abbiàtzu , avb Definizione
cantu prima
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le plus tôt possible,
au plus tôt
Inglese
as soon as
Spagnolo
cuanto antes,
lo antes posible
Italiano
quanto prima
Tedesco
sobald wie möglich.
aconziminàre , vrb: conziminare Definizione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinonimi e contrari
arragnare
Traduzioni
Francese
ajuster tan bien que mal
Inglese
to repair as best one can
Spagnolo
arreglar a la diabla
Italiano
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedesco
so gut es geht instandsetzen.
àndhe , cng Definizione
foedhu sèmpere cun chi avatu imperau po nàrrere su chi dipendhet o podet dipèndhere de ccn. cosa o fatu, inditat pruschetotu una càusa, un'intzimia
Sinonimi e contrari
addaghi,
arribbau 1,
giaghí
Frasi
andhe chi faghes gai no ti naro piús nudha! ◊ andhe chi bi ses bonu, proite no lu faghes tue?! ◊ andhe chi bi est, pastorighendhe, a si ndhe podiat leare medas de fiados?! ◊ faghedilu tue, andhe chi murrunzas si unu ti azuat!
2.
azigu connoschiat s'intrada, andhe a li pedire finas s'essida!
Traduzioni
Francese
puisque
Inglese
as,
since
Spagnolo
puesto que,
ya que
Italiano
poichè
Tedesco
was? wie schön!
ateretànte, ateretàntu , avb, prn, agt: aturetanti,
aturetantu Definizione
un'àteru tanti oguale, su própiu tanti, de sa matessi manera
Sinonimi e contrari
acetotu,
matessi
Frasi
in cada aversidade fis de amparu e zeo fipi pro tene ateretantu ◊ in custu solenni istanti chi mi depu separai, babbu mi at a perdonai: perdonit aturetanti mamma! (G.Cadeddu)
2.
fintzas tue as a fàghere ateretantu ◊ fit una corte neta e sa domo deviat èssere ateretantu ◊ aturetantu iant fatu Gavinu cun Eugéniu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
autant de,
autant,
aussi
Inglese
as much (as)
Spagnolo
igualmente,
otro tanto
Italiano
altrettanto
Tedesco
ebensofiel.
candhidàre , vrb: candidai Definizione
pònnere in lista, propònnere a ccn. po dhu votare a calecuna cosa
Frasi
si est candhidadu a cussizeri ◊ l'ant candhidadu a síndhigu ◊ currei, currei a innòi, s’intruxu est candidau: sa lista 'e su caboni sa lítera at mandau!
2.
po sa morti immoi seu candidau: beni candu centenàriu in su letu mi agatas sonnigosu e fidau! (Lg.Melis)
Traduzioni
Francese
proposer un candidat aux élections
Inglese
to propose s.o. as a candidate
Spagnolo
candidatar,
presentar como candidado
Italiano
candidare
Tedesco
als Kandidaten aufstellen.
che 1 , prep: chei 1,
chi Definizione
prep. chi s'impreat ponendho paragones, coment'e medindho una cosa cun s'àtera; si su cunfrontu est inditau cun d-unu verbu, sa prep. dh'acumpàngiat unu chi, foras chi siat unu pps.; si custa prep. portat fatante un'art. det. o un'agt. o prn. dimustrativu si fúrriat in chei (es. bonu chei su pane, niedhu chei su pighe, mannu chei custu, artu chei cussu, chei cudhu); in sa forma che, si portat a denanti foedhu chi cumènciat cun cunsonante, custa a su contràriu de sa régula no càmbiat sonu e antzis si afortit (es. biancu che nie = nr. chenníe, feu che cane = checàne, faghet che tue = chetúe, rànchidu che fele = chefèle, pregare che santu = chessàntu, fragat che cibudha = checibúdha): est s'efetu de sa cng. ET de quo + et chi dh'at ingenerada; ma, a su contràriu de su che avb., càmbiat sonu sa /c/ sua de cuménciu candho si agatat apustis de vocale (es. feu che cane = nr. feughecàne, pregare che santu = pregareghessàntu). a/c.: su che prep. no arresurtat mai de dh'apostrofare; in camp. po fàere paragones s'impreat prus pagu – e si che podet furriare a chi –: si narat de prus comenti a, coment'e
Sinonimi e contrari
cantu,
comente
Frasi
est prus mortu chi no biu ◊ mezus in su letu chi non in presone ◊ isse est che a tie ◊ che deo si deviat sonniare chie no ischit it'est timire! ◊ e chie che a tie a note faghet bídere che a die? ◊ est sachedhosa chi ègua de preri ◊ no bi at àtera prendha chi incantat che a issa ◊ che inoghe in cudhane lassat fama bella ◊ fúrriat che dae balla ◊ isse est chei sos àteros ◊ is autoridadis fascistas fiant isceti su còmudu insoru tratendu is àturus chi àliga (B.Lobina)◊ nosu no seus chi a tui ◊ a candho intendho un’iscracàgliu che de una fémina
2.
bi restei male che chi mi aeres betadu abba calda ◊ faghide che chi siedas babbu meu! ◊ so inoghe che chi mai mi ndhe essere andhadu ◊ fia tílciula tílciula de suore che chi ch'essera ruta in unu poju ◊ custa cosa est che chi no la gitas!
