ciuàre , vrb: (ci-u-a-re?)
Definitzione
cantare, nau de sa tzonca
Frases
cíuat sa tonca, créculat sa rana, ischémiat su biju, grígliat su grígliu
Terminologia iscientìfica
bga
Tradutziones
Frantzesu
cri du petit duc
Ingresu
horned owl call
Ispagnolu
el grito del autillo
Italianu
il vèrso dell'assiuòlo
Tedescu
Gesang der Zwergohreule.
còco , nm Definitzione
genia de pedra niedha chi apicant a sa cadenita po maia
Sinònimos e contràrios
pinnadedhu 1,
sebeste
2.
fit pranghenne chin donzi làcrima che coco, manna goi!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cocco, Coco
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
petite bague qu'on porte sur soi,
qui préserve du mauvais œil
Ingresu
jet ring against evil eye
Ispagnolu
azabache
Italianu
anellino di giavazzo cóntro il malòcchio
Tedescu
Gagatring gegen bösen Blick.
coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja,
cuilàglia,
cuilàrgia,
cuilarza,
cuilarzu,
cuilarxa,
cuilarxu,
cuilatza,
cuilaxa,
curiatza Definitzione
tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra
Sinònimos e contràrios
coibi,
pastoritzale
Frases
cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
terrain où il y a des enceintes pour les animaux
Ingresu
corral
Ispagnolu
terreno donde hay apriscos
Italianu
terréno dóve insistono i recinti per il bestiame
Tedescu
Viehpferch.
corporzàle , nm Definitzione
sa parte grussa de una carena, foras is bratzos, is cambas e sa conca
Sinònimos e contràrios
dossu
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tronc sans les membres
Ingresu
trunk
Ispagnolu
tronco
Italianu
il trónco escluse le mèmbra,
tórso
Tedescu
Oberkörper.
corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare,
currutare Definitzione
fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu
Frases
coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être en deuil,
prendre le deuil
Ingresu
to be in mourning,
to go into mourning
Ispagnolu
estar en duelo
Italianu
èssere in lutto,
méttere il lutto
Tedescu
Trauer tragen.
crisài , vrb: crisare,
grisai* Definitzione
nau de sa Luna, cambiare, passare de sa luna noa a sa bècia, fintzes in su sensu de cambiare colore, fàere múrinu, iscuru; nau de su cuadhu, aumbrare, pigare assíchidu, fintzes provare ischifu
Frases
ant a crisare unu die custas lunas ojanas ◊ sa luna si fut crisada e dèu mi fua crocau aspetendi a torrai su lugori
2.
su cuadhu si fut crisau, cun s'arriscu de ndhe betare su mere ◊ crisa crisa no papas!
Tradutziones
Frantzesu
croissant de lune
Ingresu
lunar phases changing
Ispagnolu
fases lunares
Italianu
il rinnovarsi delle fasi lunari
Tedescu
sich erneuern der Mondphasen.
crò , nm Definitzione
sa boghe de is crobos / ispetare su cro = abetai po debbadas
Sinònimos e contràrios
cra,
cróida
2.
milli boghes proite no pesades pro no prànghere ancora ispetendhe su cro de milli faularzos?!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cro, Cro'
Terminologia iscientìfica
bga
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
croassement
Ingresu
crow noise
Ispagnolu
cro
Italianu
il vèrso dei còrvi
Tedescu
Krächzen.
cumprendhínzu , nm Definitzione
su cumprèndhere
Sinònimos e contràrios
cumpresa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
compréhension
Ingresu
understanding
Ispagnolu
comprensión
Italianu
il capire,
l'azióne di comprèndere
Tedescu
Verstehen.
dòlere , vrb: doli,
dòliri Definitzione
provare o sentire su dolore po calecunu male a sa carena, fàere male; sentire dispraxere po css. male o dannu: s'impreat solu sa 3ˆ p. singulare de unu modu finiu (mi, ti, li dolet, nos, bos, lis dolet, doliat, e totu deasi), s’inf., pps. e ger. / pps. dófidu, dólfidu, dórfiu, dólidu, dóliu, dóssiu
Sinònimos e contràrios
incrèschere,
incrudèschere
/
dispiàchere
Frases
dae su pódhighe malu mi ndhe dolet totu su bratzu ◊ mi est dolindhe meda, custa pistadura, como a sàmbene fritu ◊ narabbilu a mamma, fizu meu, inue ti dolet! ◊ mi ses tochendi aundi mi dolit ◊ no mi sunt mai dólias is origas
2.
