abbacòrra , nf: abbagorra Definizione
abba de corra: s'abbighedha chi essit de su nasu candho unu est arremadiadu
Sinonimi e contrari
arrema,
abbanasu
Frasi
lentore, pèrelas, làgrimas de sa note, abbagorra de su chelu (N.Demurtas)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
glaire
Inglese
drainage from the nose
Spagnolo
moquita
Italiano
catarro,
scólo nasale
Tedesco
Nasenlaufen.
aggangrenadúra , nf Definizione
su cangrenare, su mòrrere de sa carre pudrigandho, faendho in matéria; su inteterare chi si faet po su fritu
Sinonimi e contrari
cangrena
/
cancaramentu
Terminologia scientifica
mld
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gangrène,
rigidité
Inglese
gangrene,
stiffness deriving from an excess of cold
Spagnolo
gangrena,
entumecimiento
Italiano
cancrèna,
rigidità articolare da fréddo
Tedesco
Brand,
vor Kälte gestarrte Gelenke.
campitzàre , vrb: campizare,
camputzare Definizione
campare comente male si podet, chentza fortza meda
Sinonimi e contrari
arramputzare,
campugiai,
campurigiai
Frasi
de cudhu mannau chi campizaiat sos mandroníglios no si ndhe agatat zenia! ◊ campizat sa crabita a trazu de su chintorzu ◊ fit zentighedha chi campitzaiat cun pagu e nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to live from hand to mouth
Spagnolo
ir tirando
Italiano
campicchiare
Tedesco
sich mühselig durchschlagen.
campugiài, campugiàre, campugliàre , vrb: campullare,
campuzare Definizione
campare a sa bona, male comente si podet
Sinonimi e contrari
balivigare,
campitzare,
campurigiai
Frasi
fint baranta cristianos chi campugliaiant cun pagos fiados a s'ispàstinu ◊ triballant ortos, téula e matone e si campullant sa pòvera vida (P.Lavra)◊ issu si dha campugiàt cun d-una parada de birduras chi bendhiat in pratza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to live from hand to mouth
Spagnolo
ir tirando
Italiano
campicchiare
Tedesco
sich mühselig durchschlagen.
càntaru , nm Definizione
vena de abba chi essit in artu e orruet a ispéndhula, in logu de orroca, de costa; cannedha o tubbighedhu de abba in is funtanellas (grifone púbblicu)
Sinonimi e contrari
spéndula
/
cona 1,
grifone 1
Frasi
tres càntaros giughiat sa funtana: como sunt totos tres iscannedhados ◊ s'abba fit falendhe dae sa roca in d-unu cantaredhu ◊ at postu sa broca a prenare suta de su càntaru ◊ sas feras current a su càntaru a si abbare ◊ de càntaros in sas carrelas bi ndh'at caligunu pro bellesa
2.
zuchet una boche crara che de abba de càntaru a denote ◊ ballendhe li falaiat su suore a càntaru!
Etimo
ltn.
cantharus
Traduzioni
Francese
eau de roche
Inglese
spring of water falling from the top
Spagnolo
manantial
Italiano
véna d'àcqua che cade dall'alto
Tedesco
hinunterfallende Wasserader.
casigiólu , nm: casizolu Definizione
genia de forma de casu piticu (agiummai solu de late bàchinu) chi si faet a bisura de pira trebballandho su casu friscu aintru de s'abba budhia: dhi faent unu nasedhu (o tenàgiu, conca), su tzugu, inue faet a dhi pònnere un'acapióngiu a dh'apicare (e po cussu a logos dhi narant tavedha)/ unu c. = unu pischedhu de casizolu
Sinonimi e contrari
gruguzone,
gurgugiolu,
panada 3,
perita,
piredha
/
cdh. caxola
Frasi
issus papànt arrescotu, cagiadu e casigiolu ◊ còmpora duos casizolos ca no che ndhe amus!◊ casigiolu e casu furriadu, su casu béciu cun su casu nou, totu cositas de bonu sabore!
Terminologia scientifica
csu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
"caciocavallo" (fromage de d'Italie du Sud à forme allongée)
Inglese
strong cheese from southern italy
Spagnolo
"caciocavallo",
un tipo de queso
Italiano
caciocavallo
Tedesco
geräucherter Hartkäse.
connatzionàle, connatzionali , agt, nm Definizione
chi o chie est de sa matessi natzione
Traduzioni
Francese
compatriote
Inglese
from the same country,
compatriot
Spagnolo
compatriota
Italiano
connazionale
Tedesco
aus demselben Lande,
Landsmann.
dàe , prep: dai,
dea 1 Definizione
foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi…
Sinonimi e contrari
de
Frasi
istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras!
2.
dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha!
3.
a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu?
4.
est mortu dai su dispiaghere
Etimo
ltn.
de ab
Traduzioni
Francese
de
Inglese
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
da
Tedesco
von,
aus,
vor.
de , prep: di Definizione
medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de
Sinonimi e contrari
dae
Modi di dire
csn:
de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai?
Frasi
custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu"
2.
cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso
3.
at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu
4.
no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu
5.
tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula
6.
peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru!
7.
arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau!
8.
andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi)
9.
ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna
Etimo
ltn.
de
Traduzioni
Francese
de
Inglese
of,
at,
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
di,
da
Tedesco
von,
aus.
influensciàdu , agt: infruensciadu Definizione
chi portat s'arremadiu
Frasi
fit influensciadu e s'intendhiat male
Traduzioni
Francese
grippé
Inglese
suffering from influenza
Spagnolo
con gripe
Italiano
influenzato
Tedesco
an Grippe leidend.
irgrustiàre , vrb Definizione
istesiare de su grústiu (chedha) una parte de is pegos
Sinonimi e contrari
iscamedhare,
iscedhai,
iscrobare,
istagiai,
istellare,
istropedhare,
strumai 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire sortir du troupeau
Inglese
to take from the flock
Spagnolo
descarriar,
retazar
Italiano
sbrancare
Tedesco
aus der Herde absondern.
irregràre , vrb: irrejare Definizione
bogare su mele, is regras o brescas de su casidhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
extraire les rayons de miel
Inglese
to extract the honey from (the combs)
Spagnolo
castrar
Italiano
estrarre i favi
Tedesco
Honig schleudern.
isabiàre , vrb: isapiare Definizione
bogare su pigione de s'abe, fàere fuire o istesiare s'abe po bogare su mele; essire a giru
Sinonimi e contrari
ischissurai
/
irmelare
Frasi
sos mògios sunt prontos e como est ora de isabiare ◊ at isapiau una dechina de mojos e at fatu deche pedhes
2.
tue as solu isapiatu sas averes chi ant prenatu sos anticos de s'eréntzia! (G.Farris)
3.
isàpiant sos alligros zovanedhos che unu bolu de mariposas (G.Brocca)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
démieller
Inglese
to extract the honey from
Spagnolo
desmelar
Italiano
smielare
Tedesco
auspressen.
isantalàdu, isantalàu, isantelàu , agt Definizione
nau de ccn., chi abarrat prantau acoment'e atontau, chentza cumprèndhere, abbabbalucau, coment'e pentzandho in àteru, coment'e chi no dhue siat
Sinonimi e contrari
ammammalucadu,
atambainadu,
atolondrau,
sculubiau
Frasi
ite ses fachendhe gai isantalau o timendhe ses? ◊ padentes e tupas mi parent pupas isantaladas chene alenu ◊ chene chinnire ocru, fit isantalau pompiandhe sa fotografia de sa muzere in sa tumba ◊ fit abbarrau isantalau, abbenenau che gatu agreste ◊ isse pariat isantaladu, nachi fit atuendhe ma non ischiat mancu inue ciughiat sos pes!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raide et droit comme un piquet,
étourdi,
absent
Inglese
stiff,
dazed,
away from
Spagnolo
encandilado
Italiano
impalato,
stordito,
assènte
Tedesco
kerzengerade,
betäubt,
zerstreut.
ispagiàre, ispagliài , vrb: ispazare,
ispaxae,
spalgiai Definizione
bogare sa pàgia, chèrrere sa pàgia de mesu de su laore po dhu chistire límpiu; nau de ccn. su si giare a bíere prus de su chi est, unu, fàere braga, fàere su pageri
Sinonimi e contrari
abentuai,
irghinitiare,
spalligai
/
abantai,
bragai,
ispallerai,
pazesare
Frasi
si che ispazat s'arzola iss'etotu: no cheret azudu ◊ a dedie fimus ispazendhe, a denote carruzendhe ◊ su laore in s'argiola ispagiavas si fut bentu in favore
2.
tandho, ca as oliàriu, ite ispazas si de su chi produit no ndh'assazas? ◊ sunt ispazendhe pro sos milliardos chi nachi tenent ◊ sos catziadores ispazant narandhe chi cun issos cunillos e sirvones ant pacu vida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dépailler
Inglese
to separate wheat from straw,
to show off
Spagnolo
aventar,
jactarse
Italiano
spagliare,
brezzare
Tedesco
das Stroh entfernen von.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definizione
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Sinonimi e contrari
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Frasi
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ombrage
Inglese
nook where the flock tooks shelter from the sun
Spagnolo
sesteadero
Italiano
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
Tedesco
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
panevrèsa , nm Definizione
pane carasau, pan'e cici, genia de pane finedhedhu, longu o tundhu (fintzes addopiau), fresau e assau, tzacarrosu (si no est isciustu)
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pain typique de la Sardaigne très mince biscuité
Inglese
typical bread from sardinia
Spagnolo
pan típico de Cerdeña
Italiano
pane tìpico sardo a sfòglia sottilissima biscottata
Tedesco
eine Art sardischen Brotes.
passamànu , nm: prassamanu Definizione
su aporrire una cosa s'unu a s'àteru, prus che àteru trebballandho; linna o ferru a ue faet a si poderare cun sa manu, passandho in logu de iscala o àteru; genia de orrolu o avoreta
Sinonimi e contrari
linghiera
Etimo
spn.
pasamano
Traduzioni
Francese
chaîne
Inglese
passing from hand to hand
Spagnolo
en cadena,
pasamanos
Italiano
passamano
Tedesco
Kette,
Handlauf.
stalladúra , nf: staxadura Definizione
su istagiare unu pegus, su che dhu istesiare de sa chedha, su separare duas chedhas de bestiàmene innanti betadas a unu (che in is cumones); fintzes cosa chi si ponet in mesu coment'e tramesu
Sinonimi e contrari
stallamentu,
stallu 1
2.
una stalladura de linna separàt is duus bixinaus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sortie du troupeau
Inglese
separation from the flock
Spagnolo
el descarriar
Italiano
sbrancaménto
Tedesco
Absonderung aus der Herde.