3.
lu so bidindhe che segadu, che rutu, che fatu, lu tenzo che mortu, che pérdidu
Etimo
ltn.
quo et
Traduzioni
Francese
comme
Inglese
how (much),
as
Spagnolo
como
Italiano
cóme,
quanto
Tedesco
wie,
wie viel.
dàchi , cng: addaghi,
daghi,
deghi Definizione
(iscritu fintzas da chi, de chi) candho, si, andhe chi: tenet su valore de inditare su matessi tempus de duas cosas acapiadas apare o chi una sighit de un'àtera o benit apustis
Sinonimi e contrari
candho,
dàgada,
deganno,
sicomente
Frasi
daghi si tatant de abbas niadas s'incantant che isposos e isposas ◊ daghi ghirat babbu tou as a bídere sa surra chi ti daet ◊ daghi essit su sole faghet caentu ◊ ti pentzas de nci torrai deghi ti ant a interrai? ◊ deghi si est acatau ca furint ànimas mortas, su pastore at atacau a cantare ◊ daghi mi paso za benzo a ti chircare, ca como so istracu!
2.
daghi cheres chi mi sea, un'iscuta mi apo a sere ◊ daghi fis ispetendhe a fàghere gai, mi lu depias nàrrere! ◊ no si podet bídere, ma daghi fostè la cheret andhet a subra! ◊ deghi mi pàsiu gei eus a torrai a incumentzai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
depuis que
Inglese
when,
as
Spagnolo
desde que
Italiano
dacchè,
allorchè,
poichè
Tedesco
als,
da.
impésci , cng, avb: impessi,
impessu,
impissu Definizione
luego apustis, un'iscuta como
Sinonimi e contrari
apenas,
comogomo,
tandho tandho
Frasi
sos pitzinnos ant traballau dae impessu ant caminau a sa sola ◊ su manzanu, impessu chi si nche pesabat, la mutiat ◊ s'anzone impessu nàschiu ponet fatu a sa mama ◊ impessu ghirau mi so indiosau ◊ sas labras tuas sunt friscas che frores impessu bodhios ◊ impissu ammaniaos sos papiros, sa pitzinna l'ant allezitimada ◊ impesci los at vistos est curtu a los topiare ◊ a manzanu tenes impesci impesci su tempus de ti sapunare!
2.
candho pranghendhe impessu t'intendhia deretu ti picabo ◊ est intrighinandhe: galu impessu si biet ◊ fit impessu ghirandhe e no aiat galu leau oru de sas cosas
Traduzioni
Francese
à peine
Inglese
only just,
as soon as
Spagnolo
apenas
Italiano
appéna
Tedesco
kaum.
incantughí , cng Definizione
cng. chi inditat càusa, arrexone
Sinonimi e contrari
sicomente
Frasi
candu su cuadhu si est postu a curri no si est pérdiu de ànimu incantughí iscidiat bèni sètzi cuadhus
Traduzioni
Francese
puisque
Inglese
as
Spagnolo
pues,
porque,
ya que
Italiano
poichè
Tedesco
da.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definizione
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Sinonimi e contrari
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Modi di dire
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Frasi
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Cognomi e Proverbi
smb:
Mancu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
moins,
non plus,
pas,
même
Inglese
not so much as
Spagnolo
menos,
ni,
ni siquiera
Italiano
méno,
nemméno,
neppure
Tedesco
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
mancumàle , avb Definizione
foras male
Sinonimi e contrari
bellaggai
Frasi
mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu
Traduzioni
Francese
heuresement (que)
Inglese
just as well
Spagnolo
menos mal
Italiano
méno male
Tedesco
Gott sei Dank!.
nàdu 1 , pps, agt, nm: natu,
nau Definizione
de nàrrere: est incurtzau de naradu e s'impreat fintzes in su sensu de sa cosa chi si narat mescamente coment'e contu o díciu
Sinonimi e contrari
narau
/
contadu,
nada
2.
ca fit ómine de savímene, chin pacas paràulas vene natas los poniat totu a sa muta
3.
de su nau a su fatu nc'est grandu diferéntzia
Traduzioni
Francese
dit,
dicton
Inglese
said,
told,
known as,
saying
Spagnolo
dicho
Italiano
détto
Tedesco
gesagt,
gennant,
geheißen.
sbagassài , vrb: irbagasciae Definizione
andhare a bagassas, istare sèmpere aifatu de féminas, de s'una a s'àtera; fintzes pigare a befa, fàere a bregúngia a unu ananti de gente
Sinonimi e contrari
cicisbeai
Traduzioni
Francese
courir le cotillon
Inglese
to act as a cicisbeo
Spagnolo
putear
Italiano
cicisbeare
Tedesco
den Hof machen.