ischemiàre , vrb Definition
su muilare o borroinare de is bigos
Synonyms e antonyms
borridare
Sentences
ciuat sa tonca, créculat sa rana, ischémiat su biju, grígliat su grígliu
Scientific Terminology
bga
Translations
French
mugissement du veau (jeune)
English
calf bellowing
Spanish
berrido
Italian
il muggire del vitellino
German
Muhen.
ischisciàre , vrb Definition
innisire su mucu e illimpiare su nasu
Synonyms e antonyms
inniscire,
ischiscire,
nesire
Etymon
srd.
Translations
French
se moucher
English
to blow one's nose
Spanish
sonarse
Italian
soffiarsi il naso
German
sich schneuzen.
isconchinàre , vrb: sconchiai Definition
mòvere sa conca po nàrrere chi una cosa no est deasi, chi unu no est de acórdiu, giare cropos cun sa conca
Synonyms e antonyms
isconchidare,
isconculare,
scorrociai,
tzilibbecare,
tzurumbecare
Sentences
sas betzighedhas si sunt cheghentanne, isconchinanne e a tremuledha
Etymon
srd.
Translations
French
secouer la tête
English
to shake one's head
Spanish
mover la cabeza
Italian
scrollare il capo
German
den Kopf schütteln.
iscorrutàre , vrb: iscurrutare,
scorrutai Definition
bogare, lassare su bestimentu de dolu, acabbare de si bestire a dolu po unu mortu
Synonyms e antonyms
illutare
| ctr.
allutare
Sentences
si sa fémina chi morit est in lutu, dh'iscorrutant e dhi ponent su bestire de gala ◊ cussas si sunt iscurrutatas cun s'abbrítiu de si torrare a cojuare
Etymon
srd.
Translations
French
quitter le deuil
English
to come out of mourning
Spanish
desenlutar
Italian
sméttere il lutto
German
die Trauer ablegen.
iscruài, iscruàre , vrb: iscrudare,
scroai Definition
bogare su cruo, su chi si podet cunsiderare coment'e cosa crua, no tanti bona: foedhandho de filu, de tela, de cosa téssia, pònnere in lessia a dha fàere prus bianca; foedhandho de unu, abbituare a fàere bene is cosas, avesare a su trebballu, educare; foedhandho de imbriagos, pèrdere s'efetu de s'àrculu, isturdire s'imbriaghera; foedhandho de fémina, tastare ómine sa primu borta
Synonyms e antonyms
ibentiare,
ifegare,
iscoturare,
scexiai
/
irberzinare
2.
su lentore friscu de su sero iscruat sa crea ◊ in s'àtera iscola nos ant iscruadu dae minores, nos ant abbituadu a triballare ◊ su zòvanu cantaiat a sa sola pro s'iscrudare sa boghe ◊ su domadore iscruat su pudhecu areste ◊ ite faghet s'ómine mandrone si no est iscruadu a tribagliare? (Tucone)
3.
Pascale est iscrudandhe sa cochera de eris note ◊ si no est in tinu po s'imbriachera, zai s'iscruat!
Etymon
ctl.
escruar
Translations
French
dégrossir
English
to refine
Spanish
desbastar
Italian
levare il crudo,
dirozzare
German
den rohen Teil entfernen,
vorarbeiten,
verfeinern.
istelevràre , vrb Definition
istare pentzandho e torrandho a pentzare a sa cosa chentza arrennèscere a cumprèndhere o lòmpere a un'arresurtau
Synonyms e antonyms
immaginai,
immelmedhare,
istorronare,
penciai,
scimingiai
Sentences
no t'istelevres, tantu dai su meu no mi bogas! ◊ comintzeit a istelevrare cun atentzione subra de sa natura de cussu cristianu (M.Bua)◊ candho est ammurrionadu m'istelevro deo pro cuntentare a isse!
