ischemiàre , vrb Definitzione
su muilare o borroinare de is bigos
Sinònimos e contràrios
borridare
Frases
ciuat sa tonca, créculat sa rana, ischémiat su biju, grígliat su grígliu
Terminologia iscientìfica
bga
Tradutziones
Frantzesu
mugissement du veau (jeune)
Ingresu
calf bellowing
Ispagnolu
berrido
Italianu
il muggire del vitellino
Tedescu
Muhen.
ischisciàre , vrb Definitzione
innisire su mucu e illimpiare su nasu
Sinònimos e contràrios
inniscire,
ischiscire,
nesire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se moucher
Ingresu
to blow one's nose
Ispagnolu
sonarse
Italianu
soffiarsi il naso
Tedescu
sich schneuzen.
isconchinàre , vrb: sconchiai Definitzione
mòvere sa conca po nàrrere chi una cosa no est deasi, chi unu no est de acórdiu, giare cropos cun sa conca
Sinònimos e contràrios
isconchidare,
isconculare,
scorrociai,
tzilibbecare,
tzurumbecare
Frases
sas betzighedhas si sunt cheghentanne, isconchinanne e a tremuledha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
secouer la tête
Ingresu
to shake one's head
Ispagnolu
mover la cabeza
Italianu
scrollare il capo
Tedescu
den Kopf schütteln.
iscorrutàre , vrb: iscurrutare,
scorrutai Definitzione
bogare, lassare su bestimentu de dolu, acabbare de si bestire a dolu po unu mortu
Sinònimos e contràrios
illutare
| ctr.
allutare
Frases
si sa fémina chi morit est in lutu, dh'iscorrutant e dhi ponent su bestire de gala ◊ cussas si sunt iscurrutatas cun s'abbrítiu de si torrare a cojuare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
quitter le deuil
Ingresu
to come out of mourning
Ispagnolu
desenlutar
Italianu
sméttere il lutto
Tedescu
die Trauer ablegen.
iscruài, iscruàre , vrb: iscrudare,
scroai Definitzione
bogare su cruo, su chi si podet cunsiderare coment'e cosa crua, no tanti bona: foedhandho de filu, de tela, de cosa téssia, pònnere in lessia a dha fàere prus bianca; foedhandho de unu, abbituare a fàere bene is cosas, avesare a su trebballu, educare; foedhandho de imbriagos, pèrdere s'efetu de s'àrculu, isturdire s'imbriaghera; foedhandho de fémina, tastare ómine sa primu borta
Sinònimos e contràrios
ibentiare,
ifegare,
iscoturare,
scexiai
/
irberzinare
2.
su lentore friscu de su sero iscruat sa crea ◊ in s'àtera iscola nos ant iscruadu dae minores, nos ant abbituadu a triballare ◊ su zòvanu cantaiat a sa sola pro s'iscrudare sa boghe ◊ su domadore iscruat su pudhecu areste ◊ ite faghet s'ómine mandrone si no est iscruadu a tribagliare? (Tucone)
3.
Pascale est iscrudandhe sa cochera de eris note ◊ si no est in tinu po s'imbriachera, zai s'iscruat!
Ètimu
ctl.
escruar
Tradutziones
Frantzesu
dégrossir
Ingresu
to refine
Ispagnolu
desbastar
Italianu
levare il crudo,
dirozzare
Tedescu
den rohen Teil entfernen,
vorarbeiten,
verfeinern.
istelevràre , vrb Definitzione
istare pentzandho e torrandho a pentzare a sa cosa chentza arrennèscere a cumprèndhere o lòmpere a un'arresurtau
Sinònimos e contràrios
immaginai,
immelmedhare,
istorronare,
penciai,
scimingiai
Frases
no t'istelevres, tantu dai su meu no mi bogas! ◊ comintzeit a istelevrare cun atentzione subra de sa natura de cussu cristianu (M.Bua)◊ candho est ammurrionadu m'istelevro deo pro cuntentare a isse!
