abbagadiàre , vrb: bagadiare Definitzione
fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare
Sinònimos e contràrios
afestai
Frases
su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre congé
Ingresu
to take a day off
Ispagnolu
estar de vacaciones
Italianu
celebrare il giórno festivo,
far vacanza
Tedescu
feiern.
abbalvatàre , vrb: abbarbatare,
abbarvatare,
abratare 1,
alvatare,
arbatare,
arvatare,
barbatare*,
brabatai 1,
brabatari Definitzione
arare sa primu borta una terra, pruschetotu in beranu, a manera de dha cumenciare a aprontare
Sinònimos e contràrios
irrudiare,
scoturai
Frases
alvatendhe so istadu cun bitelledhos in terrinos cruos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
défricher
Ingresu
to till
Ispagnolu
roturar
Italianu
dissodare il terréno
Tedescu
urbar machen.
abbrusciàre , vrb: abbrussare,
abbrutzai,
abbrutzare,
abbultzare,
abbursai,
abburtzai,
abburtzare Definitzione
tocare su brúciu po connòschere su motu de s'artéria, su tochedhu de su coru; mòvere is bratzos, istrínghere cun is bratzos, cun is brúcios, a logos giare e istrínghere sa manu saludandho
Sinònimos e contràrios
apulsai,
brucitai
/
anatare
Frases
bengat, su dotori, a mi abburtzai! ◊ bi at dutore chi ti faghet sa retzeta e mancu ti abbrutzat ◊ mi abbultzo: su coro est martedhendhe ◊ pustis chi si l'at bene abbadiada l'abbrúsciat e fit débbile de motu
2.
Tzipirianu si nc'est ghetau a s'àcua: dhu bideis abbrutzendi? ◊ ndhe apo abbrussadu de àrbures, sempre a su piga e fala a segare sida a su bestiàmine!…
3.
aus annovau e abbursau is amigus partendu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tâter le pouls au poignet,
prendre le pouls
Ingresu
to feel s.o.’s pulse
Ispagnolu
tomar el pulso
Italianu
tastare il pólso
Tedescu
den Puls fühlen.
addordigàre , vrb: addortigare,
atorticare,
atortigare Definitzione
bínchere sa fortza de ccn. cosa atrotigandhodha, incrubandho o acostindho apare is duos càbudos; imbodhigare cosa a tantas bortas; nau in cobertantza, ammasedare a unu, aderetzare in su cumportamentu, giare curretzione / a. sa bica = abbrandhare s'atrivimentu, sa barrosia de ccn.
Sinònimos e contràrios
atortiae,
atrotixai,
indortigare
/
trogai
/
annestrare
2.
cussu est malu chei su pudidinosu, ma si benit in petus de su tiu za lu addórdigat bene!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tortiller,
corriger
Ingresu
to twist,
to correct
Ispagnolu
torcer,
corregir,
reprender
Italianu
attortigliare,
corrèggere il comportaménto
Tedescu
verbiegen,
zurechtbiegen.
addotorài, addotoràre , vrb Definitzione
giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda
Tradutziones
Frantzesu
décerner un diplôme,
obtenir son diplôme,
faire le pédant
Ingresu
to graduate,
to air one’knowledge
Ispagnolu
licenciarse,
titularse,
maestrear,
presumir de docto
Italianu
addottorarsi,
fare il saccènte
Tedescu
doktorieren,
den Besserwisser spielen.
alimèta , nf: animeta 1,
limeta 1 Definitzione
bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa
Terminologia iscientìfica
prdc
Tradutziones
Frantzesu
pale
Ingresu
pall
Ispagnolu
palia
Italianu
palla,
quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa
Tedescu
Tuch,
das den Messkelch zudeckt.
arranomonài , vrb: arrenomenai Definitzione
nàrrere su númene de unu
Sinònimos e contràrios
arremonae,
fentomare,
mantovare
Frases
fostei no nd'iat inténdiu mai arranomonendi?