Etymon
spn.
descerebrar
Translations
French
se creuser la cervelle
English
to rack one's brain
Spanish
comerse el coco
Italian
lambiccarsi il cervèllo
German
sich den Kopf zerbrechen.
istutuinàre , vrb Definition
illebiare, abbrandhare su sabore forte (de is papares grassos)
Translations
French
atténuer la saveur
English
to moderate a flavour
Spanish
atenuar el sabor
Italian
attutire il sapóre dei cibi
German
den Geschmack mildern.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definition
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Synonyms e antonyms
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Sentences
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Scientific Terminology
pst
Etymon
srd.
Translations
French
ombrage
English
nook where the flock tooks shelter from the sun
Spanish
sesteadero
Italian
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
German
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
nesíre , vrb: niscire,
nisire,
nisiri,
nissire Definition
sonare su nare, su nasu, innisire su mucu
Synonyms e antonyms
inniscire,
ischisciare,
ischiscire,
mucai,
sinire
Sentences
nesíresi su nasu ◊ sos mucadoredhos sunt fatos pro nisire ◊ nísidi su mucu!
Etymon
srd.
Translations
French
se moucher
English
to blow one's nose
Spanish
sonarse,
limpiarse las narices
Italian
soffiarsi il naso
German
sich schneuzen,
sich die Nase putzen.
oríre , vrb Definition
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Synonyms e antonyms
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Etymon
srd.
Translations
French
ébaucher du pain
English
to sketch the bread
Spanish
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italian
abbozzare il pane
German
mit der Brotvorbereitung beginnen.
scabbalài , vrb Definition
pèrdere o fàere pèrdere is fundhos de un'aziendha, su capitale, su cabbale
Synonyms e antonyms
| ctr.
acabbalai
Etymon
srd.
Translations
French
perdre son capital
English
to lose one's capital
Spanish
arruinarse
Italian
pèrdere il capitale
German
das Kapital verlieren.
scerbigài , vrb: scervigai Definition
segare sa mola de su tzugu, fèrrere is crebedhos de asegus (su gatzile) a terra, orrúere de mala manera, andhare male
Synonyms e antonyms
ischerbicare*
Translations
French
se casser le cou
English
to break one's neck
Spanish
romperse la crisma
Italian
rómpersi il còllo
German
den Hals brechen.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definition
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Synonyms e antonyms
malcare
Sentences
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Etymon
ltn.
signare
Translations
French
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
English
to countermark,
to cross oneself
Spanish
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italian
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
German
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.
slutài , vrb Definition
bogare o cambiare su bestimentu de dolu, su lutu
Synonyms e antonyms
| ctr.
allutare,
inlutai
Etymon
srd.
Translations
French
quitter le deuil
English
to come out of mourning
Spanish
desenlutar
Italian
sméttere il lutto
German
die Trauer ablegen.
speturriài , vrb: ispetorrare*,
spiturriai Definition
bogare is petorras fora ibbutonandho su bestimentu, ispogiare is petorras, istare a petorras nuas
Synonyms e antonyms
sborciai
Sentences
si spitúrriat sa camisa e nci fait arrui a terra su chi iat cuau in piturras
Translations
French
découvrir sa poitrine
English
to throw off one's breast clothes
Spanish
despechugarse,
descubrir el pecho
Italian
scoprirsi il pètto
German
die Brust entblößen.
su , art, prn: ciú,
tzu Definition
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Synonyms e antonyms
ita
Sentences
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Etymon
ltn.
ipsu(m)
Translations
French
le,
celui,
ça
English
the,
that
Spanish
el,
lo
Italian
il,
quéllo,
ciò
German
der.
tzurumbecàre , vrb Definition
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Synonyms e antonyms
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Sentences
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Etymon
srd.
Translations
French
hochement de tête à cause du sommeil
English
to lose one's head balance for the sleep
Spanish
cabecear
Italian
tracollare della tèsta per il sónno
German
Kippen des Kopfes aus Schlaf.