abbiàtzu , avb Definitzione
cantu prima
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le plus tôt possible,
au plus tôt
Ingresu
as soon as
Ispagnolu
cuanto antes,
lo antes posible
Italianu
quanto prima
Tedescu
sobald wie möglich.
assumàncu, assumàncus , avb: assurumancu Definitzione
a su mancu = si àteru nono
Sinònimos e contràrios
allumancu,
assalumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Frases
assurumancu nerimí poita est aici ◊ si un'ammentu assumancu ndhe tenia!…
2.
assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos putzinosos!…◊ assurumancu po cosa, cussa televisioni: po biri iscimprórius de telenovellas!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
au moins,
du moins
Ingresu
at least
Ispagnolu
por lo menos
Italianu
alméno
Tedescu
wenigstens.
assunéssi , avb Definitzione
a su nessi, si no àteru
Sinònimos e contràrios
allunessi,
assumancu,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Frases
si aia àpidu assunessi sa barchighedha mia!…◊ potere eo assunessi in s'istante matessi dare sa vida mia in giambu insoro! (Mossa)◊ assunessi a tènnere s'impressione de ti àere bidu! ◊ nàrami assunessi ite ti naras! ◊ no mi pariat beru chi agataia cumpanzia a torrare, assunessi pro unu pagu de caminu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
au moins
Ingresu
at least
Ispagnolu
por lo menos
Italianu
alméno,
perloméno
Tedescu
wenigstens.
brundèsa , nf: brundhesa Definitzione
su èssere brundhu de una cosa o de una persona, de colore
Sinònimos e contràrios
brundhura
Tradutziones
Frantzesu
blond,
blondeur
Ingresu
fairness
Ispagnolu
lo rubio
Italianu
biondézza
Tedescu
Blondsein.
cantepennò, cantepennòno , avb Definitzione
si no àteru, a su nessi
Sinònimos e contràrios
assumancu,
nensi
Frases
baebbei tue a fàghere cussu, o cantepennono ispiegabbilu comente depet fàghere! ◊ faghe a manigare, o cantepennono ammanitza sa cosa, za bi pesso deo! ◊ làssami pasare, o cantepennono torrare àlidu! ◊ si faghet totu, o cantepennò si comintzat ◊ cheriat a los lassare líbberos de si che torrare a domo, o cantepennò a los pagare!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
au moins
Ingresu
at least
Ispagnolu
al menos,
por lo menos
Italianu
alméno,
quantoméno
Tedescu
wenigstens.
covacúra , nf Definitzione
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frases
betare una cosa a covacura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Ingresu
coverings
Ispagnolu
todo lo que cubre
Italianu
tutto ciò che può servire per coprire
Tedescu
Decke.
dhu , prn: lu Definitzione
prn. sing. (pl. dhos, dhus) de 3ˆ p. po inditare persona o cosa (de genia mascu) agiummai sèmpere manigiau a cumplementu ogetu, postu innanti e abbandha de su vrb. o apustis e totu a unu (enclíticu, fintzes paris cun àteru elementu enclíticu etotu)
Frases
dhu biu, dhu fatzo, dhu càstiu, dhu conto ◊ su sardu cheret istudiau puru, po dhu lèzere e po dh'iscríere! ◊ fustei ge dhu iscít su mestieri chi fatzu! ◊ sa mama, abbratzandhedhu, dhi assutaiat sas làmbrigas ◊ bie tui, si ndhi connosches, de dhos avisae!
2.
Maistu, faedhos chellare! ◊ custa mammai iat istugiau in sa memória medas contos e fut dolosa contandhodhos chi pariat de dhos bívere in cussos tempos (I.Patta)◊ castiadidhus, comenti funt bellus!
Ètimu
ltn.
illu(m)
Tradutziones
Frantzesu
le
Ingresu
him,
it,
them
Ispagnolu
lo
Italianu
lo (pron.)
Tedescu
ihn,
es.
dúcas , cng: adducas,
duncas,
edducas Definitzione
foedhu chi si narat coment'e po acabbare unu chistionu, faendho is conclusiones, e medas bortas fintzes cumenciandhodhu
Sinònimos e contràrios
perduncas,
tandho
Frases
"Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - ◊ deo no la pesso che a tie e ducas fato de àtera manera
Ètimu
ltn.
dunc + unquam
Tradutziones
Frantzesu
donc
Ingresu
therefore
Ispagnolu
pues,
por lo tanto
Italianu
dùnque
Tedescu
also,
nun,
daher.
ibbrunúsciu , nm, avb: ilbrunúsciu,
isbrenúsciu,
isbrunúsciu Definitzione
cantidade de cosa, prus che àteru de papare, chi bastat po su necessàriu, pentzada coment’e cosa chi dhu’est (e no chi mancat)/ a s’ibbrunúsciu = a meda, a révudu, a brunúsciu, in bundhàssia
Sinònimos e contràrios
consumu
Frases
in cuss'isbrunúsciu de moralidade la binchiant sos furbos e sos ricos a dannu de sos pastores e de sos massajos (E.Giordano)◊ remonidu in s'órriu, su trigu fit prontu a si fàghere impreare pro sos isbrunúscios de sa família (G.Addis)◊ amus postu latuca ebbia po s'isbrunúsciu de domo e no ndhe podimus bèndhere
2.
sos carros gàrrigos de merce fint a isbrunúsciu
Tradutziones
Frantzesu
besoins
Ingresu
needs
Ispagnolu
lo necesario
Italianu
fabbisógno
Tedescu
Bedarf.
líu , prn Definitzione
bi + lu = si + dhu: liu dao = bi lu dao, liu namus = si dhu naraus; dazeliu! = donaisidhu!, dadebbilu!
