iscoítu , agt Definizione
nau de ccn., chi no tenet ite de fàere o impícios, fintzes in su sensu de iscabbúlliu, de no tènnere prus un'óbbrigu
Sinonimi e contrari
irgaitzu,
líbberu
| ctr.
impreadu
/
dipendhente,
presu
Frasi
si unu frade tuo ebreu o un’ebrea si vendhet a tie, ti at a servire ses annos, ma a su de sete che lu depes dispatzare iscoitu (Bb)◊ non bi at ne iscravos e ne iscoitos ◊ est iscoitu dae donzi incàrriga
Traduzioni
Francese
sans engagements
Inglese
free
Spagnolo
libre de empeños
Italiano
lìbero da impégni
Tedesco
frei.
iscotàre 1 , vrb: iscotzai,
iscotzare,
scociai Definizione
pigare e bogare is cotzas, mòvere; fàere istesiare, fàere mòvere a unu o calecuna cosa de unu logu o tretu
Sinonimi e contrari
irmoventare,
irraighinare,
iscossolare,
scotzedhai
| ctr.
cotare
Frasi
su marrone iscotzadu est in su cugigone
2.
m'intano che colora e mancu a fumu de istratzu m'iscotant! ◊ su bentu at iscotzau is matas ◊ seo bennia a che iscotzare a tie, mancari no cherzas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déplacer
Inglese
to remove
Spagnolo
descalzar,
desplazar
Italiano
sbiettare,
rimuòvere qlcs. da un pósto
Tedesco
entkeilen,
wegräumen.
istontorronàu , agt Definizione
chi est coment'e leau a conca, leau a tòrronos de no cumprèndhere bene, de si pàrrere orruendho, de no istare prantau
Sinonimi e contrari
ibbadhinadu,
scimingiau
Frasi
vièndhesi in mesu de cussu badalocu, ispramau e istontorronau, non dischiat a uve si che fughire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui éprouve des vertiges
Inglese
to be overcomed by dizziness
Spagnolo
mareado
Italiano
preso da vertìgini
Tedesco
schwindelig sein.
mancalóru , nm: mucalori,
mucaloru,
mucarolu,
mucaroru,
muncaloru Definizione
pannighedhu piticu de pònnere in busciaca po frobbire pagu cosa
Sinonimi e contrari
mucadore,
mucadoredhu
Frasi
zammi su mucarolu po mi dh'issacuare…◊ assora si usiant sos mancaloros a cuadros rúgios
Etimo
itl., srd.
moccaiolo + mucadore
Traduzioni
Francese
mouchoir
Inglese
handkerchief
Spagnolo
pañuelo
Italiano
fazzolétto da naso
Tedesco
Taschentuch.
marràciu , nm: marratzu 1 Definizione
genia de aina segante po limpiare e aparigiare is unghedhas de is animales ferrandhodhos e fintzes po ndhe segare sa punta chi essit de is ciòs: marratzu est fintzes unu gurtedhu ingurdau, chi no segat
Cognomi e Proverbi
smb:
Marratzu, Marrazzu
Terminologia scientifica
ans
Etimo
itl.
marraccio
Traduzioni
Francese
coutelas
Inglese
large knife
Spagnolo
despalmador,
pujavante
Italiano
coltellàccio da maniscalco
Tedesco
Hufmesser.
mècia , nf: melce,
mèlcia,
mèrcia,
mertza 1,
mertze 1,
mèscia,
mícia Definizione
fune posta a budhire cun sale nitru po pònnere fogu (allúere) a is minas; punta de su tràpanu po fàere istampos; puncione po tupare sa carrada (e mòvere po bogare binu); motivu, argumentu chi faet foedhare, ponet tréulu
Frasi
su Mauchedhu trabballàt me is logus prus maraditus, in perígulu ca dhi tocàt a carriai is forredhus de is minas cun sa bruvura e cun sa mícia ◊ candho sos bucos fuint fatos, Antoni betaiat sa bruvura e poniat sas mícias
3.
una mícia, Zuncheddu, as dépiu allui, ma serenu Orrú ti rispundit!(Orrú An.)
