abbíte , avb: addite,
agghite,
aita,
aite,
aiteu Definition
a ite, pro ite (iscopu, càusa): prus che àteru si narat domandhandho, ma fintzes candho si bolet nàrrere cun fortza (o tzacu) chi una cosa est totu in debbadas / aitemilu/la/los/las, aitedilu, aitennollu? = ita mi ndi fatzu, ita ti ndi fais, ita si ndi feus?
Synonyms e antonyms
eaite?,
poita?
Sentences
aite no andhas, como chi est ora? ◊ addite mi cherias, chi mi as cramadu?
2.
addite ti miro in su retratu, candho ses morta?! ◊ addite piras, melas, e pro chie, riservades su dulche frutu?! ◊ míseru naschimentu: e abbite su póberu in su mundhu?! ◊ abbite torrades su calche a s'àinu?! ◊ ohi… aite cumpresu m'as?!…◊ e addite tiat èssere a samunare sa conca a s'àinu! ◊ aite a b'istúdiat, cussu? nudha!
3.
aitesilas, sas armas, si no pro las impreare? ◊ aitebbolla custa cosa totu andhada male?!
Etymon
srd.
Translations
French
pourquoi,
à quoi bon?
English
why?
Spanish
por qué
Italian
perchè (a che scòpo)
German
warum.
abbizàghe , agt Definition
chi istat abbillu, chi si acatat de totu
Synonyms e antonyms
abbizósicu,
abixanti
Sentences
fit un'ómine abbizaghe e inzeniosu chi podiat agghejare e disatinare ispantamundhos e carravàulas, bentureris e malintragnados (T.Pinna)
Etymon
srd.
Translations
French
qui s'aperçoit de toute chose
English
weary person ??
Spanish
perspicaz
Italian
che si accorge facilménte di tutto
German
umsichtig.
afaltàdu , pps, agt: afaltatu,
afaltau,
afartadu,
afartau,
afratadu,
afratau Definition
de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa
Synonyms e antonyms
afusau,
ammurtinau,
assudhidu,
fartadu,
frajau,
ilfartadu,
mancantzosu
/
suxetzionosu
Sentences
comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu
Translations
French
troublé,
contrit
English
troubled
Spanish
con mala conciencia,
sucia
Italian
turbato,
che si sa in cólpa,
compunto
German
betroffen,
sich schuldig fühlend.
aggrillàu , agt Definition
nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca
Synonyms e antonyms
acascabellau,
dengosu,
schinitzosu
Etymon
srd.
Translations
French
qui est plein de lubies
English
to be full of whims
Spanish
soliviantado
Italian
che ha grilli per la tèsta
German
wer Grillen im Kopf hat.
ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definition
totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu
Synonyms e antonyms
ammontu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
cobertógliu,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza,
incarralzu
/
torrada
Sentences
àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu
Scientific Terminology
ts
Etymon
srd.
Translations
French
tout ce qui sert à couvrir
English
covering
Spanish
mantas
Italian
tutto ciò che serve per coprirsi,
le copèrte del lètto
German
Decken.
ammeschinàu , agt: ammischinau Definition
chi si ammischinat; chi dhue at de ndhe tènnere làstima
Sentences
"Tocamí, teni piedadi!" tzerriàt unu a totu boxi, ammeschinau
Etymon
srd.
Translations
French
minable
English
who moves to pity
Spanish
que mueve a piedad
Italian
che muove a pietà
German
wer Mitleid erregt.
ammóntu , nm: ammuntu Definition
su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita
Synonyms e antonyms
afiagnu,
ammantu,
assacarru,
carrarzura,
coguzu,
cucutzura,
cugutzadorza
Sentences
a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida
Etymon
srd.
Translations
French
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
English
everything useful to cover
Spanish
ropa
Italian
tutto ciò che serve per coprire,
vestiàrio
German
Kleiderbestand.
àndhe! , iscl: anne! Definition
foedhu chi narant unu pagu a ispantu, a meravíglia, a disígiu in su sensu de ite bellu!, ita bonu!, ite mannu!, ma càstia!… (in cobertantza, fintzes su contràriu, nau cun dispraxere)
Synonyms e antonyms
eandhe!,
ita
Sentences
andhe presse chi tenes: aiseta! ◊ de tanta fide - e anne! - che sezis essida a s'oru pro no mi cherrer basare! ◊ andhe pedra ’e tocu sa chi ses! ◊ andh'e mammorcu chi sezis! ◊ andhe si m'istimat issa puru!…◊ andhe fortuna sa chi at tentu, a bínchere totu cussos milliones! ◊ andhe molinu, su tuo! ◊ tempos bellos abberu: andhe, si cussos tempos torraiant! (Chighine)
Translations
French
quel,
quelle (exclam.)
