abbanàsu , nf Definizione
su mucu isabbisabbi, pagu cagiau de pàrrere abba, chi bogat su nasu arremadiau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coryza,
écoulement nasal,
rhume
Inglese
snot
Spagnolo
moco
Italiano
secrezióne nasale da raffreddóre
Tedesco
Nasenschleim.
abbandhàre , vrb: abbandhiare Definizione
pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire)
Sinonimi e contrari
apaltare,
assolae,
chirrare
| ctr.
abbamare,
amedhare,
aunire
Frasi
pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre de coté,
s'écarter
Inglese
to withdraw to put aside
Spagnolo
apartar,
poner aparte
Italiano
métter da una parte,
appartarsi,
estraniarsi
Tedesco
zur Seite legen,
sich zurückziehen.
aciólu , nm: aciou,
anciou Definizione
genia de púncia, prus che àteru curtza e a conca cucurúcia po imbullitare botinos, o fintzes longa po apicare cosa
Sinonimi e contrari
bullita,
inciou,
tzou*
Modi di dire
csn:
no fait a ndi fai ni ferru e ni aciou, de unu = no fait a si ndi pònniri meri, faghet su chi li paret, no ponet mente; tocau de aciou = nadu de animale, chi l'ant tocadu sa carre bia cun su tzou ferrèndhelu (nadu de unu, chi andhat a istontonadas de s'imbriaghera)
Frasi
candu ghetu teulara dèu, seu sempri mellus de tui candu ponis aciolus a is butinus! ◊ mi parit de intendi in is ossus s'arruina de is acious ◊ immoi noxis che un'aciolu
2.
sa ghitarra mia est apicada a s'aciolu
3.
ses unu bribanti segau de cresci, no ndi potzu fai ni ferru e ni aciou! ◊ it'aciou nd'at fatu de cussa cristiana?!
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
broquette,
semence
Inglese
tingle
Spagnolo
broca,
clavo baladí
Italiano
bullétta,
chiòdo da maniscalco
Tedesco
Zwecke,
Hufnagel.
acíva , nf: atziva Definizione
totu is trastos de una cojuada noa
Sinonimi e contrari
asciugàriu,
pannamenta
Frasi
còmpora cantu cheres note e die: arrecadas, collanas e acivas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
trousseau de jeune fille
Inglese
trousseau
Spagnolo
ajuar,
equipo
Italiano
corrèdo da spòsa
Tedesco
Aussteuer.
aggangrenadúra , nf Definizione
su cangrenare, su mòrrere de sa carre pudrigandho, faendho in matéria; su inteterare chi si faet po su fritu
Sinonimi e contrari
cangrena
/
cancaramentu
Terminologia scientifica
mld
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gangrène,
rigidité
Inglese
gangrene,
stiffness deriving from an excess of cold
Spagnolo
gangrena,
entumecimiento
Italiano
cancrèna,
rigidità articolare da fréddo
Tedesco
Brand,
vor Kälte gestarrte Gelenke.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definizione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinonimi e contrari
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frasi
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
mettre de côté,
se réfugier
Inglese
to put aside,
to shelter
Spagnolo
apartar,
refugiarse
Italiano
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedesco
beiseitelegen,
sich flüchten.
arrenulliósu , agt, nm Definizione
chi o chie est de pagu contu
Sinonimi e contrari
burribburri,
istrisintzu
Frasi
arrenulliosu, gei megas de ndi nai de cosa!…◊ ma càstia cust'arrenulliosu de piciochedhu!…
Traduzioni
Francese
insignifiant
Inglese
insignificant
Spagnolo
insignificante
Italiano
insignificante,
da nulla
Tedesco
unbedeutend.
bagnèra , nf: banniera Definizione
bartza, o fintzes istrégiu mannu po fàere bagnu, po pigare cosa
Sinonimi e contrari
cardaja
2.
immou portaus s'àxina a bagneras e su suci no si perdit ◊ apu postu sa cóciula in sa bagnera
Terminologia scientifica
stz
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
baignoire
Inglese
bathtub
Spagnolo
bañera
Italiano
vasca da bagno
Tedesco
Badewanne.
ballòna , nf: balona Definizione
tira de cosa, coment'e unu collu, chi si ponent is preides in su tzugu
Sinonimi e contrari
cuégliu
Terminologia scientifica
prdc
Etimo
ctl.
balona
Traduzioni
Francese
col romain
Inglese
clerical collar
Spagnolo
collarín,
alzacuello,
gorjal
Italiano
collare da prète
Tedesco
Kollar.
bolàdiga , nf, nm: bolàntiga,
bulàdiga,
bulàdigu Definizione
arangixedhu arrúbiu, samucu de cogas, genia de matighedha a linna modhe, frutighedhu toscosu bonu fintzes po meighina
Sinonimi e contrari
sambinzu
Terminologia scientifica
mt, Euonymus europeus
Etimo
ltn.
