abbiàtzu , avb Definitzione
cantu prima
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le plus tôt possible,
au plus tôt
Ingresu
as soon as
Ispagnolu
cuanto antes,
lo antes posible
Italianu
quanto prima
Tedescu
sobald wie möglich.
aconziminàre , vrb: conziminare Definitzione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinònimos e contràrios
arragnare
Tradutziones
Frantzesu
ajuster tan bien que mal
Ingresu
to repair as best one can
Ispagnolu
arreglar a la diabla
Italianu
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedescu
so gut es geht instandsetzen.
àndhe , cng Definitzione
foedhu sèmpere cun chi avatu imperau po nàrrere su chi dipendhet o podet dipèndhere de ccn. cosa o fatu, inditat pruschetotu una càusa, un'intzimia
Sinònimos e contràrios
addaghi,
arribbau 1,
giaghí
Frases
andhe chi faghes gai no ti naro piús nudha! ◊ andhe chi bi ses bonu, proite no lu faghes tue?! ◊ andhe chi bi est, pastorighendhe, a si ndhe podiat leare medas de fiados?! ◊ faghedilu tue, andhe chi murrunzas si unu ti azuat!
2.
azigu connoschiat s'intrada, andhe a li pedire finas s'essida!
Tradutziones
Frantzesu
puisque
Ingresu
as,
since
Ispagnolu
puesto que,
ya que
Italianu
poichè
Tedescu
was? wie schön!
ateretànte, ateretàntu , avb, prn, agt: aturetanti,
aturetantu Definitzione
un'àteru tanti oguale, su própiu tanti, de sa matessi manera
Sinònimos e contràrios
acetotu,
matessi
Frases
in cada aversidade fis de amparu e zeo fipi pro tene ateretantu ◊ in custu solenni istanti chi mi depu separai, babbu mi at a perdonai: perdonit aturetanti mamma! (G.Cadeddu)
2.
fintzas tue as a fàghere ateretantu ◊ fit una corte neta e sa domo deviat èssere ateretantu ◊ aturetantu iant fatu Gavinu cun Eugéniu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
autant de,
autant,
aussi
Ingresu
as much (as)
Ispagnolu
igualmente,
otro tanto
Italianu
altrettanto
Tedescu
ebensofiel.
candhidàre , vrb: candidai Definitzione
pònnere in lista, propònnere a ccn. po dhu votare a calecuna cosa
Frases
si est candhidadu a cussizeri ◊ l'ant candhidadu a síndhigu ◊ currei, currei a innòi, s’intruxu est candidau: sa lista 'e su caboni sa lítera at mandau!
2.
po sa morti immoi seu candidau: beni candu centenàriu in su letu mi agatas sonnigosu e fidau! (Lg.Melis)
Tradutziones
Frantzesu
proposer un candidat aux élections
Ingresu
to propose s.o. as a candidate
Ispagnolu
candidatar,
presentar como candidado
Italianu
candidare
Tedescu
als Kandidaten aufstellen.
che 1 , prep: chei 1,
chi Definitzione
prep. chi s'impreat ponendho paragones, coment'e medindho una cosa cun s'àtera; si su cunfrontu est inditau cun d-unu verbu, sa prep. dh'acumpàngiat unu chi, foras chi siat unu pps.; si custa prep. portat fatante un'art. det. o un'agt. o prn. dimustrativu si fúrriat in chei (es. bonu chei su pane, niedhu chei su pighe, mannu chei custu, artu chei cussu, chei cudhu); in sa forma che, si portat a denanti foedhu chi cumènciat cun cunsonante, custa a su contràriu de sa régula no càmbiat sonu e antzis si afortit (es. biancu che nie = nr. chenníe, feu che cane = checàne, faghet che tue = chetúe, rànchidu che fele = chefèle, pregare che santu = chessàntu, fragat che cibudha = checibúdha): est s'efetu de sa cng. ET de quo + et chi dh'at ingenerada; ma, a su contràriu de su che avb., càmbiat sonu sa /c/ sua de cuménciu candho si agatat apustis de vocale (es. feu che cane = nr. feughecàne, pregare che santu = pregareghessàntu). a/c.: su che prep. no arresurtat mai de dh'apostrofare; in camp. po fàere paragones s'impreat prus pagu – e si che podet furriare a chi –: si narat de prus comenti a, coment'e
Sinònimos e contràrios
cantu,
comente
Frases
est prus mortu chi no biu ◊ mezus in su letu chi non in presone ◊ isse est che a tie ◊ che deo si deviat sonniare chie no ischit it'est timire! ◊ e chie che a tie a note faghet bídere che a die? ◊ est sachedhosa chi ègua de preri ◊ no bi at àtera prendha chi incantat che a issa ◊ che inoghe in cudhane lassat fama bella ◊ fúrriat che dae balla ◊ isse est chei sos àteros ◊ is autoridadis fascistas fiant isceti su còmudu insoru tratendu is àturus chi àliga (B.Lobina)◊ nosu no seus chi a tui ◊ a candho intendho un’iscracàgliu che de una fémina
2.
bi restei male che chi mi aeres betadu abba calda ◊ faghide che chi siedas babbu meu! ◊ so inoghe che chi mai mi ndhe essere andhadu ◊ fia tílciula tílciula de suore che chi ch'essera ruta in unu poju ◊ custa cosa est che chi no la gitas!