a nois nos dolet su dannu chi ant tentu in cussa famíllia! ◊ mi dolit su coru solu su pensai ◊ su èssere pecadore mi dolet cantu su èssere bisonzosu
Ètimu
ltn.
dolere
Tradutziones
Frantzesu
avoir mal
Ingresu
to ache
Ispagnolu
sentir dolor,
sentir
Italianu
sentire il dolóre,
dolére,
rincréscere
Tedescu
weh tun,
leid tun.
escabítu , nm Definitzione
cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu
Sinònimos e contràrios
chimuza,
frustigalla,
pampuzia
Tradutziones
Frantzesu
substance pour allumer le feu
Ingresu
tinder
Ispagnolu
yesca
Italianu
ésca per accèndere il fuòco
Tedescu
Zunder.
fogliàre , vrb: vogliare Definitzione
furriare is crebedhos, su si ammachiare
Sinònimos e contràrios
ammachiae,
dilliriai,
fatzellare,
foglietare
Ètimu
ctl.
follejar
Tradutziones
Frantzesu
devenir fou
Ingresu
to go mad
Ispagnolu
enloquecer,
volverse loco
Italianu
impazzire,
pèrdere il sénno
Tedescu
verrückt werden.
frullanàre , vrb Definitzione
messare fenu a frullana
Sinònimos e contràrios
farciae
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faucher le foin
Ingresu
to scythe
Ispagnolu
segar,
cortar el heno
Italianu
falciare il fièno
Tedescu
heuen.
imbaratíre , vrb Definitzione
calare de prétziu, abbasciare is prétzios
Sinònimos e contràrios
abbaratai,
abbaratire,
abasciai,
arrebbasciai,
ibbalorie,
imbaratare
| ctr.
incarie
Frases
sa cosa no imbaratit, no!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
baisser les prix
Ingresu
to reduce prices
Ispagnolu
rebajar
Italianu
ribassare il prèzzo
Tedescu
herabsetzen.
incungiài, incungiàre , vrb: incunzare Definitzione
arregòllere s'incúngia, is laores o àteru chi produet sa terra, a domo, a magasinu; arregòllere e chistire, assentare in su logu, fintzes batire a domo calecuna cosa; mantènnere o istare isserrau
Sinònimos e contràrios
coglire,
coltoire,
remonire
/
inserrai
Frases
chini messat incúngiat ◊ geo sèmeno, incúngio e béntulo
2.
de tantas peràulas ndhe apo incunzadu unu sacu de fàulas ◊ dhoi at genti chi pentzat isceti a incungiai dinai ◊ cun sas manos bostras murghides e incunzades su late
3.
cussa cosa incungiaidha in su calàsciu ◊ a una certa ora tocat a incungiai is pudhas ◊ candho si ammamabant sos crapitos, sas crapas fint incunzadas in sa mandra ◊ est abarrau otu diis incungiau in s'aposentu ◊ dhu possant ingungiai in d-unu presoni nou!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
engranger
Ingresu
to harvest,
to keep the harvest
Ispagnolu
encamarar,
cosechar
Italianu
fare la raccòlta,
ripórre il raccòlto
Tedescu
ernten,
die Ernte einbringen.
infachilàre , vrb: infacilai,
infacilare Definitzione
pònnere su fachile, sa faciola; pònnere calecuna cosa a cuare sa cara
Sinònimos e contràrios
acapuciai,
acubudhare,
acuguciai,
acugudhai,
fachilare,
incugudhai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avoir des œillères (fig.)