volaticus
Traduzioni
Francese
bonnet de prêtre,
bonnet carré
Inglese
priest cap
Spagnolo
bonetero
Italiano
berrétta da prète
Tedesco
Pfaffenhütchen.
boltédhu , nm: bultedhu,
burtedhu 1,
bustedhu,
ortedhu Definizione
aina po segare de pigare a una manu, impreau mescamente in coghina e in sa mesa: si narat fintzes a sa lepedha / min. bultedhutzu
Sinonimi e contrari
gortedhu*,
leputzedhu,
lipedhu
/
arrasoa
Frasi
cussu trau giughet sos corros che boltedhu! ◊ lassat istare canna chi fit seghendhe e bustedhos e si tucat a domo
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
couteau
Inglese
knife
Spagnolo
cuchillo
Italiano
coltèllo da tàvola
Tedesco
Tischmesser.
bragnócula , nm Traduzioni
Francese
un bon à rien
Inglese
a nobody
Spagnolo
hombre de nada
Italiano
uòmo da nulla
Tedesco
Null.
brúvera, brúvora, bruvúa, brúvula, brúvura, bruvúra , nf: búfura,
búlvara,
búlvera,
búlvura,
búrvera,
burvura,
búrvura,
búvera,
prúvara Definizione
genia de pruine chi iscópiat, impreau po fàere isprosivos, cartúcias, minas
Sinonimi e contrari
dinamite,
prúghera
Modi di dire
csn:
culu de búlvera = nadu de unu, chi perdet luego sa passéssia, letranghigurtzu; andhare chei sa b., in b. = isparèssiri, andai a coment'e su fumu, in chentu e unu bículu; niedhu chei sa búlvera = píghidu; isparare a búlvara chi no tzocat = cadhigare
Frasi
cussa roca est tosta, ma sa brúvera za la chimentat! ◊ bolat che sa búlvara! ◊ si l'at manigadu sa búrvera ◊ si no bi at búfura in sa canna su fusile no isparat ◊ mi régulo ponindhe sa bruvura, dipendhet si s'orroca est precolatza o craca
2.
fit unu corvu niedhu che a sa búlvera ◊ oi ses cumenti a sa bruvura: pigas fogu illuegus!
Traduzioni
Francese
poudre
Inglese
gunpowder
Spagnolo
pólvora
Italiano
pólvere da sparo
Tedesco
Schießpulver.
caèta , nf: gaeta* Definizione
genia de istrégiu de is muradores po pònnere impastu trebballandho
Sinonimi e contrari
gabbiassu
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
taloche
Inglese
mortarboard
Spagnolo
bandeja,
batea
Italiano
vassóio da muratóre
Tedesco
Aufziehbrett.
cannamèli , nf Definizione
canna de tzúcuru, genia de canna druche bona po fàere una calidade de tzúcuru
Terminologia scientifica
rbl, Saccharum officinarum
Etimo
itl.
cannamele
Traduzioni
Francese
canne à sucre
Inglese
sugarcane
Spagnolo
caña de azucar
Italiano
canna da zùcchero
Tedesco
Zuckerrohr.
carriadòrgia, carriadòrza, carriadròxa , nf: carriatòglia,
carricatorja,
carrigadorja,
carrigadroxa,
garriatòglia Definizione
de is pértigas de sa bide, sa chi si lassat fintzes prus longa po bogare prus frutu; calidade de àghina bianca / est peus de unu ciliru de cerri chi no acherrat mancu una carriadroxa = (nau de ccn.) est unu culivala, no aguantat su segretu
Sinonimi e contrari
barriadorza,
cabidiana
| ctr.
codiana
Frasi
assumancus duas carriadroxas lassaisidhas a dónnia fundu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sarment fructifère
Inglese
shoot
Spagnolo
sarmiento más largo para fruto
Italiano
tràlcio da frutto
Tedesco
Schößling.
cartíglia, cartíllia , nf: castíglia Definizione
iscritu de comente unu preide podet cunfessare; fintzes is paperis po isposare
Sinonimi e contrari
prubbicatas
2.
una giovunedha iat donau fuedhu a unu fiuru e enta pubblicau fintzas is cartíllias candu, totu a una borta, maca isbrigungira, dh'at lassau po un'àturu
Cognomi e Proverbi
smb:
Castiglia
Etimo
ctl., spn.
cartilla
Traduzioni
Francese
licence de confesser
Inglese
confessor licence
Spagnolo
cartilla
Italiano
patènte da confessóre
Tedesco
Befugnis,
die Beichte abzuhnemen.
