Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

abbacòrra , nf: abbagorra Definitzione abba de corra: s'abbighedha chi essit de su nasu candho unu est arremadiadu Sinònimos e contràrios arrema, abbanasu Frases lentore, pèrelas, làgrimas de sa note, abbagorra de su chelu (N.Demurtas) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu glaire Ingresu drainage from the nose Ispagnolu moquita Italianu catarro, scólo nasale Tedescu Nasenlaufen.

aggangrenadúra , nf Definitzione su cangrenare, su mòrrere de sa carre pudrigandho, faendho in matéria; su inteterare chi si faet po su fritu Sinònimos e contràrios cangrena / cancaramentu Terminologia iscientìfica mld Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gangrène, rigidité Ingresu gangrene, stiffness deriving from an excess of cold Ispagnolu gangrena, entumecimiento Italianu cancrèna, rigidità articolare da fréddo Tedescu Brand, vor Kälte gestarrte Gelenke.

campitzàre , vrb: campizare, camputzare Definitzione campare comente male si podet, chentza fortza meda Sinònimos e contràrios arramputzare, campugiai, campurigiai Frases de cudhu mannau chi campizaiat sos mandroníglios no si ndhe agatat zenia! ◊ campizat sa crabita a trazu de su chintorzu ◊ fit zentighedha chi campitzaiat cun pagu e nudha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vivoter Ingresu to live from hand to mouth Ispagnolu ir tirando Italianu campicchiare Tedescu sich mühselig durchschlagen.

campugiài, campugiàre, campugliàre , vrb: campullare, campuzare Definitzione campare a sa bona, male comente si podet Sinònimos e contràrios balivigare, campitzare, campurigiai Frases fint baranta cristianos chi campugliaiant cun pagos fiados a s'ispàstinu ◊ triballant ortos, téula e matone e si campullant sa pòvera vida (P.Lavra)◊ issu si dha campugiàt cun d-una parada de birduras chi bendhiat in pratza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vivoter Ingresu to live from hand to mouth Ispagnolu ir tirando Italianu campicchiare Tedescu sich mühselig durchschlagen.

càntaru , nm Definitzione vena de abba chi essit in artu e orruet a ispéndhula, in logu de orroca, de costa; cannedha o tubbighedhu de abba in is funtanellas (grifone púbblicu) Sinònimos e contràrios spéndula / cona 1, grifone 1 Frases tres càntaros giughiat sa funtana: como sunt totos tres iscannedhados ◊ s'abba fit falendhe dae sa roca in d-unu cantaredhu ◊ at postu sa broca a prenare suta de su càntaru ◊ sas feras current a su càntaru a si abbare ◊ de càntaros in sas carrelas bi ndh'at caligunu pro bellesa 2. zuchet una boche crara che de abba de càntaru a denote ◊ ballendhe li falaiat su suore a càntaru! Ètimu ltn. cantharus Tradutziones Frantzesu eau de roche Ingresu spring of water falling from the top Ispagnolu manantial Italianu véna d'àcqua che cade dall'alto Tedescu hinunterfallende Wasserader.

casigiólu , nm: casizolu Definitzione genia de forma de casu piticu (agiummai solu de late bàchinu) chi si faet a bisura de pira trebballandho su casu friscu aintru de s'abba budhia: dhi faent unu nasedhu (o tenàgiu, conca), su tzugu, inue faet a dhi pònnere un'acapióngiu a dh'apicare (e po cussu a logos dhi narant tavedha)/ unu c. = unu pischedhu de casizolu Sinònimos e contràrios gruguzone, gurgugiolu, panada 3, perita, piredha / cdh. caxola Frases issus papànt arrescotu, cagiadu e casigiolu ◊ còmpora duos casizolos ca no che ndhe amus!◊ casigiolu e casu furriadu, su casu béciu cun su casu nou, totu cositas de bonu sabore! Terminologia iscientìfica csu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu "caciocavallo" (fromage de d'Italie du Sud à forme allongée) Ingresu strong cheese from southern italy Ispagnolu "caciocavallo", un tipo de queso Italianu caciocavallo Tedescu geräucherter Hartkäse.

connatzionàle, connatzionali , agt, nm Definitzione chi o chie est de sa matessi natzione Tradutziones Frantzesu compatriote Ingresu from the same country, compatriot Ispagnolu compatriota Italianu connazionale Tedescu aus demselben Lande, Landsmann.

dàe , prep: dai, dea 1 Definitzione foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi… Sinònimos e contràrios de Frases istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras! 2. dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha! 3. a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu? 4. est mortu dai su dispiaghere Ètimu ltn. de ab Tradutziones Frantzesu de Ingresu to, from Ispagnolu de Italianu da Tedescu von, aus, vor.

de , prep: di Definitzione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinònimos e contràrios dae Maneras de nàrrere csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frases custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Ètimu ltn. de Tradutziones Frantzesu de Ingresu of, at, to, from Ispagnolu de Italianu di, da Tedescu von, aus.

influensciàdu , agt: infruensciadu Definitzione chi portat s'arremadiu Frases fit influensciadu e s'intendhiat male Tradutziones Frantzesu grippé Ingresu suffering from influenza Ispagnolu con gripe Italianu influenzato Tedescu an Grippe leidend.

