arbàu , agt Definizione
nau de su sabore de frutuàriu candho no est bene cotu
Sinonimi e contrari
abru 1,
cruàxini,
crudonzu,
iscrómpiu
Modi di dire
csn:
arenada arbara = agra, de sabore agritzu; arenada arbara durci = unu pagu agra, no cota dereta, de pòdere manigare
Cognomi e Proverbi
smb:
Arbau
Terminologia scientifica
sbr
Traduzioni
Francese
vert,
qui n'est pas mûr
Inglese
varied,
not completely ripe
Spagnolo
agrio
Italiano
non ben maturo
Tedesco
unreif.
arreoràre , vrb Definizione
èssere a diferente idea
Sinonimi e contrari
iscussentire
| ctr.
adduire
Traduzioni
Francese
n'être pas d'accord
Inglese
to dissent
Spagnolo
disentir
Italiano
dissentire
Tedesco
nicht übereinstimmen.
bóh! , iscl Definizione
foedhu chi si narat candho unu, coment'e meravigiau, arrespondhet chi no ischit o no cumprendhet, o fintzes solu po arrespòndhere chi no ndh'ischit nudha de su chi dhi funt dimandhandho; foedhu po significare bastat deasi!
Frasi
boh boh: deo inoghe no che so cumprendhindhe nudha! ◊ boh, dh'at a iscí cussu aundi est! ◊ boh, e ite ndh'isco, deo?!
2.
boh, no sigas a betare ca s'isterzu est prenu! ◊ boh, boh: no torres issegus ca tocas!
Traduzioni
Francese
je ne sais pas (sais pas!),
ça suffit!
Inglese
that's enough
Spagnolo
no sé,
ya basta
Italiano
boh!,
basta!
Tedesco
keine Ahnung,
genug damit.
chélviu , agt: chelvu 1,
cherfu,
chérviu,
chervu,
chevu,
crefu,
crevu Definizione
nau de unos cantu frutuàrios, chi no funt lómpios, chi no funt fatos, no funt ancora de papare: de àteros frutos si narat chi funt cruos, agros / pira cherfa, superba cherfa, pirastru cherfu
Sinonimi e contrari
abru 1,
aghervu*,
cruatzinu,
cruenale,
iscrefu
| ctr.
fatu,
lómpidu
Frasi
bodhide pirastru, ma mih chi no siat crefu! ◊ est un'àrbure isfozada chi perdet su frutu ancora chevu ◊ nachi est birde sa mela, candho est chelva ◊ fit tzicullitendhe che aéschidu dai pira cherva ◊ frutuàriu cherfu ponet in bula ◊ sa frúture cherva acórriat
Traduzioni
Francese
vert (qui n'est pas mûr)
Inglese
unripe
Spagnolo
verde
Italiano
acèrbo
Tedesco
unreif.
cogiúdu , agt, nm: colludu,
coxudu,
cozudu,
cuzudu Definizione
nau de mascu de animales, chi portat is butones, chi no est crastau (a disprétziu, o ca est atzuda, arrabiosa, si narat fintzes de fémina); su mascu de is brebès / cuadhu, porcu, malloru colludu
Sinonimi e contrari
botonudu,
botudu
/
cdh. cudhutu
| ctr.
crastrau
Frasi
mi mandheint a tènnere custu poledhu cozudu chi, male domadu e imbitzadu, che leaiat s'arrastu de s'àina a unu chilòmetre e istei totu su sero pessighèndhelu
2.
ita apu a nai immoi a is èguas colludas?!(Scomuniga)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pas châtré
Inglese
not castrated
Spagnolo
cojudo,
entero
Italiano
non castrato
Tedesco
nicht kastriert.
conchilénu , agt Definizione
chi arregordat pagu, chi imméntigat is cosas
Sinonimi e contrari
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
innotoriadu,
irmentigajolu,
irvagantadu
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
étourdi,
qui n'a pas de mémoire
Inglese
forgetful
Spagnolo
desmemoriado,
descabezado
Italiano
smemorato
Tedesco
vergeßlich.
conchischeréscidu , agt Definizione
chi s'imméntigat sa cosa, ma prus che àteru po su malu cabu, su pagu incuru
Sinonimi e contrari
abbaucadu,
ammodoinau,
innotoriadu,
ilmentigadu,
irmentigajolu,
sbentiau
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
étourdi,
qui n'a pas de mémoire
Inglese
forgetful
Spagnolo
desmemoriado
Italiano
smemorato
Tedesco
vergeßlich.