castagnàrza , nf, nm: castanàgliu,
castanàrgiu,
castanarju,
castanarzu,
castangiàrgiu,
castannanzu,
castannarju,
castannarzu,
castanzàlgiu,
castanzarzu,
castenàgliu,
castennàgliu,
castennalzu,
castennàrgiu,
castennarzu,
catannàgiu,
costennàrgiu Definizione
castannanzu mannu, iscoba màsciu, o màscina, e fintzes iscoba fémina: duas calidades de linna chi no faent tanti mannas, ma a cotzina grussa, bona po crabone e a fàere pipas, cun sa fògia pitichedhedha
Sinonimi e contrari
cantentarzu,
ghidhostra,
idhostra,
salina 1,
salinavémina,
sechintrese,
túfera
Frasi
rios e rosas intritziant tramas ismeraldinas de chercos e suèglios, lidones e castennàglios, ghiníperos e chessa
Terminologia scientifica
mt, Erica arborea, E. scoparia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bruyère
Inglese
heather
Spagnolo
brezo
Italiano
èrica da ciòcco,
scópa gentile
Tedesco
Besenkraut.
colcorígia, colcoríja , nf: corcoricra,
corcoriga,
corcorija,
crocorica,
crocoriga,
crucuiga,
crucurica,
crucuriga,
curcuricra,
culcurija,
curcurica,
curcuriga Definizione
crucurighedha, genia de erba chi in tempus caente si prantat apostadamente in ortu e faet a cambu longu, prus che àteru istérriu, grussu, a fògias mannas meda e unu pagu coment'e ispinosas a parte de asuta: faet duos frores diferentes (unu mascu, bonu a còere, e unu fémina, grogos) e una genia de frutu longhitu, grussu, o tundhu e grussu meda, prenu, totu prupa, de papare cotu (ma dhue at calidades chi faent mannas, sicant e faent unu corgiolu grussu e tostau e imboidadas serbint fintzes po istrégiu chi narant tzuca): segundhu sa calidade (longa) e solu po còere pitichedha, corcorigu, curcurighedhu (upm); nau in cobertantza, bociadura (po calecuna cosa: iscola, fémina), conca (prus che àteru pagu sàbia, de pagu sustàntzia che a sa crucuriga), giúmburu / crocoriga tumbàriga o tumbada = capedhu de predi, zenia de curcuriga manna fintzas de medas chilos (Cucurbita maxima); corcoriga ispagnola o arrungiosa = zenia de tzuchita becosa, cun s'ala de fora totu a porros (Cucurbita moschata); corcorija areste = melamida burda (Bryonia dioica)/ a./c. colcorígia faet upm, ma no su diminutivu -edha chi faet su pl. normale
Sinonimi e contrari
carabassa,
corcofica,
cucutza,
cuvrica,
tzoca 1
/
conca
Modi di dire
csn:
torrai corcoriga = dare curcuriga, torrare su "Chi nono!" a unu chi dimandhat fémina; sa folla de sa crocoriga = padamanu, zenia de zogu
Frasi
in cust'ortu mamma in s'istiu pienaiat córvulas de basolu, pumata e corcorigredhas ◊ apo batiu tamatas, perdinzanu e crucuriga
2.
si tenia unu tanti de francus po dónnia borta chi mi apu segau sa corcoriga… fui erricu mannu!
3.
dh'iat domandada ma dh'iat torrau corcoriga ◊ est beniu a mi domandai po su fillu e gei no si ndi est andau cun sa crocoriga ◊ ci ias mandau a mimi po allegai sa fémina fut corcoriga segura!
4.
gioghendi a sa folla de sa crocoriga, sa manada sua a cussu chi dhi tocàt a si atacai dhu lassàt istronau! (Lai)
Terminologia scientifica
rbzc, cucurbita pepo
Etimo
ltn.
*cucurbicla, cucurbit(u)la
Traduzioni
Francese
courge
Inglese
pumpkin
Spagnolo
calabaza
Italiano
zucca da zucchini
Tedesco
Gartenkürbis.
corcofíca , nf, nm: corcovica,
corcovicu,
corcovriga,
crucubica,
corcuica,
cucuvrica,
curcufica,
curcuvica,
curcuvícia Definizione
crucurighedha, genia de erba chi si prantat apostadamente in ortu in tempus caente e faet a cambu longu, istérriu, grussu, a fògias mannas meda e unu pagu ispinosas a sa parte de asuta: faet duos frores grogos (unu mascu e unu fémina) e una genia de frutu longhitu, grussu, prenu, totu prupa (ma dhue at calidades chi faent mannas, sicant e mantenent unu corgiolu grussu e tostau e imboidadas serbint fintzes po istrégiu, a us'e ampudha, chi narant tzuca)/ picare s'arantzu o sa curcufica = tenni arrispusta bona (Chi emmo) o mala (Chi nono) su paraímpiu, e issu po s'ómine chi dimandhat fémina
Sinonimi e contrari
colcorígia*,
cuvrica
2.
chie faedhat in conca anzena a corcovicu si fachet!
Terminologia scientifica
rbzc, Cucurbita pepo
Traduzioni
Francese
courge
Inglese
pumpkin
Spagnolo
calabaza
Italiano
zucca,
zucca da zucchini
Tedesco
Gartenkürbis.