aggangrenadúra , nf Definitzione
su cangrenare, su mòrrere de sa carre pudrigandho, faendho in matéria; su inteterare chi si faet po su fritu
Sinònimos e contràrios
cangrena
/
cancaramentu
Terminologia iscientìfica
mld
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gangrène,
rigidité
Ingresu
gangrene,
stiffness deriving from an excess of cold
Ispagnolu
gangrena,
entumecimiento
Italianu
cancrèna,
rigidità articolare da fréddo
Tedescu
Brand,
vor Kälte gestarrte Gelenke.
catàssa , nf Definitzione
muntone mannu de linna allutu
Sinònimos e contràrios
foghidoni
Frases
aleno ervosas dulcuras furadas dae sa catassa fumosa de s'últimu tortu
Terminologia iscientìfica
Ètimu
itl.
catasta
Tradutziones
Frantzesu
bûcher
Ingresu
fire
Ispagnolu
pira
Italianu
rògo
Tedescu
Brand.
fagallòni, fagaròne , nm: fogadoni,
fogalloni,
fogarone,
fogaroni,
fogorone,
fogoroni Definitzione
fogolone, muntone mannu de linna fatu coment’e a pinnatzu o fogàgia chi si allúmiat po festa (mescamente a sant'Antoni); fogu in sa forredha tropu mannu / comares, compares de fogarone = sos chi si faghent a compares brinchendhe su fogu chi si atzendhet su sero de su pésperu de santu Zuanne
Sinònimos e contràrios
catassa,
fochilada,
fochina,
foghidoni,
fogone 2,
olone
Frases
s'annu passau po sa festa no ant allutu mancu su fogalloni ◊ su fogarone est traghidendhe e istinchidhendhe ◊ s'éspuru fadeus duus fagallonis: in pratza de crésia e a s'intrada de sa bidha ◊ che sunt boghendhe sa moda de su fogarone ca faghent àteru dannu, cun su logu azummai chentza prus àrbures
2.
aite lu faghes cussu fogarone, candho no est mancu fritu?!
Tradutziones
Frantzesu
feu de bois
Ingresu
bonfire,
stake
Ispagnolu
hoguera
Italianu
falò,
rògo
Tedescu
Freudenfeuer,
Brand.
fócu , nm: fogu Definitzione
fenòmenu físicu e chímicu chi unendho ossígenu cun carbóniu (deosi faet anidride carbónica) faet calore e lughe (sa pampa o fràmula, ma fintzes candho custa est acabbada e abbarrat solu sa braxa), pentzau meda coment'e destruidore, cosa chi si papat totu; in cobertantza si narat fintzes de sentidu forte, de s'amore; cosa (mescamente linna) tenendho, abbruxandho (e deosi si narat su pl.); domo e famíglia / min. fogaredhu, foghighedhu
Sinònimos e contràrios
famíllia
Maneras de nàrrere
csn:
allúghere o alluminzare, pònnere, cracai, mertzare, tzacare, acontzare, barriare, sulare, istudare, apuntai, tudare su fogu; bogare de pare su f. = istesiare sos titones, sos mutzigones, a manera chi no si che sigant a tènnere; su f. tenet, brúsiat, achighinat, coghet, caentat, cincidhat, andhat, fuit, tzachedhat; còghere, arrustire in su f.; su f. podet èssere: lenu, bassu o pagu, o a su contràriu càdriu o crispu, meda, artu; cadhos de fogu = cadharidas, framaridas, pampadas mannas; bogàreche linna dae su f., pònnere linna a su fogu; istare o èssere o pònnere a colore a f. = acanta a su fogu a manera de dhi tocai calori; pònnere sa manu in su focu (pro carchi cosa)= èsserendhe seguru; pònnere a cadhu a f. = acadhare a su fogu, pònnere isterzu cun cosa a còghere, a budhire, a fàghere in su fogu; èssere o corcare a pes a f., sètzere in su f. = cun is peis acanta a su fogu, sètziri acanta a su f.; alenu de f. = pagu pagu de callenti de fogu; f. fughiu = fogu chi de malesaura no si resessit prus a muntènnere inue si cheret e brúsiat àteru (fintzas tocu de campanas fatu chentza grabbu, tantus de sonare pro avertire e fàghere zente chi andhet a bochire fogu); f. postu = apuntau apostadamenti po fai mali; sonare a su f. = sonai is campanas po circai genti a istudai fogu fuiu; istare a f. fatu = cun su fogu allutu; fogus artifitzialis = zenia de isprosivu chi si faghet iscopiare a sas festas, a denote, pro divertimentu ca faghet ischentidhas e mustras de tantos colores; iscapai, catzare f. (nau de ccn.) = incispire, èssiri fogosu, agiummai coment'e bogai cincidhas de fogu; zúghere f. in manos = isperditziai sa cosa; f. ispàinu = itl. stélla cadènte, cométa; f. mudu = lefra, itl. lébbra; f. de làdhera = itl. fuòco di pàglia; foguterra = papavarre; cagavogu = rivortella; bènnere o lòmpere su fogu a pes = abarrai fintzas a candu s'abbisóngiu o s’apretu est tropu mannu; f. de sant'Antoni, de noi lunas = zenia de maladia de sa pedhe chi faghet a dolidura e a ratinzu; pipare a f. aintro = pònnere su zigarru cun s'ala alluta in buca; bogare f. a unu = tragagiai, irfamiare, nàrriri mali de unu, cosas chi no funt berus, pònnere f. in s'erba birde; aciúngiri linna a su f. = annúnghere pane a brou, fàghere su male peus de comente est; f. píssimu = bruvurinu, néula, maladia chi guastat su ranu de su trigu ("tilletia caries"); erba de f. = geranium robertianum
Frases
custu fogu no cheret tènnere ◊ tenes fritu ca che ses fora de fogu ◊ segundhu sa cosa, si coghet a fogu lenu, ca su càdriu la brúsiat ◊ at postu sa pingiada in su fogu ◊ si est sétzidu in su fogu a si asciutare ◊ che ses lassendhe mòrrere su fogu: acòntzalu! ◊ sa cosa anzena ti depet pàrrere fogu: no ndhe toches mai!◊ custu bardulete pònelu a su fogu!
2.
cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ in su fenu sicu bi andhat su fogu ◊ pro no tragare fogu, sos brujadores che cheriant postos in presone ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore ◊ paret chi tue zutas fogu: sas iscarpas noas che las as bogadas in pagos meses! ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi!
3.
càgliadi, sinono beto fogu chi no lu istudat ne abba e ne nie! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe: in bonora l'aviant allummau! ◊ su cadhu catzat fogu daghi passat currindhe in logu de impedradu
4.
mi ant bogadu unu fogu chi ndhe aturdat sas palas ◊ ca no est unu fogu, ti lu apo a isprubbicare cun totugantos su male chi as fatu ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ tenit setant'annus ma de candu at passau su fogu de sant'Antoni est calau a terra!
5.
in cussa butega sa cosa est cara che fogu ◊ su pasculu lu pagaiant a cara a fogu ◊ est una meighina cara che fogu
6.
in cussa bidha no bi at chentu fogos
Sambenados e Provèrbios
smb:
Fogu
/
prb:
su fogu de su bighinu brujat sos de afaca ◊ no essit fumu sentza fogu ◊ chie no at cusséntzia in fogu no at cusséntzia in logu
Terminologia iscientìfica
chm, fs
Ètimu
ltn.
focus
Tradutziones
Frantzesu
feu,
incendie
Ingresu
fire
Ispagnolu
fuego,
incendio
Italianu
fuòco,
incèndio
Tedescu
Feuer,
Brand.