Ètimu
ctl.
renomenar
Tradutziones
Frantzesu
nommer
Ingresu
to name
Ispagnolu
nombrar
Italianu
nominare,
fare il nóme di qlc
Tedescu
erwähnen.
atzipàre , vrb Definitzione
aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones
Sinònimos e contràrios
abbibare,
achicai,
assissai,
ateneae,
atzipajare,
ischichinare,
scarrabbussonai
Frases
est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
alimenter le feu
Ingresu
to foment
Ispagnolu
atizar el fuego
Italianu
fomentare,
alimentare il fuòco
Tedescu
das Feuer unterhalten.
batorúnu , nm Definitzione
de bàtoro, unu: una parte de css. cantidade o mannària ispartzia in bàtoro partes oguales
Frases
si apillieit a sos carvonajos a li dare su batorunu de su carvone
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
quartier
Ingresu
quarter
Ispagnolu
la cuarta parte
Italianu
il 25%
Tedescu
fünfundzwanzig prozent.
cadredhòne , agt Definitzione
chi dhu tenet a vítziu a cadredhare
Sinònimos e contràrios
cadredhosu
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
impatient
Ingresu
craving person
Ispagnolu
agitado,
inquieto
Italianu
che ha il vìzio di smaniare
Tedescu
erregt.
cadredhósu , agt Definitzione
chi de naturale costumat a cadredhare, chi no tenet passiéntzia
Sinònimos e contràrios
cadramissosu,
cadredhone,
latranghigultzu
Frases
sa crapita si est posta a cúrrere, cadredhosa, e nch'est sadhida a intro de un'àtera tanca ◊ unu de sos frades fuit ideosu, fogaritzu, cadredhosu e presumidu
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
impatient,
nerveux
Ingresu
eager
Ispagnolu
impaciente
Italianu
impaziènte,
che ha il vìzio di smaniare
Tedescu
ungeduldig,
aufgeregt.
cambizàre , vrb Definitzione
annestrare, domare unu cuadhu a camminare comente bolet chie dhu cicit
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dresser un cheval
Ingresu
horse training
Ispagnolu
adiestrar el caballo
Italianu
addestrare il cavallo
Tedescu
zureiten.
carrucàre , vrb: carrugare Definitzione
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Sinònimos e contràrios
assedare,
isseidare
Frases
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
porter les graines à l'aire
Ingresu
to carry grain to barnyard
Ispagnolu
rebañar el trigo en la era
Italianu
portare il grano all'àia per la trebbiatura
Tedescu
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
carvonàre , vrb Definitzione
fàere o manigiare crabone
Frases
sa sacheta la zughiat su babbu carvonendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire du charbon
Ingresu
to coal
Ispagnolu
carbonear
Italianu
fare il carbóne
Tedescu
Kohle brennen.
casigiài , vrb: casizare Definitzione
fàere a casu, fàere su casu
Terminologia iscientìfica
csu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire le fromage
Ingresu
to make cheese
Ispagnolu
hacer el queso,
quesear
Italianu
fare il formàggio
Tedescu
Käse bereiten.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definitzione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Maneras de nàrrere
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frases
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heure du dîner,
lieu du dîner
Ingresu
time and place of the supper
Ispagnolu
la hora y el lugar donde se cena
Italianu
l'óra e il luògo della céna
Tedescu
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
chi , prn: ci 1 Definitzione
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Sinònimos e contràrios
ue,
candho
/
si
Frases
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Ètimu
ltn.
qui
Tradutziones
Frantzesu
que,
qui
Ingresu
what,
which
Ispagnolu
que
Italianu
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
Tedescu
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
chimbúnu , nm Definitzione
de chimbe, unu: de una css. cantidade o mannària ispartzia in chimbe partes oguales, una
Frases
su trigu si l'at collidu su mere pro iscontare chimbunos ◊ su podestade li at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depiat de chimbunu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le 20%
Ingresu
twenty per cent
Ispagnolu
20%
Italianu
il 20%
Tedescu
zwanzig Prozent.
chimíre , vrb Definitzione
nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore
Sinònimos e contràrios
abbrabai,
abbrossare,
frunzire 1,
inchimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
folai,
indobiri
Frases
beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeonner
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
germinar,
brotar
Italianu
germogliare,
fare il gètto o stèlo di alcune èrbe
Tedescu
sprießen,
treiben.
chirighitài , vrb Definitzione
fàere su chirighiri
Sinònimos e contràrios
tzilighitare,
ischizire 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chatouiller
Ingresu
to tickle
Ispagnolu
hacer cosquillas
Italianu
fare il sollético
Tedescu
kitzeln.