allinnài, allinnàre , vrb rfl Definitzione
fàere a linna; fàere o segare linna; pònnere linna, comente faent is matas creschendho
Sinònimos e contràrios
intostare
/
linnai
2.
issus teniant diritu de allinnai in is arrius
3.
su fenu mi allinnat apetotu - naràt su burricu -
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lignifier
Ingresu
to become wood,
hardening of a grass
Ispagnolu
hacerse duro como madera
Italianu
farsi légna,
indurirsi di un'èrba
Tedescu
holzig werden.
ammolentài, ammolentàre , vrb Definitzione
fàere a sa manera de is àinos, fàere a molente de cumportamentu, manera de fàere grussera e pagu abbista; pigare una molentada o imbriaghera
Sinònimos e contràrios
abburricai
2.
ogni cane polítigu, ammolentadu, presentat una lege istúpida cantu a isse!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir ignorant
Ingresu
to drow dull
Ispagnolu
portarse como un burro
Italianu
inasinire
Tedescu
verdummen.
candhidàre , vrb: candidai Definitzione
pònnere in lista, propònnere a ccn. po dhu votare a calecuna cosa
Frases
si est candhidadu a cussizeri ◊ l'ant candhidadu a síndhigu ◊ currei, currei a innòi, s’intruxu est candidau: sa lista 'e su caboni sa lítera at mandau!
2.
po sa morti immoi seu candidau: beni candu centenàriu in su letu mi agatas sonnigosu e fidau! (Lg.Melis)
Tradutziones
Frantzesu
proposer un candidat aux élections
Ingresu
to propose s.o. as a candidate
Ispagnolu
candidatar,
presentar como candidado
Italianu
candidare
Tedescu
als Kandidaten aufstellen.
che 1 , prep: chei 1,
chi Definitzione
prep. chi s'impreat ponendho paragones, coment'e medindho una cosa cun s'àtera; si su cunfrontu est inditau cun d-unu verbu, sa prep. dh'acumpàngiat unu chi, foras chi siat unu pps.; si custa prep. portat fatante un'art. det. o un'agt. o prn. dimustrativu si fúrriat in chei (es. bonu chei su pane, niedhu chei su pighe, mannu chei custu, artu chei cussu, chei cudhu); in sa forma che, si portat a denanti foedhu chi cumènciat cun cunsonante, custa a su contràriu de sa régula no càmbiat sonu e antzis si afortit (es. biancu che nie = nr. chenníe, feu che cane = checàne, faghet che tue = chetúe, rànchidu che fele = chefèle, pregare che santu = chessàntu, fragat che cibudha = checibúdha): est s'efetu de sa cng. ET de quo + et chi dh'at ingenerada; ma, a su contràriu de su che avb., càmbiat sonu sa /c/ sua de cuménciu candho si agatat apustis de vocale (es. feu che cane = nr. feughecàne, pregare che santu = pregareghessàntu). a/c.: su che prep. no arresurtat mai de dh'apostrofare; in camp. po fàere paragones s'impreat prus pagu – e si che podet furriare a chi –: si narat de prus comenti a, coment'e
Sinònimos e contràrios
cantu,
comente
Frases
est prus mortu chi no biu ◊ mezus in su letu chi non in presone ◊ isse est che a tie ◊ che deo si deviat sonniare chie no ischit it'est timire! ◊ e chie che a tie a note faghet bídere che a die? ◊ est sachedhosa chi ègua de preri ◊ no bi at àtera prendha chi incantat che a issa ◊ che inoghe in cudhane lassat fama bella ◊ fúrriat che dae balla ◊ isse est chei sos àteros ◊ is autoridadis fascistas fiant isceti su còmudu insoru tratendu is àturus chi àliga (B.Lobina)◊ nosu no seus chi a tui ◊ a candho intendho un’iscracàgliu che de una fémina
2.
bi restei male che chi mi aeres betadu abba calda ◊ faghide che chi siedas babbu meu! ◊ so inoghe che chi mai mi ndhe essere andhadu ◊ fia tílciula tílciula de suore che chi ch'essera ruta in unu poju ◊ custa cosa est che chi no la gitas!
3.
lu so bidindhe che segadu, che rutu, che fatu, lu tenzo che mortu, che pérdidu
Ètimu
ltn.
quo et
Tradutziones
Frantzesu
comme
Ingresu
how (much),
as
Ispagnolu
como
Italianu
cóme,
quanto
Tedescu
wie,
wie viel.
comènte , avb, cng, prep: acomenti,
comenti,
cometi,
cumenti,
cummente Definitzione
foedhu chi inditat sèmpere manera, po preguntare (fintzes si no sèmpere cun intonu de dimandha), o paragone inter duas cosas cunsideradas cantepare e fintzes po nàrrere calecuna calidade inditada cun númene; podet inditare fintzes tempus in su sensu de apenas chi, candho, a manu a manu chi, fintzes de logu (in su sensu de luego apustis, passandho), un'idea de càusa (sigomente): che a dónnia àtera genia de foedhu, si podet manigiare a númene puru / a/c. in is cumplementos de paragone arrechedet sèmpere aifatu sa prep. a, o sa cng. e (meda, deosi, e andhat bene cun apòstrofo): comente a, coment'e, coment'e chi, comenti e (e po efetu de custos elementos – a de ltn. AD, e de lnt. ET – sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi benit apustis de comente no càmbiat sonu: coment'e candho = nr. comentecàndho, coment'e cherindhe = comentecheríndhe, coment'e chi = comentechí, coment'e deo = comenteddèo, coment'e festa = comentefèsta, coment'e primu = comenteprímu, coment'e retzidu = comenterretzídu, coment'e sorri = comentessòrri, coment'e tue = comentetúe, cosa chi no faet si est avb. o cng., candho imbetzes podet cambiare sa cunsonante de cuménciu de su foedhu ifatu: faedhas comente cheres = nr. comenteghères, bidimus comente triballas = comentedribàllas, comenti fais?, comente faghes? = comentivàis?, comentevàghes?, comente paret = comentebàret); comente… gai = po inditare assimbígios o una cosa chi sighit a un'àtera / bídere una cosa che…, coment'e… (+ pps) = in perígulos mannos de…, coment'e cosa fata deabberu; coment'e (+ númene)= un'ispétzia de… (númene)
Sinònimos e contràrios
candho
/
che 1
Frases
coment'istais? ◊ comente fato a sa sola? ◊ comenti fais a iscriri si no ses bellu mancu a ligi? ◊ si no mi dhu naras, comenti fatzu a dhu isciri? ◊ - comente?… torramilu a narrare ca no apo intesu bene! ◊ e comente, goi boche cherides andhare, chentza mancu bos leare su gafè?! ◊ ih, e comente: deo fato sos sacrifítzios e bois mi che ispendhides totu?! ◊ e immoi cometi feus?
