abbacàbbile , agt Definitzione
chi si podet abbacai, menguare de fortza, de fuliesa
Tradutziones
Frantzesu
qui peut se calmer
Ingresu
peaceable
Ispagnolu
que se puede calmar
Italianu
calmàbile
Tedescu
beruhigbar.
abbíte , avb: addite,
agghite,
aita,
aite,
aiteu Definitzione
a ite, pro ite (iscopu, càusa): prus che àteru si narat domandhandho, ma fintzes candho si bolet nàrrere cun fortza (o tzacu) chi una cosa est totu in debbadas / aitemilu/la/los/las, aitedilu, aitennollu? = ita mi ndi fatzu, ita ti ndi fais, ita si ndi feus?
Sinònimos e contràrios
eaite?,
poita?
Frases
aite no andhas, como chi est ora? ◊ addite mi cherias, chi mi as cramadu?
2.
addite ti miro in su retratu, candho ses morta?! ◊ addite piras, melas, e pro chie, riservades su dulche frutu?! ◊ míseru naschimentu: e abbite su póberu in su mundhu?! ◊ abbite torrades su calche a s'àinu?! ◊ ohi… aite cumpresu m'as?!…◊ e addite tiat èssere a samunare sa conca a s'àinu! ◊ aite a b'istúdiat, cussu? nudha!
3.
aitesilas, sas armas, si no pro las impreare? ◊ aitebbolla custa cosa totu andhada male?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pourquoi,
à quoi bon?
Ingresu
why?
Ispagnolu
por qué
Italianu
perchè (a che scòpo)
Tedescu
warum.
acatàdu , pps, agt: acatau 1 Definitzione
de acatare 1; chi si acatat, chi istat atentu de si acatare de totu
Sinònimos e contràrios
abbillu,
abbistu,
ischidadu,
schidu,
speltu
/
abbizadu,
sapidu
Terminologia iscientìfica
ntl
Tradutziones
Frantzesu
avisé
Ingresu
shrewd
Ispagnolu
que se ha dado cuenta,
listo,
avisado
Italianu
accòrto
Tedescu
umsichtig.
acoglidòre , agt, nm: acollidore,
acudhidori,
acuglidori,
collidore,
gullitore Definitzione
chi o chie arregollet cosas a s’atenta o serbit a ndhe arregòllere, o po dha mantènnere chistia
Sinònimos e contràrios
arregollidori
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ramasseur
Ingresu
picker
Ispagnolu
quien o que recoge
Italianu
raccoglitóre
Tedescu
Sammler.
afavàdu , agt: afavau Definitzione
de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu
Sinònimos e contràrios
afaighedhau
/
cdh. afaatu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
malade,
atteint du favisme
Ingresu
a person which can easily contract the ilness of favism
Ispagnolu
que padece favismo
Italianu
fàbico
Tedescu
Bohnenvergiftung (Fabismus)
afrontànte, afrontànti , nm Definitzione
chie tenet sa propiedade o su possessu a làcana in mesu cun calecun’àteru o cun calecuna cosa (es. istrada)
Sinònimos e contràrios
lacanante,
lacanarju
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
riverain
Ingresu
frontager
Ispagnolu
propietario de un inmueble que da a una calle o a un río
Italianu
frontista
Tedescu
Anlieger.
aghedhósu , agt Definitzione
nau de cosa modhe, chi est unu pagu tostada solu segundhu su tretu o segundhu sa calidade
Sinònimos e contràrios
cadhosu
/
duraghe
Frases
su lardu de su súmene est aghedhosu ◊ sa ua litàchina est calidade aghedhosa, bona a pabassa ◊ su péssighe duraghe zughet sa purpa aghedhosa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pavie
Ingresu
clingstone
Ispagnolu
duro (dicho de algo que suele ser blando)
Italianu
duràcino
Tedescu
hartfleischig.
agudígliu , agt Definitzione
chi tenet agudesa foedhandho
Sinònimos e contràrios
assudu,
prontudu,
trempista
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
spn.
agudo
Tradutziones
Frantzesu
hardi
Ingresu
bold in speaking
Ispagnolu
que habla con agudeza
Italianu
ardito nel parlare
Tedescu
frech.