Ètimu
spn.
descerebrar
Tradutziones
Frantzesu
se creuser la cervelle
Ingresu
to rack one's brain
Ispagnolu
comerse el coco
Italianu
lambiccarsi il cervèllo
Tedescu
sich den Kopf zerbrechen.
istutuinàre , vrb Definitzione
illebiare, abbrandhare su sabore forte (de is papares grassos)
Tradutziones
Frantzesu
atténuer la saveur
Ingresu
to moderate a flavour
Ispagnolu
atenuar el sabor
Italianu
attutire il sapóre dei cibi
Tedescu
den Geschmack mildern.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definitzione
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Sinònimos e contràrios
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Frases
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ombrage
Ingresu
nook where the flock tooks shelter from the sun
Ispagnolu
sesteadero
Italianu
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
Tedescu
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
nesíre , vrb: niscire,
nisire,
nisiri,
nissire Definitzione
sonare su nare, su nasu, innisire su mucu
Sinònimos e contràrios
inniscire,
ischisciare,
ischiscire,
mucai,
sinire
Frases
nesíresi su nasu ◊ sos mucadoredhos sunt fatos pro nisire ◊ nísidi su mucu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se moucher
Ingresu
to blow one's nose
Ispagnolu
sonarse,
limpiarse las narices
Italianu
soffiarsi il naso
Tedescu
sich schneuzen,
sich die Nase putzen.
oríre , vrb Definitzione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinònimos e contràrios
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ébaucher du pain
Ingresu
to sketch the bread
Ispagnolu
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italianu
abbozzare il pane
Tedescu
mit der Brotvorbereitung beginnen.
scabbalài , vrb Definitzione
pèrdere o fàere pèrdere is fundhos de un'aziendha, su capitale, su cabbale
Sinònimos e contràrios
| ctr.
acabbalai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
perdre son capital
Ingresu
to lose one's capital
Ispagnolu
arruinarse
Italianu
pèrdere il capitale
Tedescu
das Kapital verlieren.
scerbigài , vrb: scervigai Definitzione
segare sa mola de su tzugu, fèrrere is crebedhos de asegus (su gatzile) a terra, orrúere de mala manera, andhare male
Sinònimos e contràrios
ischerbicare*
Tradutziones
Frantzesu
se casser le cou
Ingresu
to break one's neck
Ispagnolu
romperse la crisma
Italianu
rómpersi il còllo
Tedescu
den Hals brechen.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definitzione
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Sinònimos e contràrios
malcare
Frases
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Ètimu
ltn.
signare
Tradutziones
Frantzesu
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
Ingresu
to countermark,
to cross oneself
Ispagnolu
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italianu
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
Tedescu
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.
slutài , vrb Definitzione
bogare o cambiare su bestimentu de dolu, su lutu
Sinònimos e contràrios
| ctr.
allutare,
inlutai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
quitter le deuil
Ingresu
to come out of mourning
Ispagnolu
desenlutar
Italianu
sméttere il lutto
Tedescu
die Trauer ablegen.
speturriài , vrb: ispetorrare*,
spiturriai Definitzione
bogare is petorras fora ibbutonandho su bestimentu, ispogiare is petorras, istare a petorras nuas
Sinònimos e contràrios
sborciai
Frases
si spitúrriat sa camisa e nci fait arrui a terra su chi iat cuau in piturras
Tradutziones
Frantzesu
découvrir sa poitrine
Ingresu
to throw off one's breast clothes
Ispagnolu
despechugarse,
descubrir el pecho
Italianu
scoprirsi il pètto
Tedescu
die Brust entblößen.
su , art, prn: ciú,
tzu Definitzione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Sinònimos e contràrios
ita
Frases
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Ètimu
ltn.
ipsu(m)
Tradutziones
Frantzesu
le,
celui,
ça
Ingresu
the,
that
Ispagnolu
el,
lo
Italianu
il,
quéllo,
ciò
Tedescu
der.
tzurumbecàre , vrb Definitzione
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinònimos e contràrios
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Frases
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hochement de tête à cause du sommeil
Ingresu
to lose one's head balance for the sleep
Ispagnolu
cabecear
Italianu
tracollare della tèsta per il sónno
Tedescu
Kippen des Kopfes aus Schlaf.