alléu , nm Definizione
criadura minuda, pipiu de naschidórgiu
Traduzioni
Francese
enfant au berceau
Inglese
baby
Spagnolo
niño de pañales
Italiano
bambino in fàsce
Tedesco
Wickelkind.
allupaguàdhu 2 , nm Definizione
genia de erba chi no sicat mai
Sinonimi e contrari
nuditzedhu,
síntziri
Terminologia scientifica
rba, Polygonum equisetiforme
Traduzioni
Francese
renouée,
centinode
Inglese
knotgrass,
knotweed
Spagnolo
hierba de la sangre
Italiano
polìgono
Tedesco
Vogelknöteriche.
allupaguàdhu 3 , nm Definizione
genia de erba linnosa, coa de gatu o fintzes strapudhu de cani, bona po tínghere orrobba in colore grogo
Sinonimi e contrari
reseda
Terminologia scientifica
rbl, Reseda alba
Traduzioni
Francese
réséda blanc
Inglese
white mignonette
Spagnolo
hopo de zorra
Italiano
resèda bianca
Tedesco
weisser Wau.
alluscàu , pps, agt Definizione
de alluscare; chi est coment'e tzurpu, chi no biet prus nudha de sa gana o disígiu, chi dhu praghet sa fémina (o s'ómine), chi est imbriagu / alluscau de su sídiu = cassidu, tzegu de su sidi
Sinonimi e contrari
alluscorau
Frasi
Mallena fit débbile e alluscada de natura
Terminologia scientifica
ntl
Traduzioni
Francese
rêveur,
sensuel
Inglese
dreamer,
sensual
Spagnolo
ciego de pasión
Italiano
sognatóre,
sensuale
Tedesco
träumend,
sinnlich.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definizione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinonimi e contrari
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frasi
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Inglese
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Spagnolo
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italiano
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedesco
die Haare sträuben,
schaudern.
amarète, amarètu , nm: ammaretu Definizione
genia de druche, de forma tundha, ladu, grussu pagu prus de unu centímetru, fatu cun méndhula druche mólia e pagu pagu de méndhula marigosa, farra e tzúcuru
Sinonimi e contrari
maricosu
Frasi
est cumbidandu sa gente cun is amaretos, is pistocos e is licores fatus in domu ◊ ant combidadu suspiros e amaretes de Utieri
Terminologia scientifica
drc
Traduzioni
Francese
macaron
Inglese
macaroon
Spagnolo
pastel a base de almendras amargas
Italiano
amarétto
Tedesco
Makrone.
amèga , avb: ammegu,
ammega,
ammegas,
megas Definizione
megai de…, èssere faendho, acant'a fàere, apenas fata calecuna cosa / ammegas de mandhigare = sughestantu, in s'ora chi fit, o chi est, manighendhe
Frasi
ammegas de bènnere so in su mamentu
2.
proite tue, fizu de s'upa manna e de unu filu de lughe, ammega in s'oru de sa corona, cun sa làntia de su pensamentu già chircas e preguntas?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être sur le point de…
Inglese
in the act of…
Spagnolo
mientras,
a punto de
Italiano
nell'atto di…
Tedesco
im Begriff zu.
ammalaía , avb Definizione
a mala gana, mancai chentza gana o contras a sa gana chi si tenet
Sinonimi e contrari
ammalaoja,
ammaròglia,
provortza
Frasi
ammalaia sos contos teviant torrare! ◊ ammalaia est andhadu a chircare cosa, si cheriat manigare! ◊ ammalaia est torradu a domo de su babbu
Traduzioni
Francese
à contrecœur,
force est de…,
finalement
Inglese
reluctantly
Spagnolo
de mala gana,
a regañadientes
Italiano
malvolentièri,
giocofòrza,
finalménte
Tedesco
ungern,
gezwungen sein.
ammalaòxa, ammalaòza , avb Definizione
a mala bògia, a mala gana, contr’a sa volontade
Sinonimi e contrari
ammalaia,
ammaròglia
Frasi
ammalaoza nos benit de andhare, mancari malàidos! ◊ oe ci non ti callas a sola ti callas ammalaoja!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à contrecœur
Inglese
unwillingly
Spagnolo
de mala gana,
a regañadientes
Italiano
malvolentièri
Tedesco
ungern.
ammaròglia, ammaròlgia, ammaròlla , avb, nf: marolla Definizione
a mala bolla, a mala bògia, fintzes contr’a sa volontade; fintzes chentza unu motivu giustu, contras a s’arrexone, a prepoténtzia / fai una cosa po s'ammarolla = pro bisonzu, a s’apretu
Sinonimi e contrari
ammalaia,
ammalaoja,
atrupi,
provortza
Frasi
ammarolla impicant ◊ meras bortas is babbus e is mamas bolint ammarolla mandai is fillus a iscola po s'afródhiu de dhis fai pigai unu diploma ◊ candu benit s'ammarolla tocat de andai!