English
how nice
Spanish
¡anda!
Italian
che!,
che bèllo!
German
da.
atraghéntu , nm: atreghentu,
atrighentu,
treghentu Definition
arrumóriu, carraxu, avolotu mannu de boghes, tzérrios e sonos, fintzes timoria manna meda
Synonyms e antonyms
abbolotu,
biuldu,
carralzu,
chimentu,
irburbutzu,
tremutu
/
cdh. strallatu
Sentences
in su tzilleri est finidu s'atreghentu, si sunt totu ritirados ◊ su tronu faghet atreghentu ◊ avita a sos minores s'atreghentu! ◊ bos giambet in discansu dogni atreghentu! ◊ intendhes s'atreghentu e istruendu, sos istragos de pérfidas ischeras? (P.Casu)
Etymon
srd.
Translations
French
vacarme,
tumulte
English
dismaying uproar
Spanish
alboroto,
susto
Italian
frastuòno che sgomenta,
strèpito
German
Getöse,
Lärm.
benemíndhe!, benemíndi! , iscl, avb: benimindi,
beniminne Definition
(fintzas b. de…) bene + mi + ndhe: foedhu po nàrrere chi una cosa a ccn. dhi est andhada bene meda, chi unu est cuntentu o si ndhe cuntentat o chi dhue at de si ndhe cuntentare, chi una cosa est bella de abberu, ma s'impreat fintzes cun idea de paragone e coment'e avb. in su sensu de meda, bene meda (a bortas cun ironia, po nàrrere chi àtera cosa est méngius)
Synonyms e antonyms
ebbenemindhe
Sentences
benemindi prexu! benemindi festa! ◊ benimindi s'arrori, su dannu, sa festa, ecc.◊ beniminne de cadhu: ti siat po salude!
2.
in bidha s'istat bene: e benemindhe tzitade!…
3.
s'arriu est calendi benemindi ◊ ti apu bistu iscriendi cosa e sudendidí benimindi (F.Carlini)◊ est pascendu a fura benimindi! (T.Dei)
4.
s'istima de sa mama est menzus: e benemindhe amores de isposa!…
Etymon
srd.
Translations
French
qu'il est beau!
English
how fine!
Spanish
qué bien
Italian
che bèllo!
German
wie schön!,
sehr gut!
cabidiànu , agt: cabudianu Definition
chi benit o andhat prus a innanti de un'àteru, de un'àtera cosa, chi est in primu pupa; nau de frutuàriu, chi benit o lompet a presse, lompet cabudàrgiu / màsciu cabidianu, berbeghe cabidiana = mascu, brebei de ghia
Synonyms e antonyms
cabidraxu,
premediu
| ctr.
regadiu,
coàinu
Sentences
sos tronos sunt cabidianos de sos lampos
Etymon
srd.
Translations
French
précédent,
chef de file
English
previous,
leader
Spanish
batidor,
que precede,
primero de una fila
Italian
guidaiòlo,
precedènte,
che precede,
capofila
German
Leit…,
vorige,
erste,
Erste.
cadredhòne , agt Definition
chi dhu tenet a vítziu a cadredhare
Synonyms e antonyms
cadredhosu
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
impatient
English
craving person
Spanish
agitado,
inquieto
Italian
che ha il vìzio di smaniare
German
erregt.
cadredhósu , agt Definition
chi de naturale costumat a cadredhare, chi no tenet passiéntzia
Synonyms e antonyms
cadramissosu,
cadredhone,
latranghigultzu
Sentences
sa crapita si est posta a cúrrere, cadredhosa, e nch'est sadhida a intro de un'àtera tanca ◊ unu de sos frades fuit ideosu, fogaritzu, cadredhosu e presumidu
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
impatient,
nerveux
English
eager
Spanish
impaciente
Italian
impaziènte,
che ha il vìzio di smaniare
German
ungeduldig,
aufgeregt.
calchidadítu , agt Definition
nau de un'animale, chi costumat a giare craches
Synonyms e antonyms
carchidadore,
carchidajolu,
cumeradore
Etymon
srd.
Translations
French
qui a l'habitude de ruer
English
kicking
Spanish
coceador
Italian
che tira calci
German
ausschlagend.
campadítu, campadítzu , agt Definition
chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male
Synonyms e antonyms
campadore,
campadógiu,
campajolu
Etymon
srd.