Frases
si liu namus nois si nche irménticat ◊ timiat chi liu esseret iscopiau, a su mere ◊ depiat isetare a liu nàrrere ◊ su rellozu liu daes vetzu e rughinau e ti lu torrat novu!
Tradutziones
Frantzesu
le-lui
Ingresu
it to him
Ispagnolu
se lo
Italianu
gliélo
Tedescu
ihn (sie,
es) ihm (ihr,
ihnen).
lu , prn: dhu* Definitzione
prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.)
Frases
cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu
Tradutziones
Frantzesu
le
Ingresu
him,
it
Ispagnolu
lo,
le
Italianu
lo
Tedescu
ihn,
es,
sie.
nénsi , avb: nentzi,
nessi,
nessis,
nintzi Definitzione
a su mancu, po èssere pagu, si no àteru; dhu narant fintzes cun dispraxere, cun pentimentu, impudu
Sinònimos e contràrios
allunessi,
assumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi
Frases
fut un'ómine artu nensi duos metros ◊ nessi su logu tento, si no poto triballare ◊ si no poto fàghere a duas manos, nessi a una! ◊ si passas in carrela nàrami nessi adiu! ◊ si diat deper lèzere nentzi una borta ◊ nessis s'isprendhet sas corrias ◊ su prementu est unu bucone de pasta lassau nensi oto dies
2.
nessi una manu de azudu podias dare, andhe chi no ses andhadu a triballare!
Ètimu
ltn.
nec + sic
Tradutziones
Frantzesu
au moins
Ingresu
at least
Ispagnolu
al menos,
por lo menos
Italianu
alméno
Tedescu
mindestens,
wenigstens,
wenn wenigstens,
wenn.
oróru , avb: aroru Definitzione
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Frases
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout le long de…
Ingresu
along the edge
Ispagnolu
a lo largo
Italianu
lungo i màrgini
Tedescu
die Ränder entlang.
pianèsa , nf Definitzione
su èssere de su logu bene in paris, parighinu, de totunu paris, chentza fossos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
planéité
Ingresu
flatness
Ispagnolu
lo plano
Italianu
piattézza,
pianézza
Tedescu
Ebenheit.
pidànciu , agt: pidànciulu,
pirànciu Definitzione
chi costumat a contare totu su chi ischit o ch'intendhet
Sinònimos e contràrios
culivala,
irmendhajolu,
lendharzu,
pidanceri,
pirancianu,
piranciuleri,
pirodha,
sciudhànciu,
scorduladori
| ctr.
segretu,
sizerru
Frases
alla custus óminis, no fait a chistionai ca súbbitu ti narant ca ses pidància! ◊ gei ses unu pirànciu bellu!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rapporteur
Ingresu
gossipy
Ispagnolu
hablador,
quien lo dice todo
Italianu
svescióne
Tedescu
Klatschbase.
sechérru , agt, nm: sicherru,
sigherru Definitzione
chi est (o tanti chi est) apenas giustu, o fintzes própriu giustu giustu, su tantighedhu chi bastat, su tanti giustu chi serbit a unu bisóngiu / a sigherru = secherre, zustu zustu
Sinònimos e contràrios
necessàriu
Frases
si nche fit andhau chin sos úrtimos secherros sodhos de sa paca ◊ as a campare sèmpere in predarjos e in sartos de tzimentu penàndhelu secherru, su bucone (G.Piga)◊ est arrejonanne in vitzichesu secherru
2.
a bidha ghirabant a sas ocasiones de notu e abbarrabant su secherru, chin su contipizu de torrarent a su manizu ◊ su secherru in dommo bi est sèmpere istau
3.
su tzapadore tirat e campat a sigherru, che cundennadu
Ètimu
srdn.
Tradutziones
Frantzesu
juste,
à peine suffisant
Ingresu
enough
Ispagnolu
lo suficiente
Italianu
quanto basta
Tedescu
gerade ausreichend.
sortéri 1 , nm Definitzione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Tradutziones
Frantzesu
personnes ou choses à tirer au sort
Ingresu
drawing for (lots)
Ispagnolu
lo que va a ser sorteado
Italianu
sorteggiando
Tedescu
durch Los bestimmen.
su , art, prn: ciú,
tzu Definitzione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Sinònimos e contràrios
ita
Frases
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Ètimu
ltn.
ipsu(m)
Tradutziones
Frantzesu
le,
celui,
ça
Ingresu
the,
that
Ispagnolu
el,
lo
Italianu
il,
quéllo,
ciò
Tedescu
der.