Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

marrósu , agt Definitzione chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu Frases beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu! Sambenados e Provèrbios smb: Marrosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a une belle denture Ingresu the one who has good teeth Ispagnolu que tiene una buena dentadura Italianu che ha dentatura buòna Tedescu ein gesundes schönes Gebiß besitzend.

meraculàrgiu , nm, agt Definitzione chi o chie istat a lamentu po dónnia cosighedha, si assicat o ispantat po totu, biet luego totu perígulu o dannu; chi paret sèmpere ibertandho miràculos, po sa manera chi tenet de fàere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu alarmiste Ingresu alarmist Ispagnolu alarmista, que espera milagros Italianu allarmista, miracolista Tedescu Schwarzseher, schwarzseherisch.

murenósu , agt, nm Definitzione chi o chie sufrit de murenas, chi portat murenas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hémorroïdaire Ingresu hemorrhoidal Ispagnolu que padece hemorroides Italianu emorroidàrio Tedescu hämorrhoidal.

patidòre, patidòri , agt Definitzione chi est sufrindho Sinònimos e contràrios pascionadu, tribbuladu | ctr. gosadore Frases siedas consoladore de sa zente patidora! Tradutziones Frantzesu souffrant, affligé Ingresu suffering Ispagnolu que sufre Italianu sofferènte, afflitto Tedescu leidend.

pècia 2 , nf: petza 3 Definitzione crantu, orrugu de css. cosa, piticu o mannu, fintzes truncu o pedra a cicire (custa fintzes manna, segada giusta a parallelepípedu); mescamente, bículu de orrobba po imbodhigare su pei in s'iscarpa / una p. de casu, de regotu = pischedhu, arrogu; petz'e làmbriga!… = debberone làgrima! Frases fit una petza manna de pedra ruja ◊ unu fit restadu sétzidu subra sa petza de pedra sonendhe sa chiterra ◊ dae subra sa petza de su giannile imbíami unu cantu pro cumbidu! (A.M.Pinna)◊ fit sétzidu in sa petza addainanti de sa domo ◊ petza de s'élighe mannu setziat tiu Portolu 2. unu tempus a pes si poniant sas petzas: como sas mizas Ètimu itl. pezza Tradutziones Frantzesu bout de tissu Ingresu cloth Ispagnolu paño que se pone alrededor del pie Italianu pezzuòla Tedescu Läppchen.

poíta , avb, cng, nm: poiti, prite, proite, pruite, pueta, puita, puite Definitzione po ita = foedhu chi s'impreat mescamente in is dimandhas, ma fintzes in is arrespostas cun idea de iscopu, de càusa o intzimia: si est cng. inditat solu càusa, intzimia, motivu; coment'e númene, dónnia cosa o motivu chi si podet cunsiderare càusa o iscopu Sinònimos e contràrios ellea / ca Maneras de nàrrere csn: iscipiaus poita seus benius! = comintzu o istérrida de chistione chi si faghet candho si andhat a chircare a ccn., prus che àteru pro cosas de importu; si no fut poita… = ite mi tantat chi…, gei mi parit ca… Frases poita no benis cun mimi? ◊ proite mi cherias, chi mi as cramadu? ◊ poita si est firmau inguni, fustei? ◊ proite no bufas? 2. fato goi proite mi andhat bene ◊ fostei si depit cuntziderai fortunada pueta dhi est andada bèni 3. in s'andhare dudosu de custa vida cantos "proites" chena una risposta! (A.Porcheddu)◊ su proite faghet gai no bi lu dimandho ◊ no dhu scit mancu issu su poita ◊ pro l'ischire apo mastuladu puites mannos ◊ tropus poitas barrinant sa menti mia ◊ candho si fit acrarau a s'ispuntone aiat cumpresu su proite sos canes fint apedhandhe 4. si no fut poita, si nd'iat a èssiri pesau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pourquoi, parce que Ingresu why, because Ispagnolu por qué, porque Italianu perchè Tedescu warum, wieso, weil, da, damit, als daß, Warum, Grund.

primedótu , avb Definitzione innanti de totu, prima cosa, prus importante Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avant tout Ingresu first of all Ispagnolu antes que nada Italianu anzitutto Tedescu zunächst.

sestadòre , nm Definitzione chie, o fintzes aparíciu, chi cumènciat unu trebballu, un'òpera, dha sestat faendhodhi própriu is primas cosas Sinònimos e contràrios | ctr. afinadore Tradutziones Frantzesu ébaucheur Ingresu sketcher Ispagnolu quien, que empieza un trabajo Italianu abbozzatóre Tedescu Skizzierer.

sicomènte , cng: sigomente, sigomenti, sigomentras, sigumenti, sigomentu, sucomente Definitzione foedhu po inditare sèmpere unu motivu, a bisura de càusa / sicomente no… = tanti gei no!… Sinònimos e contràrios addaghi, incantughí Frases sicomente a mie non mi at mai coglionatu nessune, est mentzus chi prima dimanne ◊ sigomenti custas píndulas si pigant a brenti prena, depit prima papai (A.Garau)◊ sigomenti no boliat chi dh'éssinti nau ca fut susuncu, at cumbidau totu su bixinau (B.Lobina)◊ sigomente est fintzas dae meda chi sa zente at lassadu sa cunditzione de s'animale, amus bisonzu de lezes e de istitutziones ◊ sucomente su pópulu si est pentitu de sa malesa, su Sennore l’at rispramiatu ◊ sigomentu cussa cosa li bisonzat no mi l'at dada 2. sicomente non che liu tirat su sutzu, cussa ambisuga!… Ètimu ltn. sic qua mente Tradutziones Frantzesu puisque Ingresu since Ispagnolu como, puesto que Italianu siccóme, giacchè, poichè Tedescu da, weil, denn.