Ingresu
to put blinkers
Ispagnolu
poner anteojera
Italianu
méttere il paraòcchi
Tedescu
Scheuklappen aufsetzen.
inghiràre , vrb: inghiriare,
ingiriai,
irghiriare Definitzione
pònnere in mesu una cosa o a unu (fintzes po dhu cassare, po dhu bínchere de ccn. manera) o istare a inghíriu, passare a inghíriu; fàere su giru, passare de un'àtera parte po lòmpere a unu tretu, a unu logu; abbarrare andhandho e torrandho, in giru, po bíere, o fintzes perdendho tempus
Sinònimos e contràrios
acircai,
afurriare,
arrodeare,
incircai,
mobietai,
vorriare,
zirare
/
aggrucare,
atraessare,
inghiriotare
Frases
falat sa néula de sa sorte inghirandhe sas élighes ◊ sa tràbila de s'impinnu l'at fata inghiriare a intundhu de sa créjia ◊ burrincu est abbituau a ingiriai in sa mola ◊ si ant inghiradu a nois in mesu ◊ sa famíllia s'inghiriabat su focu ◊ los at inghiriados su fogu, azummai che los aiat brusiados in mesu ◊ si l'ant inghiriadu fintzas chi che l'ant cumbintu ◊ fit fachendhe carchi zestru chin sas manos irghiriandhe a fúrriu de su fochile ◊ sos carabbineris l'ant inghiriadu e tentu ◊ soe afrebbada: mi depet èssere inghiriandhe s'ifruéntzia!◊ a s'impudhile nos fit inghiriandhe su sonnu
2.
bae e inghíria ca inoghe no faghet a colare! ◊ sa carrela fit irfossada, no faghiat a colare e semus inghiriados de s'àtera bandha
3.
in su monte ant cumintzau a inghiriare pro godire s'àghera frisca ◊ a su síndhigu li ant fatu inghiriare totu s'iscola noa ◊ su logu inghiriadilu totu a bídere si est bonu d'erba! ◊ ite ses inghiriendhe ancora inoghe e no andhas a su cumandhu?! ◊ bi lis namus e mutu: abbite istamus inghiriendhe?!
4.
gei ndi at a portai de àngius ingiriaus, cussu, candu at a morri!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
entourer,
faire le tour
Ingresu
to surround,
to trick,
to do one's rounds,
to search
Ispagnolu
rodear
Italianu
circondare,
attorniare,
contornare,
circüire,
fare il giro,
perlustrare
Tedescu
umgeben,
umringen,
umgarnen,
umlaufen,
absuchen.
inlutài, inlutàre , vrb rfl Definitzione
pònnere su dolu, bestire a dolu, po unu mortu
Sinònimos e contràrios
allutare,
lutare 2
| ctr.
slutai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre le deuil
Ingresu
to go into mourning
Ispagnolu
enlutar
Italianu
méttere,
portare il lutto
Tedescu
Trauer tragen.
inniscíre , vrb: innisie,
innisire,
innixire Definitzione
sonare su nasu po ndhe bogare su mucu
Sinònimos e contràrios
ischisciare,
ischiscire,
mucai,
nesire,
sinire
Frases
innisíresi, nisire su mucu ◊ s'innisiant in su manigotu! ◊ est a istúrridos e innisíndhero
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se moucher
Ingresu
to blow one's nose
Ispagnolu
sonarse
Italianu
soffiarsi il naso
Tedescu
sich die Nase putzen.
isbatizài, isbatizàre , vrb: sbatillai,
sbatizai Definitzione
àere segamentos de conca cun ccn. cosa o chistione, iscúdere o atumbare a ccn. logu, pigare múngia, carda
Sinònimos e contràrios
aciapuai,
atapai 1
/
atormentai,
imbatijare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se creuser la cervelle
Ingresu
to bang,
to rack one's brain
Ispagnolu
devanarse los sesos
Italianu
sbatacchiare,
lambiccarsi il cervèllo
Tedescu
sich den Kopf zerbrechen.
iscassetàre , vrb Definitzione
nàrrere chentza bisóngiu sa cosa chi s'ischit a chie o candho no si depet
Sinònimos e contràrios
iscobiare,
lendhare
/
atrogare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rapporter,
répandre
Ingresu
to blab
Ispagnolu
cantar la gallina,
contar
Italianu
spifferare,
vuotare il sacco
Tedescu
ausplaudern.