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
mèche,
cordeau détonant
Inglese
fuse,
drill
Spagnolo
mecha,
barrena
Italiano
mìccia,
punta da tràpano
Tedesco
Zündschnur,
Bohrer.
mèrtza , nf Definizione
sinnu de is cartas po giogare: si narat fintzes a disprétziu in su sensu de genia, arratza
Modi di dire
csn:
èssiri totus de una m. = de sa matessi zenia, de sa matessi calidade; s'assu de mertzas (in suspu) = su… sirile de s'ómine
Frasi
is mertzas de is cartas sunt orus, cupas, bastus e ispadas
2.
est una mertza de medianeris chi at traíxiu e béndiu sa Sardigna a is prus gavàcius de is istràngius (A.Cannas)◊ de giogus in is negótzius ndi agatas de dónnia mertza
3.
a carrasecare cudhu fit chene mudannas, si artziaiat sa funnedha e fachiat a bíere s'assu de mertzas
Etimo
itl.p
mersa
Traduzioni
Francese
couleur
Inglese
suit
Spagnolo
palo
Italiano
séme delle carte da giòco
Tedesco
Farbe.
palmaèra , nf Definizione
nada fintzes pramma chentz'àtera distintzione, est una genia de linna chi benit de s'Àfrica e de s'Àsia e faet a mata manna meda: faet unu truncu modhe, paret feurra, e no si distinghent is diferentes pígios de sa linna, no faet naes ma solu fògias chi essint de su truncu etotu a bisura de corona (una a fiancu de s'àtera in su matessi paris), longas meda e in totu sa longària a tiras ispartzias (puntudas che ispinas is primas) fintzes a sa nerviadura principale chi est grussa e forte, e in pràtiga funt totus in sa punta de sa mata (ca is prus bàscias si sicant e ndhe orruent o che dhas segant), su frutu (indàtili) dhu faet cussu puru in s'oru de sa punta, ue bogat una genia de iscova manna isprata cun is pertiedhas totu càrrigas de una genia de frutu a bisura de olia chi candho est lómpiu cotu portat sa prupa druche meda e in colore de castàngia; títulu de onore chi si giaet a una/unu chi s'istimat meda, est fintzes símbulu de vitória apitzu de su male e de prémiu a is santos màrtires, est fintzes paragone po bellesa / domíniga de p. = sa domíniga innanti de Pascamanna, chi arregordat candho Cristos est intrau a Gerusalemme cun sa gente chi dhu portàt in panteos
Sinonimi e contrari
indàtili
2.
vido s'ànima tua, parma vera, chi mi ndhe vocat donzi male! ◊ candu acabbat de curri, issu puru at a pigai sa prama ◊ fígiu 'e mamma, ses bellu che una pramma!
Terminologia scientifica
mtm, Phoenix dactylifera
Traduzioni
Francese
dattier
Inglese
date-palm
Spagnolo
palma datilera
Italiano
palma da dàttero
Tedesco
Dattelpalme.
pannigiolédhu , nm Definizione
orrugu de orrobba de portare in busciaca a illimpiare su nasu, is murros, o àteru
Sinonimi e contrari
mucadoredhu,
pannutzedhu
Traduzioni
Francese
mouchoir
Inglese
handkerchief
Spagnolo
pañuelo
Italiano
fazzolétto da naso
Tedesco
Taschentuch.
pedrigòne, pedrigòni , nm: peldigone,
perdicone,
perdigone,
perdigoni,
perdixone,
pidrigoni,
predicone Definizione
birilledha pitica de prumu chi in cantidade si ponet in is cartúcias po isparare pigiones / p. de grivare = adatos po isparare pillon'e tàcula
Sinonimi e contrari
cdh. pildiconi
Frasi
ita mabasicu seis fendi tirendi a pedrigonis: po puiga m'eis pigau?! ◊ ti at a donai una passada de pidrigonis a paneri, si ti agatat furendi!
2.
sa ua ocannu no bi at ammaduradu: sos pipiones parent perdigones!
Etimo
spn.
perdigones
Traduzioni
Francese
plomb de chasse
Inglese
pellets
Spagnolo
perdigón
Italiano
pallino da càccia
Tedesco
Schrot.
perísse , avb Definizione
chentza s'agiudu de nemos, a solu, de manu cosa sua, de ditu suo: s'impreat cun is prep. a, dae, de, e fintzes coment'e un'agt. / lassare a unu a p. = lassare desesi, lassare istare chentza dhu cricare
Sinonimi e contrari
desei,
passei
/
cdh. daparedhu
Frasi
cheriat iscobèrrere sas cosas dai perisse ◊ sa curiosidade si castigat de perissa matessi ◊ si l'atzendheit su fogu de perisse ◊ onzi astru rodat a perisse
2.