amicàtu , pps, agt: amigadu Definitzione
de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine)
Sinònimos e contràrios
afancedhau,
afantadu,
amistadu
2.
che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine
Tradutziones
Frantzesu
concubin
Ingresu
concubinary
Ispagnolu
que pasa mucho tiempo con sus amigos,
amante
Italianu
concubinàrio
Tedescu
in wilder Ehe Lebende.
ammeschinàu , agt: ammischinau Definitzione
chi si ammischinat; chi dhue at de ndhe tènnere làstima
Frases
"Tocamí, teni piedadi!" tzerriàt unu a totu boxi, ammeschinau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
minable
Ingresu
who moves to pity
Ispagnolu
que mueve a piedad
Italianu
che muove a pietà
Tedescu
wer Mitleid erregt.
àndhe , cng Definitzione
foedhu sèmpere cun chi avatu imperau po nàrrere su chi dipendhet o podet dipèndhere de ccn. cosa o fatu, inditat pruschetotu una càusa, un'intzimia
Sinònimos e contràrios
addaghi,
arribbau 1,
giaghí
Frases
andhe chi faghes gai no ti naro piús nudha! ◊ andhe chi bi ses bonu, proite no lu faghes tue?! ◊ andhe chi bi est, pastorighendhe, a si ndhe podiat leare medas de fiados?! ◊ faghedilu tue, andhe chi murrunzas si unu ti azuat!
2.
azigu connoschiat s'intrada, andhe a li pedire finas s'essida!
Tradutziones
Frantzesu
puisque
Ingresu
as,
since
Ispagnolu
puesto que,
ya que
Italianu
poichè
Tedescu
was? wie schön!
apatentàdu , agt Definitzione
chi tenet o at leau sa patente; nau cun tzacu, chi tenet calecuna calidade mala créschia meda, segura
2.
est unu parassita apatentadu, semper chentza fàghere nudha!
Tradutziones
Frantzesu
qui a le permis de conduire
Ingresu
licensed
Ispagnolu
cualificado,
que posee el permiso de conducir,
redomado
Italianu
patentato
Tedescu
zugelassen,
mit Führerschein versehen.
àrra 2 , nf Definitzione
genia de preughedhu chi ponet a s'abe in su casidhu e dha bochit puru si no si meighinat
Terminologia iscientìfica
crp, varroa destructor
Tradutziones
Frantzesu
varroa
Ingresu
insect able to kill bees into the apiary
Ispagnolu
parásito que mata las abejas en las colmenas
Italianu
varròa
Tedescu
Varroamilbe.
arrimàdu , pps, agt: arrimatu,
arrimau Definitzione
de arrimare; firmu, postu o lassau a una parte; nau de ccn., chi po maladia o becesa no essit prus
Sinònimos e contràrios
firmu,
postu
/
malàdiu
Frases
s'autocarru dh'iant arrimau in pratza ◊ is istimentos de is frades o sorres prus mannos beniant arrimaos e dhos umperànt is prus pitios
2.
candho mi ant bidu betzu e arrimadu mi ant che un'istratzu fuliadu (C.Longu)◊ est mesu arrimau, cun sas ancas che tzumpedhu ◊ seo cricanno foedhos arrimaos in calecunu corruncone de sa memória
Tradutziones
Frantzesu
appuyé,
posé
Ingresu
deposited,
put
Ispagnolu
arrimado,
que ya no sale de su casa (anciano)
Italianu
depósto,
appoggiato
Tedescu
gestützt.
arrisparmiósu , agt Definitzione
chi cricat s'arrespàrmiu, de no perdimentare sa cosa, de ndhe pònnere paga
Sinònimos e contràrios
aculumiosu,
aorradori,
arreguadori,
arrisparmieri
| ctr.
ispennijolu,
isperditziau,
istrubberi,
sperdicieri
Tradutziones
Frantzesu
parcimonieux
Ingresu
thrifty
Ispagnolu
sobrio,
que ahorra
Italianu
parsimonióso
Tedescu
sparsam.
