abbagadiàre , vrb: bagadiare Definition
fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare
Synonyms e antonyms
afestai
Sentences
su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca
Etymon
srd.
Translations
French
prendre congé
English
to take a day off
Spanish
estar de vacaciones
Italian
celebrare il giórno festivo,
far vacanza
German
feiern.
abbalvatàre , vrb: abbarbatare,
abbarvatare,
abratare 1,
alvatare,
arbatare,
arvatare,
barbatare*,
brabatai 1,
brabatari Definition
arare sa primu borta una terra, pruschetotu in beranu, a manera de dha cumenciare a aprontare
Synonyms e antonyms
irrudiare,
scoturai
Sentences
alvatendhe so istadu cun bitelledhos in terrinos cruos
Etymon
srd.
Translations
French
défricher
English
to till
Spanish
roturar
Italian
dissodare il terréno
German
urbar machen.
abbrusciàre , vrb: abbrussare,
abbrutzai,
abbrutzare,
abbultzare,
abbursai,
abburtzai,
abburtzare Definition
tocare su brúciu po connòschere su motu de s'artéria, su tochedhu de su coru; mòvere is bratzos, istrínghere cun is bratzos, cun is brúcios, a logos giare e istrínghere sa manu saludandho
Synonyms e antonyms
apulsai,
brucitai
/
anatare
Sentences
bengat, su dotori, a mi abburtzai! ◊ bi at dutore chi ti faghet sa retzeta e mancu ti abbrutzat ◊ mi abbultzo: su coro est martedhendhe ◊ pustis chi si l'at bene abbadiada l'abbrúsciat e fit débbile de motu
2.
Tzipirianu si nc'est ghetau a s'àcua: dhu bideis abbrutzendi? ◊ ndhe apo abbrussadu de àrbures, sempre a su piga e fala a segare sida a su bestiàmine!…
3.
aus annovau e abbursau is amigus partendu
Etymon
srd.
Translations
French
tâter le pouls au poignet,
prendre le pouls
English
to feel s.o.’s pulse
Spanish
tomar el pulso
Italian
tastare il pólso
German
den Puls fühlen.
addordigàre , vrb: addortigare,
atorticare,
atortigare Definition
bínchere sa fortza de ccn. cosa atrotigandhodha, incrubandho o acostindho apare is duos càbudos; imbodhigare cosa a tantas bortas; nau in cobertantza, ammasedare a unu, aderetzare in su cumportamentu, giare curretzione / a. sa bica = abbrandhare s'atrivimentu, sa barrosia de ccn.
Synonyms e antonyms
atortiae,
atrotixai,
indortigare
/
trogai
/
annestrare
2.
cussu est malu chei su pudidinosu, ma si benit in petus de su tiu za lu addórdigat bene!
Etymon
srd.
Translations
French
tortiller,
corriger
English
to twist,
to correct
Spanish
torcer,
corregir,
reprender
Italian
attortigliare,
corrèggere il comportaménto
German
verbiegen,
zurechtbiegen.
addotorài, addotoràre , vrb Definition
giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda
Translations
French
décerner un diplôme,
obtenir son diplôme,
faire le pédant
English
to graduate,
to air one’knowledge
Spanish
licenciarse,
titularse,
maestrear,
presumir de docto
Italian
addottorarsi,
fare il saccènte
German
doktorieren,
den Besserwisser spielen.
alimèta , nf: animeta 1,
limeta 1 Definition
bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa
Scientific Terminology
prdc
Translations
French
pale
English
pall
Spanish
palia
Italian
palla,
quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa
German
Tuch,
das den Messkelch zudeckt.
arranomonài , vrb: arrenomenai Definition
nàrrere su númene de unu
Synonyms e antonyms
arremonae,
fentomare,
mantovare
Sentences
fostei no nd'iat inténdiu mai arranomonendi?
Etymon
ctl.
renomenar
Translations
French
nommer
English
to name
Spanish
nombrar
Italian
nominare,
fare il nóme di qlc
German
erwähnen.
atzipàre , vrb Definition
aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones
Synonyms e antonyms
abbibare,
achicai,
assissai,
ateneae,
atzipajare,
ischichinare,
scarrabbussonai
Sentences
est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile
Etymon
srd.