no ingendrat sa fémina perissa, ne podet betza torrare a pitzinna! (Còntene)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
spontanément
Inglese
spontaneously
Spagnolo
por sí mismo,
por sí solo
Italiano
da sé,
spontaneaménte
Tedesco
von selbst,
spontan.
prància 1 , nf: prantza Definizione
orrugu ladu e grussu de ferru o àteru metallu grae chi s'imbudhidat a fogu o a currente fatu a manera de dhu pòdere aferrare a una manu, po istirare orrobba / prantza de ortigu = su ortigu a arrogus mannus comenti dhu bogant de is matas, apustis cotu e istirau
Frasi
sa prància candho est calda no si podet tocare ca brúgiat sa manu
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ctl., spn.
planxa
Traduzioni
Francese
fer à repasser
Inglese
flatiron
Spagnolo
plancha
Italiano
fèrro da stiro
Tedesco
Bügeleisen.
rasògia, rasòja , nf: arrasoa,
lesòrgia,
resòglia,
resoja,
resolza,
resòrgia,
resorza,
risoza Definizione
lepedha, aina fata cun d-una lama de ferru o de atzàrgiu, puntuda, fine e segante a una parte (atza) e grussa a s'àtera (tolu), incasciada cun sa coa firma in d-una màniga prus che àteru de ossu isperrada a una parte po serrare sa lama cun s'atza aintru: cussa de is braberis est a lama prus fine, a punta tundha, de grussària parívile / is partes de una resòrgia: sa frama o follu (ata, tolu, punta, coa), sa màniga (perras, arcu de ferru, ribbadinos, truncu, anedhu)/ resorja de mari = gragallu, genia de animali croxudu, longu, a duas perras (solen siliqua) chi assimbillant a su mànigu de una resoja
Sinonimi e contrari
brotzu,
istuzu,
lepa
Frasi
sas resorzas prus famadas sunt sas guspinesas, sas patadesas e arburesas ◊ pro cumprire su sestu de una resorza tocat a buscare e triballare su corru, su ferru, fàghere sa fiama e intrare apare sas duas partes
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ltn.
rasoria
Traduzioni
Francese
couteau à cran d'arrêt,
rasoir
Inglese
razor,
claspknife
Spagnolo
navaja
Italiano
coltèllo a serramànico,
rasóio da barbière
Tedesco
Klappmesser.
sabòca , nf, nm: sabocu,
saloca,
saloco,
saluca,
saruca,
sauca Definizione
sale fine a bisura de tzúcuru, o prus fine puru
Sinonimi e contrari
salipa
Frasi
mallai, ferreris, mallai tot'e is centu milla custu mar'e saboca… cantu saboca! (V.Pisanu)◊ a unu chirru dhi at postu pane, una patata ispuligada e chibudha cun saloca ◊ sa saloca la teniat in su corru pro istare in assutu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sel de table
Inglese
table salt
Spagnolo
sal fina
Italiano
sale da tàvola
Tedesco
Tafelsalz.
salípa , nf Definizione
sale móliu fine fine, che tzúcuru, de pònnere in mesa, saloca, po aciúnghere a ispergiadura a su papare
Sinonimi e contrari
saboca
/
ttrs. saripa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sel de table
Inglese
table salt
Spagnolo
sal fina
Italiano
sale da tàvola
Tedesco
Tafelsalz.
seglièta , nf: sibieta,
siglieta,
silieta,
sillieta Definizione
genia de istrégiu de terra a duas asas po fàere de bisóngiu
Sinonimi e contrari
bacinu,
orinale,
orineri
Frasi
promissas a muntonis, a su mentris chi sa monumentali sillieta si pongat a ispartzinai su fragu ◊ fiat apatau in sa sillieta ◊ nosu a custu dhi naraus su sannori, su cavalleri, su bassinu, sa sibieta… Eh, casi ca no est privilegiau, po nòminis!…(R.Fresia)
Terminologia scientifica
stz
Etimo
spn.
silleta
Traduzioni
Francese
pot de chambre
Inglese
chamber pot
Spagnolo
bacín,
orinal
Italiano
vaso da nòtte
Tedesco
Nachttopf.