3.
lu so bidindhe che segadu, che rutu, che fatu, lu tenzo che mortu, che pérdidu
Ètimu
ltn.
quo et
Tradutziones
Frantzesu
comme
Ingresu
how (much),
as
Ispagnolu
como
Italianu
cóme,
quanto
Tedescu
wie,
wie viel.
dàchi , cng: addaghi,
daghi,
deghi Definitzione
(iscritu fintzas da chi, de chi) candho, si, andhe chi: tenet su valore de inditare su matessi tempus de duas cosas acapiadas apare o chi una sighit de un'àtera o benit apustis
Sinònimos e contràrios
candho,
dàgada,
deganno,
sicomente
Frases
daghi si tatant de abbas niadas s'incantant che isposos e isposas ◊ daghi ghirat babbu tou as a bídere sa surra chi ti daet ◊ daghi essit su sole faghet caentu ◊ ti pentzas de nci torrai deghi ti ant a interrai? ◊ deghi si est acatau ca furint ànimas mortas, su pastore at atacau a cantare ◊ daghi mi paso za benzo a ti chircare, ca como so istracu!
2.
daghi cheres chi mi sea, un'iscuta mi apo a sere ◊ daghi fis ispetendhe a fàghere gai, mi lu depias nàrrere! ◊ no si podet bídere, ma daghi fostè la cheret andhet a subra! ◊ deghi mi pàsiu gei eus a torrai a incumentzai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
depuis que
Ingresu
when,
as
Ispagnolu
desde que
Italianu
dacchè,
allorchè,
poichè
Tedescu
als,
da.
impésci , cng, avb: impessi,
impessu,
impissu Definitzione
luego apustis, un'iscuta como
Sinònimos e contràrios
apenas,
comogomo,
tandho tandho
Frases
sos pitzinnos ant traballau dae impessu ant caminau a sa sola ◊ su manzanu, impessu chi si nche pesabat, la mutiat ◊ s'anzone impessu nàschiu ponet fatu a sa mama ◊ impessu ghirau mi so indiosau ◊ sas labras tuas sunt friscas che frores impessu bodhios ◊ impissu ammaniaos sos papiros, sa pitzinna l'ant allezitimada ◊ impesci los at vistos est curtu a los topiare ◊ a manzanu tenes impesci impesci su tempus de ti sapunare!
2.
candho pranghendhe impessu t'intendhia deretu ti picabo ◊ est intrighinandhe: galu impessu si biet ◊ fit impessu ghirandhe e no aiat galu leau oru de sas cosas
Tradutziones
Frantzesu
à peine
Ingresu
only just,
as soon as
Ispagnolu
apenas
Italianu
appéna
Tedescu
kaum.
incantughí , cng Definitzione
cng. chi inditat càusa, arrexone
Sinònimos e contràrios
sicomente
Frases
candu su cuadhu si est postu a curri no si est pérdiu de ànimu incantughí iscidiat bèni sètzi cuadhus
Tradutziones
Frantzesu
puisque
Ingresu
as
Ispagnolu
pues,
porque,
ya que
Italianu
poichè
Tedescu
da.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definitzione
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Sinònimos e contràrios
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Maneras de nàrrere
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Frases
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Sambenados e Provèrbios
smb:
Mancu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
moins,
non plus,
pas,
même
Ingresu
not so much as
Ispagnolu
menos,
ni,
ni siquiera
Italianu
méno,
nemméno,
neppure
Tedescu
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
mancumàle , avb Definitzione
foras male
Sinònimos e contràrios
bellaggai
Frases
mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu
Tradutziones
Frantzesu
heuresement (que)
Ingresu
just as well
Ispagnolu
menos mal
Italianu
méno male
Tedescu
Gott sei Dank!.
nàdu 1 , pps, agt, nm: natu,
nau Definitzione
de nàrrere: est incurtzau de naradu e s'impreat fintzes in su sensu de sa cosa chi si narat mescamente coment'e contu o díciu
Sinònimos e contràrios
narau
/
contadu,
nada
2.
ca fit ómine de savímene, chin pacas paràulas vene natas los poniat totu a sa muta
3.
de su nau a su fatu nc'est grandu diferéntzia
Tradutziones
Frantzesu
dit,
dicton
Ingresu
said,
told,
known as,
saying
Ispagnolu
dicho
Italianu
détto
Tedescu
gesagt,
gennant,
geheißen.
sbagassài , vrb: irbagasciae Definitzione
andhare a bagassas, istare sèmpere aifatu de féminas, de s'una a s'àtera; fintzes pigare a befa, fàere a bregúngia a unu ananti de gente
Sinònimos e contràrios
cicisbeai
Tradutziones
Frantzesu
courir le cotillon
Ingresu
to act as a cicisbeo
Ispagnolu
putear
Italianu
cicisbeare
Tedescu
den Hof machen.