sortéri 1 , nm Definitzione donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat Tradutziones Frantzesu personnes ou choses à tirer au sort Ingresu drawing for (lots) Ispagnolu lo que va a ser sorteado Italianu sorteggiando Tedescu durch Los bestimmen.

stàngiu , nm: istagnu* Definitzione elementu chímicu de símbulu Sn, númeru atómicu 50 e pesu atómicu 118,7: genia de metallu de colore craru, biancale, modhe, chi iscàgiat a temperadura bàscia, bonu mescamente po dh'ammesturare cun àteru metallu (es. cun s'arràmene faet su brunzu) o po istangiare àteros metallos ca dhos badrat de si ossidare; in s'arte de sa terràglia, genia de terra bianca de Làconi chi si frigat a s'istrégiu de terra po dh'istangiare Terminologia iscientìfica mtl Tradutziones Frantzesu étain, engobe Ingresu tin, engobe Ispagnolu estaño, esmalte arcilloso con que se reviste la cerámica Italianu stagno, ingòbbio Tedescu Zinn, Angußfarbe.

tadaítu , nm Definitzione sa paga chi si giaet a sa tadàgia Sinònimos e contràrios tatajiu, tatalleu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mois de nourrice Ingresu wetnurse wages Ispagnolu sueldo que se da a la nodriza Italianu baliàtico Tedescu Ammenlohn.

tantecàntu , cng Definitzione si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet Sinònimos e contràrios aposici, cantecante, tantetantu, tanti Frases tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono Tradutziones Frantzesu cela va de soi Ingresu it is plan Ispagnolu está claro que Italianu è evidènte che… Tedescu es versteht sich, daß

tatalléu , nm Definitzione sa paga chi si giaet a sa dida Sinònimos e contràrios tadaitu, tatajiu Tradutziones Frantzesu mois de nourrice Ingresu wet-nurse's wages Ispagnolu sueldo que se da a las nodrizas Italianu baliàtico Tedescu Ammenlohn.

tènta , nf Definitzione tanti de terrenu, de largària parívile, chi si pigat trebballandho (es. marrandho o arandho, arregollendho olia, messandho e àteru): a logos, fintzes possessu, orrugu de terrenu a bisura longa (corria de terra) Sinònimos e contràrios ràglia, teneca, tula Maneras de nàrrere csn: leare sa t. = comintzare unu tretu largu cantu podet bastare pro unu o cantos sunt triballendhe a fiancu de pare; truncare sa t. = andhàreche a sa tenta de s'àteru a costazu; segadore de t. = messadore a manu de intro, a s'ala de su laore chentza messadu, su chi sestat sa tenta; fàghere una cosa a t. = totu pínniga, a pínnigu, chentza ndhe lassare nudha; bogai sa t. = fàghereche totu su tretu comintzadu; andai a tenta dereta = deretos, chentza fàghere a biraorba, ne a s'andhetorra; pigai, messai totu a una t. = leandho totu sa largúria de su trebballu; t. de orbaci = pannu, telu de o. comente essit de su telàrgiu a bisura de tenta Frases no les sa tenta tropu larga, tzapendhe, ca petzi càtigas su chi faghes! ◊ apenas cumentzàt a orbesci seminàt sa tenta e atacàt a marrai ◊ is ispigadrixis depiant bodhiri s'ispiga e passai s'àcua a is messadoris in sa tenta ◊ si funt in medas sa tenta dha pigant prus larga 2. nci seu artziau a monti a tenta dereta ◊ cussa narat una fàula infatu de s'àtera, nosu faeus biri ca dha creeus e issa sighit a tenta dereta ◊ s'abe si leat s'idatone a tenta chirchendhe sas àrbures Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bande de terrain qu’on peut travailler Ingresu rope walk Ispagnolu porción de terreno que se trabaja Italianu andana Tedescu Schwaden.

tragadòre, tragadòri , agt, nm: tragaroi Definitzione chi o chie tragat, serbit a tragare, a portare a tragu / nastru tragadori = genia de fasca larga, forte, móvia a motore, po carrare cosa, carrigare Sinònimos e contràrios tranguadori, trazadore Frases in sa navi ant postu su nastru tragadori po nci artziai is balígias ◊ s'undha tragadora cheret timida Sambenados e Provèrbios prb: arriu mudu, tragadori Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu transporteur Ingresu dragger, carrier Ispagnolu que arrastra Italianu trascinatóre, trasportatóre Tedescu Schlepper, Transporteur.

tricadòre , agt Definitzione nau de ccn., chi acostumat a trigare, a istentare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu retardataire Ingresu latecomer Ispagnolu que suele estar atrasado Italianu ritardatàrio Tedescu Nachzügler.

urósu , agt: aurosu* Definitzione chi tenet bonas uras, chi portat fortuna Sinònimos e contràrios afoltunadu, assortadu, auradu Frases rusignolos e canàrios intonant s'urosu cantu Tradutziones Frantzesu qui a de la chance, qui porte bonheur Ingresu good wish, lucky Ispagnolu que tienetrae buena suerte Italianu augurale, fortunóso Tedescu Glückwunsch.

zunchèta , nf: giuncheta* Definitzione cagiau chi si ponet in istrégiu de giuncu (frúscia, frussella), ma fintzes giodhu Sinònimos e contràrios giodhu, mezoradu Frases tziu Berte aiat imbudhidau una preda de ribu pro fàchere sa zuncheta ◊ custu pastore lis partit fintzas sos malunes de sa zuncheta, a sos bichinos Tradutziones Frantzesu jonchée Ingresu junket Ispagnolu lácteo que queda en una encella Italianu giuncata Tedescu Quark.