assabiàdu , agt, nm Definitzione
chi o chie at cagiau a crebedhu, si est fatu sàbiu
Sinònimos e contràrios
acabadu,
acuntzentau,
atinadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
assagi,
devenu sage
Ingresu
become sane again
Ispagnolu
que ha recobrado el juicio
Italianu
rinsavito
Tedescu
wieder zu Verstand gekommen.
ataleschí , cng Definitzione
a tales chi… = a manera chi…, a puntu chi…
Frases
avisant sos fideles ataleschí acudant a crésia ◊ a tales chi viva friscu e sanu ◊ onora a su babbu e a sa mama a tales chi bivas tempus meda ◊ si un'istante iscultaias, a tales chi piús no ti ndhe bantes, ti proao in rejones apagantes
Tradutziones
Frantzesu
de sorte que,
afin que
Ingresu
so that
Ispagnolu
para que
Italianu
talchè,
affinchè
Tedescu
so daß,
damit.
bàstas , cng: bastis,
bastu 3,
bastus 1 Definitzione
foedhu po pònnere o chi ponet una cunditzione: s'imperat cun de e cun chi; candho est cun sa cng. chi e cun su verbu èssere e puntu isclamativu (bastu chi siat!) bolet nàrrere puru chi unu no est tanti seguru o no dhue credet meda a su chi narat o intendhet e abbarrat unu pagu ispantau e fintzes dispràxiu = como siat puru?!… si fit abberu?!…
Sinònimos e contràrios
aliali!
Frases
beni a ti cuai bastis chi ti cuist bèni ◊ bolliat unu piciocu mancai poberitedhu, bastas chi essit iscípiu bolai ◊ bastu chi sias cun àtere, bae, ma no a solu! ◊ apo a partire cras, bastu chi sas cosas no mi andhent a s'imbesse ◊ bastu chi mi nias sa veridade ti perdono!
2.
nachi za est istudiendhe, bastu chi siat! ◊ iscrient chi za sunt sanos, bastus chi siat!
3.
- Sas pudhas mias faghent sos oos e si los mànigant! - Bastu chi siat?! ◊ - A Boredhu che li ant furadu sos porcos! - Bastu chi siat?!
4.
bastus de mi che l'iscutinare li apo nadu chi ei
Tradutziones
Frantzesu
pourvu que,
à condition que
Ingresu
provided (that)
Ispagnolu
con tal de que
Italianu
purchè
Tedescu
nur… wenn.
benemíndhe!, benemíndi! , iscl, avb: benimindi,
beniminne Definitzione
(fintzas b. de…) bene + mi + ndhe: foedhu po nàrrere chi una cosa a ccn. dhi est andhada bene meda, chi unu est cuntentu o si ndhe cuntentat o chi dhue at de si ndhe cuntentare, chi una cosa est bella de abberu, ma s'impreat fintzes cun idea de paragone e coment'e avb. in su sensu de meda, bene meda (a bortas cun ironia, po nàrrere chi àtera cosa est méngius)
Sinònimos e contràrios
ebbenemindhe
Frases
benemindi prexu! benemindi festa! ◊ benimindi s'arrori, su dannu, sa festa, ecc.◊ beniminne de cadhu: ti siat po salude!
2.
in bidha s'istat bene: e benemindhe tzitade!…
3.
s'arriu est calendi benemindi ◊ ti apu bistu iscriendi cosa e sudendidí benimindi (F.Carlini)◊ est pascendu a fura benimindi! (T.Dei)
4.
s'istima de sa mama est menzus: e benemindhe amores de isposa!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qu'il est beau!
Ingresu
how fine!
Ispagnolu
qué bien
Italianu
che bèllo!
Tedescu
wie schön!,
sehr gut!
benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2,
benitore,
venidore Definitzione
foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu
Sinònimos e contràrios
benideru,
imbenidore
| ctr.
passadu
Frases
benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore
2.
si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà)
Ètimu
ctl.
venidor
Tradutziones
Frantzesu
futur,
qui va naître
Ingresu
future,
unborn (child)
Ispagnolu
futuro,
que va a nacer
Italianu
futuro,
nascituro
Tedescu
kommend,
künftig,
Zukunft Leibesfrucht.