2.
tantis Sardus ant pigau s'istrada de s'ammarolla, emigrendu peri su mundu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à contrecœur
Inglese
reluctantly
Spagnolo
de mala gana
Italiano
controvòglia
Tedesco
widerwillig.
ammarturàe, ammarturài, ammarturàre , vrb: ammarturiai,
ammarturiare,
marturare Definizione
orrúere a malàidu a tempos longos, màrtire, chentza ndhe pòdere sanare; nau cun arrennegu, abbarrare a tropu in letu, istare sèmpere crocau, chentza trebballare
Sinonimi e contrari
irmalaidare
Frasi
nos diamus ammarturiare labandhe a modhe in su ribu! ◊ aite isto in su letu, a mi ammarturare peus?! ◊ no si podiat movi poita de otu annus si fut ammarturau
2.
at fatu su letu e si nc'est ammarturada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
demeurer infirme
Inglese
to fall ill for a long time
Spagnolo
enfermar de forma crónica
Italiano
ammalarsi a lungo
Tedesco
lange erkranken.
ammatucàe, ammatucài , vrb Definizione
fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere
Sinonimi e contrari
crèschere,
immannitare
Frasi
immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandir,
bien pousser (fam.)
Inglese
to grow up
Spagnolo
crecer de edad
Italiano
divenir grandicèllo
Tedesco
halb erwachsen werden.
ammirànte , nm Definizione
genia de erba e frore: cragarista de caboni o pinnàciu de carabbineri
Sinonimi e contrari
sprameta
Terminologia scientifica
frs, Celosia argentea
Etimo
itl.
amaranto
Traduzioni
Francese
crête-de-coq
Inglese
rattle (weed)
Spagnolo
moco de pavo
Italiano
crésta di gallo
Tedesco
Hahnenkamm.
ammodàu , agt Definizione
chi tenet crabbu o manera in su fàere is cosas, in su tratare cun sa gente
Sinonimi e contrari
aggrabbadu,
ammodidu,
assetiosu,
garbosu,
imbodau,
pertocu
| ctr.
burrincatzu,
gavàciu,
intrudhadu,
mabigrabbau
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bien élevé
Inglese
polite
Spagnolo
de buenos modales
Italiano
di buòne manière,
gentile
Tedesco
manierlich.
ammutadúra , nf Definizione
càntigu po dormire is pipios
Sinonimi e contrari
ammutu,
anninnia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
berceuse
Inglese
lullaby
Spagnolo
canción de cuna,
nana
Italiano
ninnananna
Tedesco
Wiegenlied.
ammutaméntu , nm Definizione
gara poética fata cantandho mutos; genia de fatúgiu, ma mescamente manera de pigare un'animale angenu, furandho, po chi no tzérriet o apedhet de iscobiare sa gente
Terminologia scientifica
sntz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
competition poétique improvisée
Inglese
dispute on extempore poetry
Spagnolo
certamen de poesía improvisada
Italiano
dìsputa in poesìa improvvisata
Tedesco
dichterische Stegreifdiskussion.
ancúa , nf Definizione
dhu narant po anca, camba; est puru sa parte de apalas de sa còscia de un'animale macellau, sa nàdiga, e sa petza chi portat / s'ossu de s'ancua = sa cannedha de s'anca
Sinonimi e contrari
anca,
anconi
Frasi
carnatzeri valenti segat petza de ancua ◊ sa bricicheta 'e fogu bogat fumu niedhu de sa part'e s'ancua…
Etimo
ctl.
ancuda
Traduzioni
Francese
gîte à la noix
Inglese
haunch channell,
hip
Spagnolo
parte posterior del muslo de animal
Italiano
scannèllo
Tedesco
Kugel.
àndhas , nf: àndhia,
àndhias,
àndia,
àndua Definizione
genia de aparatu a pigare is santos chi bogant in crufessone: duos murales aunios de unu retàulu, chi andhet bene a dhu pigare in bàtoro (prus che àteru a codhu)
Sinonimi e contrari
letera,
létia,
peàngela,
piàngia,
prana 1
/
panteus
Modi di dire
csn:
èssere o pònnere in àndhia = portai in panteus, coment'e candu si portant is santus in prucissioni, allirgus, cument'e in festa; leare in àndhias = manera de leare a unu in duos faghíndhelu sere subra de sas manos intradas apare (cun d-una manu si aferrat s'àteru brussu, cun s'àtera unu brussu de su cumpanzu)
Frasi
Gesús iat nau a su màrtiru: Pesadindi, piga s'àndia e torra a domu tua! (Ev)◊ dh'iant betiu is malàidus in àndias ◊ in portessione leant su santu in s'àndhia
2.
su binu niedhu de tiu Bustianu los ponzeit in àndhias ◊ est in àndhias, de sa cuntentesa!
Etimo
spn.
andas, andias
Traduzioni
Francese
chaise à porteurs
Inglese
sedan (chair)
Spagnolo
silla de manos
Italiano
portantina,
barèlla
Tedesco
Tragbahre.
annéulu 1 , nm Definizione
su si pònnere o calare sa népide
Sinonimi e contrari
anneuladura,
anneulamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
obscurcissement
Inglese
dimness
Spagnolo
el cubrirse de niebla
Italiano
annebbiaménto,
rannuvolaménto
Tedesco
Aufsteigen von Nebel,
Bewölkung.
anninnía , nf, nm: anninniu,
ninia Definizione
genia de càntidu chi is mamas faent a su pipiu po che dhu dormire; su dormire, nau de is pipios / fai s’anninnia = drommire
Sinonimi e contrari
anninnu,
nínnidu,
ninnoro
Frasi
cantat s'anninnia a su criu ◊ anninnia, anninnia, dromi e fai su sonnu, sa pipia de nonnu! ◊ anninnia anninnia, mannu e bonu ti bia! ◊ po fai dormiri su pipiu is mamas dhi cantànt is anninnius
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
berceuse
Inglese
lullaby
Spagnolo
canción de cuna,
nana
Italiano
ninnananna,
nènia
Tedesco
Wiegenlied,
Nänie.