Translations
French
qui vivote
English
who is able to make ends meet
Spanish
quien va tirando
Italian
che riesce a vívere,
a campare
German
sich durchs Leben schlagen.
càntaru , nm Definition
vena de abba chi essit in artu e orruet a ispéndhula, in logu de orroca, de costa; cannedha o tubbighedhu de abba in is funtanellas (grifone púbblicu)
Synonyms e antonyms
spéndula
/
cona 1,
grifone 1
Sentences
tres càntaros giughiat sa funtana: como sunt totos tres iscannedhados ◊ s'abba fit falendhe dae sa roca in d-unu cantaredhu ◊ at postu sa broca a prenare suta de su càntaru ◊ sas feras current a su càntaru a si abbare ◊ de càntaros in sas carrelas bi ndh'at caligunu pro bellesa
2.
zuchet una boche crara che de abba de càntaru a denote ◊ ballendhe li falaiat su suore a càntaru!
Etymon
ltn.
cantharus
Translations
French
eau de roche
English
spring of water falling from the top
Spanish
manantial
Italian
véna d'àcqua che cade dall'alto
German
hinunterfallende Wasserader.
carchidajólu , agt Definition
nau de un'animale, chi acostumat a giare craches
Synonyms e antonyms
carchidadore,
cumeradore
Sentences
cussu poledhu est carchidajolu: no fachet a ndhe li colare acurtzu
Etymon
srd.
Translations
French
qui rue
English
kicking
Spanish
coceador
Italian
che tira calci
German
tretend.
carramatzími, carramatzímini , nm Definition
cosa chi leat logu e giaet istrobbu in debbadas, mescamente trastos o cosas bècias chi no serbint
Synonyms e antonyms
baldulete,
bascaràmene,
bimbiria,
cadógiu,
carramacina,
imbaratzu,
istivuzu,
istrèpete,
istrepu
Etymon
srd.
Translations
French
fourbi
English
trinket
Spanish
bártulos
Italian
carabàttola,
oggètti che ingombrano
German
Plunder.
chi , prn: ci 1 Definition
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Synonyms e antonyms
ue,
candho
/
si
Sentences
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Etymon
ltn.
qui
Translations
French
que,
qui
English
what,
which
Spanish
que
Italian
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
German
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
chi 1 , cng: ci 2 Definition
elementu chi s'impreat po unire una propositzione chi dipendhet de un'àtera dichiarativa (verbos che a nàrrere, pentzare, supònnere, e àteros); po fàere un'augúriu, betare unu frastimu o giare unu cumandhu: chi + congiuntivu = ancu!; cng. cun valore causale o finale / comente a nàrrere chi… = itl. cioè; in paragones: prus… (agt.) chi no… (agt.), chi mancu…(+ nm), in prop. de cumparàntzia = itl. piuttosto che; chi naras, chi nades…, chi fia nendhe, chi fis nendhe… = atacu, comintzu de unu chistionu tasidu e torradu a leare
Synonyms e antonyms
ca
Sentences
su preide at pertzetau chi totu sa bidha andhet a sa festa ◊ so nendhe chi apo fatu ◊ apo intesu chi est gai ◊ creo chi nono ◊ naro chi emmo ◊ seu sigura chi dh'iat fatu ◊ chi nades, comare mia, pro bos contare totu, za est abberu chi cussos fint cojendhe! ◊ nos lamentamus chi su tribàgliu est pesosu ◊ mi at rispostu candho chi bi mancaiat forra, candho chi bi mancaiat pannu ◊ boleis ci dhu andi dèu?
2.
chi mi bidant tzegu, gai est! ◊ bénnidu chi sias! ◊ iscupetadu chi siat, isse ebbia! ◊ male chi no paret in logu chi li atachet!
3.
si benis a passai, faimí su sulitu chi mi apu a afaciai ◊ tzerriandedhu chi dh'ollu dèu! ◊ beni chi nonna ti contat unu contu! ◊ cumpàtimi, chi so unu molente! ◊ no cherent a ti amare, chi su mundhu est belosu! ◊ funt circhendi a papai, chi su trabballu ponit fàmini! ◊ a Deus no movedas cuntierra, de Isse no siedas inimigos, chi cumandhat in chelu mare e terra (P.Casu)
4.
a sa moliada de sa frundha intendhimis muidare sa pedra chi de gasi mancu archibbusada (F.Dedola)◊ est arrennegau chi mancu dimónius!◊ chi naras, tandho ndh'est bénnida sa gherra e…
5.
pro sas bidhas fut semper menzus gai chi no nudha (P.Pillonca)◊ si est a cojare mezus oe chi no cras! (Z.A.Cappai)◊ ia a bolli afrontai prus milla austríacus chi no andai acantu de cussu ◊ issa fit addasiada prus chi no atrivida ◊ balit prus su chi si donant cussus custas dis chi no su chi fais tui in d-una poriga de mesis ◊ a vortas si trement prus sos ocros chi no sa manu
Translations
French
que
English
that
Spanish
que
Italian
che (cng)
German
daß.