2.
no isco comente fàghere ◊ comente triballas tue andhat bene ◊ sa cosa si depit fai comenti bollit fata ◊ faghe comente ischis! ◊ su sardu est sa língua nosta e dhu depeus achidiri cometi feus cun sa cosa prus bella ◊ issos ti ant a fàghere comente tue as fatu a issos ◊ comente mi azis nadu apo fatu! ◊ apompiaint a mie comente si zeo los potia libberare dae sas penas issoro ◊ currint comenti e chi siant giòvunus
3.
est diventadu torra fritu coment'e primu ◊ no fut coment'e tue babbu tou ◊ comenti e ita est custa cosa? ◊ comente a tie no bi at neune ◊ arrexonas coment'e is óminis ma no pentzas coment'e Deus ◊ no bufo: gràtzia su matessi, coment'e retzidu! ◊ cussu no fiat bonu a pintai, cument'e tui! ◊ dhue cheret corazu a tocare una píbera comente a tie! ◊◊ totus cuntziderànt a Giuanni Batista coment'e unu profeta ◊ su libbredhu de is assegnus est cumenti a dinai (F.Carlini)◊ coment'e muradore est bonu, ma coment'e ómine no balet ◊ custa cosa si leat coment'e meighina
4.
coment'e dogni riu a su mare, gasi s’ómine candho est mortu torrat a Deus ◊ gasie de ti lograre ape sa solte comente ti amo cun impignu folte!
5.
comenti est bénniu su tempus de marrai, a marrai funt andaus ◊ comente fit gai, ruet e si segat su bratzu ◊ comente fia caminendhe apo abbojadu a unu ◊ su sodhu comente intrat che essit ◊ comenti femu ligendu est bénniu s'amigu ◊ comente s'est postu a mòere carchi cosa che li est rutu totu a terra ◊ comenti intrais a sa bidha eis agatai unu burrichedhu acapiau ◊ is terras insoru furiant cumenti ci passaus de crésia ◊ comenti dh'apu iscípiu mi at fatu ispilursiri totu sa carena!
6.
so tirchiendhe de suore, comente fia tzapendhe ◊ cussu dolore est comente as fatu irfortzu
7.
no sciu su comenti
Sambenados e Provèrbios
prb:
comente mesuras ti ant a mesurare
Ètimu
ltn.
quomo(do) + mente
Tradutziones
Frantzesu
comme,
comment
Ingresu
how
Ispagnolu
como
Italianu
cóme
Tedescu
wie.
istupósu , agt: stuposu Definitzione
chi paret istupa
Sinònimos e contràrios
stupaciosu
Tradutziones
Frantzesu
comme de l'étoupe
Ingresu
towy,
stringy
Ispagnolu
como rastrojos
Italianu
stoppóso
Tedescu
wergartig.
mamúdu , agt, nm: mamutu,
mumutu Definitzione
nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore
Sinònimos e contràrios
mamucu,
mútiu
Frases
in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu
2.
semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nuit noire,
noir comme dans un four,
noir comme dans la gueule d'un loup
Ingresu
pitch dark
Ispagnolu
obscuro como boca de lobo
Italianu
bùio pésto
Tedescu
stockdunkel.
sicomènte , cng: sigomente,
sigomenti,
sigomentras,
sigumenti,
sigomentu,
sucomente Definitzione
foedhu po inditare sèmpere unu motivu, a bisura de càusa / sicomente no… = tanti gei no!…
Sinònimos e contràrios
addaghi,
incantughí
Frases
sicomente a mie non mi at mai coglionatu nessune, est mentzus chi prima dimanne ◊ sigomenti custas píndulas si pigant a brenti prena, depit prima papai (A.Garau)◊ sigomenti no boliat chi dh'éssinti nau ca fut susuncu, at cumbidau totu su bixinau (B.Lobina)◊ sigomente est fintzas dae meda chi sa zente at lassadu sa cunditzione de s'animale, amus bisonzu de lezes e de istitutziones ◊ sucomente su pópulu si est pentitu de sa malesa, su Sennore l’at rispramiatu ◊ sigomentu cussa cosa li bisonzat no mi l'at dada
2.
sicomente non che liu tirat su sutzu, cussa ambisuga!…
Ètimu
ltn.
sic qua mente
Tradutziones
Frantzesu
puisque
Ingresu
since
Ispagnolu
como,
puesto que
Italianu
siccóme,
giacchè,
poichè
Tedescu
da,
weil,
denn.