sémbu , nm: semmu,
semu Definizione
singiale o marcu, de maladia, de segada o de freadura, chi abbarrat (prus che àteru in sa pedhe); crosta, pigighedhu de sàmbene sicau comente faet in is segadas; genia de essidura in sa tita de is animales e a bortas de sa fémina allatandho; css. cosa chi abbarrat coment'e singiale lassau de un'àtera; dónnia cosa in cantu est distinta de un'àtera / min. semotu
Sinonimi e contrari
muca,
sémida,
sinnale
/
ampístula,
brussedha,
caigioni,
dolimazosa,
essidura,
frusca,
gurone,
pabedha 1,
postema,
semadura
/
piessignu
Modi di dire
csn:
su mali de is semos = zenia de apesta; sembu iscantau, coghinau = fruschedha martzida; semu de coi = carbuncu
Frasi
a s'àinu si li bident sos semos de comente l'at pitigadu su sedhone ◊ custas abbas de súlfaru assaldant sa carena de sos semos chi giughimus in ossos
2.
no ti che catzes su semu de sa frascada, si no est bene sicu, ca ti essit torra sàmbene! ◊ su semu de sa secada
3.
cust'erba est addata po semus
4.
Deus dat semus de divinos dissignos ◊ custos sunt sos semos de sa decadéntzia ◊ no si bidet buscu o semu de alzola, no bi creschet olia ne ispiga ◊ issos no ant lassatu sinnu o semotu de su chi est fata s'identitate, sa memória de s'anticóriu (G.Albergoni)
5.
no bi at semu de sa pessone chi no apet su númene sou, in sardu puru
Traduzioni
Francese
bouton,
cicatrice
Inglese
scare sign
Spagnolo
cicatriz,
señal
Italiano
ségno da cicatrice,
fìgnolo
Tedesco
Narbe,
Furunkel.
spogliédhu , nm, nf: ispolliedhu*,
spolliedha Definizione
ispolliedhu, s'atzivu, totu su bestimentu de su pipiedhu: camisola, giponedhu, pannitzu, latzada, cambúsciu, e àteru
Sinonimi e contrari
ammanitzu,
ispòglia,
spóliu
Terminologia scientifica
bst
Traduzioni
Francese
layette,
trousseau
Inglese
layette
Spagnolo
canastilla
Italiano
corredino da neonato
Tedesco
Babyausstattung.
tríncu , nm
arresorzada,
frincu,
ischingiada,
secada,
sinnolu,
trínchisi
/
tzulumbone
Definizione
segada a lepedha, gurtedhu, trintzete, o àteru, fintzes pistadura ufrada de cropu a conca, giúmburu
Frasi
portàt unu trincu ca su babbu dh'iat donau una surra a pompa ◊ custu mangallu de piciochedhu si at fatu unu trincu in conca ◊ Bachisedhu est rutu in terra, chin d-unu trincu in conca
Etimo
ctl.
trenc
Traduzioni
Francese
coup de rasoir
Inglese
razor slash,
wound
Spagnolo
navajada,
herida,
golpe
Italiano
rasoiata,
ferita da tàglio o da còrpo contundènte,
tràuma
Tedesco
Schnittwunde.
túfera , nf: túvara,
túvera,
túvura Definizione
iscoba màsciu, màscina o túvara bera, iscoba fémina o vera e fintzes iscova burda, tres calidades de sa matessi linna chi faet fògia pitichedhedha, frore biancu, arraighina bona po fàere pipas e pitica coment'e mata, prus che àteru a tupa / túvara vitània = napu o fintzes tapu tamburru, genia de erba chi narant fintzes patata americana (benit de s'América: nms. Helianthus tuberosus), faet unu cambu finedhedhu e longu meda e in s'arraighina faet una genia de nodos mannos e longos, una patata, ma prus tostada e druche, a pigiolu orrubiastu; túvera a logos est una genia de codrolinu chi faet asuta de terra a bisura de patata: itl. tartufo
Sinonimi e contrari
cantentarzu,
castagnarza,
ghidhostra,
idhostra,
lòstiri,
salina 1,
scovitzi
Frasi
custa tanca est prena de ozastros, de túvera e de lidone ◊ curres a ispantu tra túveras e chercos poderosos e castanzas e ílighes
Terminologia scientifica
mt, Erica scoparia, E. terminalis
Traduzioni
Francese
bruyère
Inglese
heather
Spagnolo
brezo
Italiano
èrica da ciòcco,
scópa gentile
Tedesco
Besenkraut.