap'ai tocau calancunu mucioni e sa pingiada de su trébini si ndi fut abbucada a terra
2.
in su cunzadu bi at àidos de abbucare, no b'intret bestiàmine ◊ abbuchedhu bene cuss'àidu, ca sas albeghes podent repítere!
3.
su babbu fiat murrungendi e abbuchendi su fillu ◊ su coronellu si ndh'est fichidu e cun boghe alterada l'at abbucadu ◊ dego no ndhe aio cosas de mi nàrrere tue, e mancu commo as de mi abbucare! ◊ si istat bona dh'aiat abbucada canno dh'at intesa faedhanne male! ◊ sa sorre si est posta a fàere sa maca e su frade dh’at abbuchiada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tancer,
rabrouer
Inglese
to reproach
Spagnolo
colmar,
caerse de cabeza,
reprochar
Italiano
abboccare,
cadére a tèsta in giù,
rimbrottare
Tedesco
umkippen,
mit dem Munde fassen,
anlehnen,
ausschimpfen.
abbultzonàdu , pps, agt Definizione
de abbultzonare; chi est totu abbugnau
Sinonimi e contrari
acrocongiolau,
becosu,
bumburonau
Traduzioni
Francese
plein de bosses
Inglese
bumpy
Spagnolo
lleno de chichones
Italiano
bernoccoluto
Tedesco
voller Beulen.
aberènza , nf Definizione
genia de erruca (e calagasu) chi si papat sa chera de s'abe in is casidhos
Sinonimi e contrari
arrenze,
ramedha,
tanzolu
Terminologia scientifica
crp, galleria mellonella
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fausse teigne de la cire
Inglese
greater wax moth
Spagnolo
tiña,
polilla de la cera
Italiano
tignòla dell'àrnia,
càmola del miele
Tedesco
große Wachsmotte
abíu , nm: aviu Definizione
is pigiones papadores de petza
Sinonimi e contrari
abuzu,
achiladori,
avuziu
Frasi
in cussos locos, si morjo, petzi mi acatant sos abios ◊ a isse no l'at croau corvu ne aviu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapace
Inglese
predator
Spagnolo
de presa,
de rapiña
Italiano
rapace
Tedesco
Raubvogel.
abrióu , nm Definizione
arbu de ou
Sinonimi e contrari
allúmene
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
albumen
Inglese
albumen
Spagnolo
clara de huevo
Italiano
albume
Tedesco
Eiweiß.
abrúdhu , nm: abudhu,
budhu 1 Definizione
su pudhu o cria de s'abe
Sinonimi e contrari
abutu
Terminologia scientifica
crp, sbs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvain,
œufs d'abeilles
Inglese
bee grub
Spagnolo
larva de las abejas
Italiano
cacchióne,
larva delle api
Tedesco
Bienenei.
abúzu , nm: avutzu,
avuzu,
autzu Definizione
ae petarza, calesiògiat pigione chi papat petza
Sinonimi e contrari
abiu,
achiladori,
avuziu
Frasi
s'avutzu niedhu chi si los intatzet! (G.Albergoni)◊ iscuru a chie si alliat s'avuzu: como no drommis prus discuidadu, za ti l'at postu bonu su siguzu daghi oto pudhas ti at isconcadu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Abutzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapace
Inglese
predator
Spagnolo
de presa,
de rapiña
Italiano
rapace
Tedesco
Raubvogel.
àca , nf Definizione
ebba de portante, ammaistada a camminare movendho impare ambaduos peis de una parte, a borta a borta
Sinonimi e contrari
acheta,
ebba,
vacheta
Cognomi e Proverbi
smb:
Acca
Terminologia scientifica
anall
Etimo
spn.
haca
Traduzioni
Francese
jument qui va l’amble
Inglese
pretty mare
Spagnolo
yegua amaestrada para mover los pies de un lado juntos
Italiano
cavallùccia
Tedesco
kleine Stute.
achiladòri , nm, agt Sinonimi e contrari
abiu,
abuzu,
alabri,
runchinadore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapace
Inglese
predatory
Spagnolo
de presa,
de rapiña
Italiano
rapace
Tedesco
Raubvogel,
räuberisch.
acubàre , vrb Definizione
fàere che cuba, ufrau de s'arrennegu, de su tzacu
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abbrufulai,
abbuscinare,
acasidhare,
ammussolai,
amprudhiare,
annicare,
annozare,
atrafudhai,
pirmare,
strugnai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se gonfler de colère
Inglese
to swell-with-rage
Spagnolo
hervir de ira
Italiano
gonfiarsi di ràbbia
Tedesco
böse werden.
addascàre , vrb: addescare Definizione
giare a papare ponendho in buca sa cosa a unu pipiu, a unu chi no podet papare a solu (ma si narat fintzes de chie papat cun dificurtade manna, apenas arrennescet o no arrennescet a papare a solu); pònnere o betare s'addescu, sa brovenda a is animales
Sinonimi e contrari
aescai,
abbrovendhae,
imbuconai
Frasi
atzegadu, si de tzibbu un'aizu che ingullias fit de àteras manos addescadu ◊ a chie los addescat, lendhe s'addescu aggantzant a sa manu ◊ sa mama addescat sos puzonedhos minudos in su nidu ◊ su maritu addescaiat sos minores ◊ unu malàidu grave mancu a si addescare si abbalet ◊ Nennedha est addascandhe su late a su piticu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nourrir à la petite cuillère
Inglese
to feed
Spagnolo
dar de comer
Italiano
imboccare,
nutrire
Tedesco
in den Mund stecken,
füttern.
addedíe , avb: addeie Definizione
a lughe de die, totu is oras de candho faet die a candho iscurigat
Sinonimi e contrari
| ctr.
addenote
Frasi
addenote e addedie che ómine dogau isto pessandhe ◊ si ammentabat totu su chi li fit capitau addedie ◊ su bandhuleri drommit addeie e zirat addenote
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de jour
Inglese
by day
Spagnolo
de día
Italiano
di giórno
Tedesco
tagsüber.
addemàre , vrb: demare Sinonimi e contrari
assubentai
/
ilmaladiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir poussif
Inglese
to become broken winded
Spagnolo
enfermar de huélfago
Italiano
imbolsire
Tedesco
dämpfig werden.
addenòte , avb Definizione
a de note: candho est note, a oras de iscuru
Sinonimi e contrari
| ctr.
addedie
Frasi
s'ispàssiu prus mannu fit addenote: sos erederis contabant istórias, bibiant e fachiant tenores ◊ in iverru addenote ghetat àstragu, in notes ciaras
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nuitamment
Inglese
at night
Spagnolo
de noche
Italiano
nottetèmpo
Tedesco
nachts.