desaggradèssiri , vrb: disaggradèssere,
disaggradèssiri Definizione
no ndhe àere praxere de una cosa, immentigare unu praxere, unu bene chi at fatu àtere, fàere s'isconnóschidu, èssere discannotu
Sinonimi e contrari
disconnòschere,
dispiàchere
| ctr.
aggradare
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
ne pas agréer
Inglese
to dislike,
to behave ungratefully
Spagnolo
desagradecer
Italiano
sgradire,
dimostrarsi ingrato
Tedesco
übel aufnehmen,
undankbar sein.
disaggradài, disaggradàre , vrb Sinonimi e contrari
dispiàchere
| ctr.
acaressire,
aggradèssere
Traduzioni
Francese
ne pas agréer
Inglese
to dislike
Spagnolo
desagradecer
Italiano
sgradire
Tedesco
übel aufnehmen.
incambionàda , nf Definizione
passu longu, camminandho a sa lestra
Sinonimi e contrari
ispalioncada,
ispassiotada,
sperroncu,
sperruncada
/
ttr. iparangada
Frasi
fit caminendhe a incambionadas mannas: depiat tènnere presse
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand pas
Inglese
long step
Spagnolo
zancada
Italiano
passo lungo
Tedesco
langer Schritt.
inconsideràu , agt: iscunsideradu,
iscussideradu Definizione
chi no giughet cunsideru, chi faet is cosas a sa maconatza, chentza dhas pentzare bene e chentza régula
Sinonimi e contrari
disatinau,
sbentiau
| ctr.
atinadu
Frasi
fiza mia, ses tropu prepotente chi non ti abbizas iscussiderada: babbu tuo a s'anzena zorronada, mortu de gana e chene pantalone, tue chin brusa noa e fardeta pressada! (S.Soro)◊ cane mandrone, macu iscussideradu! ◊ su disonestu e iscunsideradu cheret su sou e s'anzenu puru!
Traduzioni
Francese
inconsideré,
qui n'a pas de jugement
Inglese
thoughtless
Spagnolo
desconsiderado
Italiano
sconsiderato,
scriteriato
Tedesco
unbesonnen,
unvernünftig.
innotoriàdu , agt Definizione
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Sinonimi e contrari
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmenteriatu,
irmentigajolu,
irvagantadu,
ismentadu
Frasi
isco de èssere torrada minoredha: so topa, tzega, surda, innotoriada (G.Ruju)◊ nos narant chi semus isturudhados, innotoriados, isambrulidos, solu ca semus vetzos
Traduzioni
Francese
qui n'a pas de mémoire
Inglese
forgetful
Spagnolo
desmemoriado
Italiano
smemorato
Tedesco
vergeßlich.
irvagantàdu , agt Definizione
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Sinonimi e contrari
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmentigajolu,
innotoriadu
Traduzioni
Francese
qui n'a pas de mémoire
Inglese
forgetful
Spagnolo
desmemoriado,
olvidadizo
Italiano
smemorato
Tedesco
vergeßlich.
iscrómpidu 1, iscrómpiu , agt Definizione
chi no est ancora fatu, nau de cosas chi lompent a unu certu tempus, chi no est lómpiu / ovu iscrómpidu = chi portat su croxu a pillonchedhu modhi, chi no est fatu
Sinonimi e contrari
cherfu
| ctr.
cotu,
drempidu,
fatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vert,
qui n'est pas mûr
Inglese
unripe
Spagnolo
inmaduro
Italiano
immaturo
Tedesco
unreif.
lemenàlzu, lemenàrju, leminàrgiu , nm: leminarzu,
limenarju,
liminàrgiu,
liminarju,
liminarzu,
liminaxi,
liminaxu,
lumenàgliu,
lumenalzu,
lumenarju,
lumenarzu,
lumenàrgiu,
luminàrgiu,
luminarzu,
luminaxu Definizione
su tretu inue si passat in sa porta (ma a logos est fintzes su travone de una porta)
Sinonimi e contrari
briminaxu,
cumenarzu,
gennile,
minaxi,
nemenaxu,
riminale,
terminaxi
/
cdh. triminili
Frasi
iscàmpia a su lumenarju e abbérgua it'est su bandhu! ◊ dhu poniant in su liminaxu de s'enna a pediri s'elemúsina ◊ istaiat un'ora manna in su luminarzu isetendhe ◊ in custu leminarzu teracos de una vida bi at zumpau! ◊ fit brincandhe su lemenarju de sa gianna ◊ intra, ello in su liminarzu abbarras?!◊ si seent in su leminàrgiu de sa domu o peri in camminu ◊ at agatau sa mamma aspetendudedha in su liminaxu ◊ chi custa cosa no l'iscat mancu su liminarzu de sa ghenna!