Translations
French
alimenter le feu
English
to foment
Spanish
atizar el fuego
Italian
fomentare,
alimentare il fuòco
German
das Feuer unterhalten.
batorúnu , nm Definition
de bàtoro, unu: una parte de css. cantidade o mannària ispartzia in bàtoro partes oguales
Sentences
si apillieit a sos carvonajos a li dare su batorunu de su carvone
Etymon
srd.
Translations
French
quartier
English
quarter
Spanish
la cuarta parte
Italian
il 25%
German
fünfundzwanzig prozent.
cadredhòne , agt Definition
chi dhu tenet a vítziu a cadredhare
Synonyms e antonyms
cadredhosu
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
impatient
English
craving person
Spanish
agitado,
inquieto
Italian
che ha il vìzio di smaniare
German
erregt.
cadredhósu , agt Definition
chi de naturale costumat a cadredhare, chi no tenet passiéntzia
Synonyms e antonyms
cadramissosu,
cadredhone,
latranghigultzu
Sentences
sa crapita si est posta a cúrrere, cadredhosa, e nch'est sadhida a intro de un'àtera tanca ◊ unu de sos frades fuit ideosu, fogaritzu, cadredhosu e presumidu
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
impatient,
nerveux
English
eager
Spanish
impaciente
Italian
impaziènte,
che ha il vìzio di smaniare
German
ungeduldig,
aufgeregt.
cambizàre , vrb Definition
annestrare, domare unu cuadhu a camminare comente bolet chie dhu cicit
Etymon
srd.
Translations
French
dresser un cheval
English
horse training
Spanish
adiestrar el caballo
Italian
addestrare il cavallo
German
zureiten.
carrucàre , vrb: carrugare Definition
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Synonyms e antonyms
assedare,
isseidare
Sentences
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Etymon
srd.
Translations
French
porter les graines à l'aire
English
to carry grain to barnyard
Spanish
rebañar el trigo en la era
Italian
portare il grano all'àia per la trebbiatura
German
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
carvonàre , vrb Definition
fàere o manigiare crabone
Sentences
sa sacheta la zughiat su babbu carvonendhe
Etymon
srd.
Translations
French
faire du charbon
English
to coal
Spanish
carbonear
Italian
fare il carbóne
German
Kohle brennen.
casigiài , vrb: casizare Definition
fàere a casu, fàere su casu
Scientific Terminology
csu
Etymon
srd.
Translations
French
faire le fromage
English
to make cheese
Spanish
hacer el queso,
quesear
Italian
fare il formàggio
German
Käse bereiten.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definition
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Idioms
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Sentences
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
heure du dîner,
lieu du dîner
English
time and place of the supper
Spanish
la hora y el lugar donde se cena
Italian
l'óra e il luògo della céna
German
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
chi , prn: ci 1 Definition
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Synonyms e antonyms
ue,
candho
/
si
Sentences
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Etymon
ltn.
qui
Translations
French
que,
qui
English
what,
which
Spanish
que
Italian
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
German
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
chimbúnu , nm Definition
de chimbe, unu: de una css. cantidade o mannària ispartzia in chimbe partes oguales, una
Sentences
su trigu si l'at collidu su mere pro iscontare chimbunos ◊ su podestade li at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depiat de chimbunu
Etymon
srd.
Translations
French
le 20%
English
twenty per cent
Spanish
20%
Italian
il 20%
German
zwanzig Prozent.
chimíre , vrb Definition
nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore
Synonyms e antonyms
abbrabai,
abbrossare,
frunzire 1,
inchimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
folai,
indobiri
Sentences
beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu
Etymon
srd.
Translations
French
bourgeonner
English
to sprout
Spanish
germinar,
brotar
Italian
germogliare,
fare il gètto o stèlo di alcune èrbe
German
sprießen,
treiben.
chirighitài , vrb Definition
fàere su chirighiri
Synonyms e antonyms
tzilighitare,
ischizire 1
Etymon
srd.
Translations
French
chatouiller
English
to tickle
Spanish
hacer cosquillas
Italian
fare il sollético
German
kitzeln.