irgrustiàre , vrb Definitzione istesiare de su grústiu (chedha) una parte de is pegos Sinònimos e contràrios iscamedhare, iscedhai, iscrobare, istagiai, istellare, istropedhare, strumai 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire sortir du troupeau Ingresu to take from the flock Ispagnolu descarriar, retazar Italianu sbrancare Tedescu aus der Herde absondern.

irregràre , vrb: irrejare Definitzione bogare su mele, is regras o brescas de su casidhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu extraire les rayons de miel Ingresu to extract the honey from (the combs) Ispagnolu castrar Italianu estrarre i favi Tedescu Honig schleudern.

isabiàre , vrb: isapiare Definitzione bogare su pigione de s'abe, fàere fuire o istesiare s'abe po bogare su mele; essire a giru Sinònimos e contràrios ischissurai / irmelare Frases sos mògios sunt prontos e como est ora de isabiare ◊ at isapiau una dechina de mojos e at fatu deche pedhes 2. tue as solu isapiatu sas averes chi ant prenatu sos anticos de s'eréntzia! (G.Farris) 3. isàpiant sos alligros zovanedhos che unu bolu de mariposas (G.Brocca) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu démieller Ingresu to extract the honey from Ispagnolu desmelar Italianu smielare Tedescu auspressen.

isantalàdu, isantalàu, isantelàu , agt Definitzione nau de ccn., chi abarrat prantau acoment'e atontau, chentza cumprèndhere, abbabbalucau, coment'e pentzandho in àteru, coment'e chi no dhue siat Sinònimos e contràrios ammammalucadu, atambainadu, atolondrau, sculubiau Frases ite ses fachendhe gai isantalau o timendhe ses? ◊ padentes e tupas mi parent pupas isantaladas chene alenu ◊ chene chinnire ocru, fit isantalau pompiandhe sa fotografia de sa muzere in sa tumba ◊ fit abbarrau isantalau, abbenenau che gatu agreste ◊ isse pariat isantaladu, nachi fit atuendhe ma non ischiat mancu inue ciughiat sos pes! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu raide et droit comme un piquet, étourdi, absent Ingresu stiff, dazed, away from Ispagnolu encandilado Italianu impalato, stordito, assènte Tedescu kerzengerade, betäubt, zerstreut.

ispagiàre, ispagliài , vrb: ispazare, ispaxae, spalgiai Definitzione bogare sa pàgia, chèrrere sa pàgia de mesu de su laore po dhu chistire límpiu; nau de ccn. su si giare a bíere prus de su chi est, unu, fàere braga, fàere su pageri Sinònimos e contràrios abentuai, irghinitiare, spalligai / abantai, bragai, ispallerai, pazesare Frases si che ispazat s'arzola iss'etotu: no cheret azudu ◊ a dedie fimus ispazendhe, a denote carruzendhe ◊ su laore in s'argiola ispagiavas si fut bentu in favore 2. tandho, ca as oliàriu, ite ispazas si de su chi produit no ndh'assazas? ◊ sunt ispazendhe pro sos milliardos chi nachi tenent ◊ sos catziadores ispazant narandhe chi cun issos cunillos e sirvones ant pacu vida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dépailler Ingresu to separate wheat from straw, to show off Ispagnolu aventar, jactarse Italianu spagliare, brezzare Tedescu das Stroh entfernen von.

mediàgu , nm: ammeriagu, meliagru, meraju, mereacru, meriacru, meriaghe, meriagru, meriagu, meriaju, meriarzu, meriaxu, miliacru, miriàciu, miriacru, miriagu, moliagru Definitzione s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra Sinònimos e contràrios camadroxu, meriadórgiu, umbraghe Frases sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru" Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ombrage Ingresu nook where the flock tooks shelter from the sun Ispagnolu sesteadero Italianu sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle Tedescu Ort im Schatten, wo die Schafe Mittagsruhe halten.

panevrèsa , nm Definitzione pane carasau, pan'e cici, genia de pane finedhedhu, longu o tundhu (fintzes addopiau), fresau e assau, tzacarrosu (si no est isciustu) Terminologia iscientìfica mng Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pain typique de la Sardaigne très mince biscuité Ingresu typical bread from sardinia Ispagnolu pan típico de Cerdeña Italianu pane tìpico sardo a sfòglia sottilissima biscottata Tedescu eine Art sardischen Brotes.

passamànu , nm: prassamanu Definitzione su aporrire una cosa s'unu a s'àteru, prus che àteru trebballandho; linna o ferru a ue faet a si poderare cun sa manu, passandho in logu de iscala o àteru; genia de orrolu o avoreta Sinònimos e contràrios linghiera Ètimu spn. pasamano Tradutziones Frantzesu chaîne Ingresu passing from hand to hand Ispagnolu en cadena, pasamanos Italianu passamano Tedescu Kette, Handlauf.

stalladúra , nf: staxadura Definitzione su istagiare unu pegus, su che dhu istesiare de sa chedha, su separare duas chedhas de bestiàmene innanti betadas a unu (che in is cumones); fintzes cosa chi si ponet in mesu coment'e tramesu Sinònimos e contràrios stallamentu, stallu 1 2. una stalladura de linna separàt is duus bixinaus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sortie du troupeau Ingresu separation from the flock Ispagnolu el descarriar Italianu sbrancaménto Tedescu Absonderung aus der Herde.

«« Torra a chircare