2.
cussu lemenarzu est de chercu
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
ltn.
*liminarium
Traduzioni
Francese
seuil,
pas
Inglese
threshold
Spagnolo
umbral
Italiano
limitare
Tedesco
Schwelle.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definizione
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Sinonimi e contrari
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Modi di dire
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Frasi
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Cognomi e Proverbi
smb:
Mancu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
moins,
non plus,
pas,
même
Inglese
not so much as
Spagnolo
menos,
ni,
ni siquiera
Italiano
méno,
nemméno,
neppure
Tedesco
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
no , avb: non,
nu Definizione
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Modi di dire
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Frasi
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Etimo
ltn.
non
Traduzioni
Francese
ne… pas,
point,
non
Inglese
not
Spagnolo
no
Italiano
non
Tedesco
nicht,
kein.
pàssu , nm Definizione
incambionada o tretu chi si faet cun is peis camminandho; apertura de longu de is cambas, su tretighedhu chi cabet tra unu pei e s'àteru postos su prus atesu (si pigat fintzes coment'e misura de longària, tanti po bíere cantu podet èssere unu tretu); genia de móvia chi si faet cun is peis ballandho; mutúgiu, moida chi si faet cun is peis camminandho; in sa màdria o vite, apertura de su surcu a caragolu o distàntzia tra ferme e ferme, inter duas cristas; fintzes tretu significativu de iscritura
Modi di dire
csn:
fàghere a p. in carrela = passai ananti de una domu sentza de si firmai mancus a saludai; caminare a p. istracu = abbellu, azummai trazendhe sos pes, a passu istasiu; annare a p. pasatu = caminare pàsidos, abbellu; andai a p. istirau = lestros; betare p. = pònnere passos, caminare, mòeresi; illonghiare, istirare, allegrare, spetiai su p. = caminare prus impresse; camminai a p. = andhare chentza cúrrere; èssiri de passu, in su passu = in passera, in colada; mòghere de p. = mòere unu passu; castiai is passus a unu = zúghere a unu a oretu; su p. torradu = zenia de ballu chi no serrat a chircu
Frasi
custa bronchita no mi lassat isperriai passu ◊ torrat pro bídere ue sos primos passos at betadu ◊ apu fatu una poriga de passus ◊ tanti funt bàtero passos de sa fiera de Abbasanta a bidha!…◊ no cumences gasie a passos mannos a t'ischertzare sa persona mia!
2.
cussu terrinu l'apo medidu a passos
3.
in sos ballos, isse daiat su passu e su tonu a su cantu ◊ tue ballas bene, ma custu passu no l'ischis
4.
s'intendint passus in foras: funt issus torrendi!
5.
nci portaus custa cosa a domu sua, po cantu ca seus in su passu ◊ dae inoche no s'est móghiu de passu ◊ onzi pitzinna mirat s'amoradu e fintz'a chelu si altzat su piúere a donzi colpu de passu torradu (A.Casula)◊ bai in bonora, fortuna, giai chi ses de passu! ◊ torrat a bidha a passu istasiu ◊ gei coidat a torrai… portat passu de sitzigorru!
Cognomi e Proverbi
prb:
cunformi a sa camba tira su passu
Etimo
ltn.
passus
Traduzioni
Francese
pas
Inglese
step
Spagnolo
paso
Italiano
passo
Tedesco
Schritt.
sciampíta , nf, nm: sciampitu Definizione
su passu prus fàcile de su ballu sardu, genia de manera de mòvere is peis ballandho, coment'e atzopiandho, brinchidedhu (ma fintzes una genia de iscucuricàrgiu chi unu balladore, poderau cun àteros duos istacaos de su giru, faet ballandho furriau a peis in artu, a conca a bàsciu); manera de ballare, genia de ballu / fai s'isciampita a unu = parare s'anca
Sinonimi e contrari
ciapita,
tzopita
/
ballu
Frasi
a sciampitas altas acomenti a nosu mancu bosatrus badhais! ◊ bai ca oi no dha fais sa sciampita cun sa sposa a su costau! ◊ cun d-unu brínchidu si fut postu conca a bàsciu e peis a susu e iat fatu sa sciampita, sighendu a badhai ◊ o Luisicu, dh'arriscas de fai una sciampita?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entrechat,
pas de danse sarde
Inglese
sardinian ball step
Spagnolo
paso del baile sardo
Italiano
scambiétto
Tedesco
Kreuzsprung,
Entrechat.