arbàu , agt Definizione
nau de su sabore de frutuàriu candho no est bene cotu
Sinonimi e contrari
abru 1,
cruàxini,
crudonzu,
iscrómpiu
Modi di dire
csn:
arenada arbara = agra, de sabore agritzu; arenada arbara durci = unu pagu agra, no cota dereta, de pòdere manigare
Cognomi e Proverbi
smb:
Arbau
Terminologia scientifica
sbr
Traduzioni
Francese
vert,
qui n'est pas mûr
Inglese
varied,
not completely ripe
Spagnolo
agrio
Italiano
non ben maturo
Tedesco
unreif.
aúldu , agt: aurdu 1 Definizione
nau de s'atza atundhada de un'aina po segare, chi no segat, chi no est acutzada
Sinonimi e contrari
angudru,
ingudru,
irburdadu,
irmarradu
Etimo
ltn.
gurdus
Traduzioni
Francese
émoussé
Inglese
blunt
Spagnolo
embotado
Italiano
smussato,
non affilato
Tedesco
abgestumpft.
bàsciu 2 , cng Definizione
genia de foedhu chi giaet un'idea de tempus e cun chi o de aunit duas propositziones ponendho unu límite a s'àtera (chi negat semper)/ bàsciu de… (ora) = avb. de tempus
Sinonimi e contrari
innantis
Frasi
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ cudhu no podiat acetai bàsciu de dhu nai a sa mulleri ◊ bàsciu de si cojai no crocant impari ◊ no camminu bàsciu chi mi pàsiu
2.
bàsciu de is otu no torrant a domu
Traduzioni
Francese
avant de… ne
Inglese
before ahead… not
Spagnolo
antes de… no a no ser que… no
Italiano
prima di… non,
se non… non
Tedesco
bevor…,
nicht.
cogiúdu , agt, nm: colludu,
coxudu,
cozudu,
cuzudu Definizione
nau de mascu de animales, chi portat is butones, chi no est crastau (a disprétziu, o ca est atzuda, arrabiosa, si narat fintzes de fémina); su mascu de is brebès / cuadhu, porcu, malloru colludu
Sinonimi e contrari
botonudu,
botudu
/
cdh. cudhutu
| ctr.
crastrau
Frasi
mi mandheint a tènnere custu poledhu cozudu chi, male domadu e imbitzadu, che leaiat s'arrastu de s'àina a unu chilòmetre e istei totu su sero pessighèndhelu
2.
ita apu a nai immoi a is èguas colludas?!(Scomuniga)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pas châtré
Inglese
not castrated
Spagnolo
cojudo,
entero
Italiano
non castrato
Tedesco
nicht kastriert.
corronchínu , nm Definizione
frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias)
Frasi
sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada
Cognomi e Proverbi
smb:
Corronchinu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fruits verts,
tavelés et trop petits
Inglese
discarded fruit,
not ripe or too small
Spagnolo
redrojo
Italiano
frutta di scarto,
non ben matura e tròppo pìccola
Tedesco
unreifes und kleines Obst.
incaniàre , vrb Definizione
no àere làstima nudha, su èssere malos che cane
Sinonimi e contrari
incanire 1,
iscaniare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être cruel
Inglese
to be cruel
Spagnolo
hacerse cruel
Italiano
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedesco
grausam sein.
ingúdru , agt: ingurdu 1 Definizione
nau de un'aina, chi no segat (a fortza de dh'impreare, e si narat fintzes de marra); nau de unu, chi no cumprendhet, chi cumprendhet cun dificurtade
Sinonimi e contrari
angudru,
auldu,
irburdadu,
irmarradu,
iscutzu 1
/
ingurru,
sgudru
| ctr.
arrodadu,
segante
Modi di dire
csn:
i. che un'arrasoja a s'imbressi = prus irmarradu de gai!…; tirai a ingurdu = fàghere una cosa a malaggana, a murrunzu
Frasi
gortedhu ingurdu segadidus ◊ po fai linna at pigau una càvuna ingudra ◊ marrendi in terra prena de perda su marroni essit luegus ingurdu
2.
cun su fenu puru su molenti tirat a ingurdu: no dhi praxit
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
émoussé
Inglese
blunt
Spagnolo
embotado
Italiano
ottuso,
non tagliènte
Tedesco
stumpf.
iscaniài, iscaniàre , vrb Definizione
no àere làstima, fàere su cane, tratare male
Sinonimi e contrari
incaniare
Frasi
Deus no iscàniat mai is chi si cunfessant pecadoris
Traduzioni
Francese
être cruel
Inglese
to be cruel
Spagnolo
endurecerse,
no tener corazón
Italiano
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedesco
herzlos sein,
mitleidlos.
iscunsertàre , vrb: iscuntzertai,
iscuntzertare,
iscusseltare,
iscussertare,
scuntretzai Definizione
guastare, fàere andhare male cosa cusserta, pònnere o fàere iscussertu, guastu, iscónciu, nau mescamente de machinàrios, organísimos e fintzes de sa mente, de sa salude, de is sentidos
Sinonimi e contrari
guastai,
irgangalistae,
irguastae,
isconciare,
iscuncetare,
isordulare
| ctr.
acussertare,
cuncodrai,
cunsertare
Frasi
si bi at una pedra mala bos iscunsertat su muru (A.Isoni)◊ canno s'iscussertaiat su machinàriu de su rellotzu annaiat su frailàgliu a l'acontzare ◊ no fatas che cudhu chi leat su relozu a l'acontzare e l'iscussertat peus! ◊ sas manos si sunt fatas tremuleas, sos ossos si sunt totu iscussertados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abîmer,
gâcher,
détraquer
Inglese
to spoil,
to go wrong
Spagnolo
estropear
Italiano
guastare,
non funzionare
Tedesco
beschädigen,
versagen.
iscunsértu , agt, nm: iscuntzertu,
iscussertu,
iscussestu Definizione
nau de unu, chi est maladióngiu; nau de un'aparíciu, de una màchina, chi no andhat, chi no funtzionat, chi at fatu iscónciu, guastu; nau de su tempus, chi est faendho malu, légiu; su guastu o neghe, dannu chi no lassat funtzionare a dovere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
dissàntara,
gastu 1,
iscónciu,
iscuncossu,
iscunsertadu,
maladióngiu,
scuncordau
| ctr.
cunseltu
Modi di dire
csn:
so iscussertu = seu scónciu, m'intendu mali; barra iscusselta = unu chi foedhat tropu e no a tonu
Frasi
unu rellozu iscussertu no marcat su tempus
2.
si bi at calchi iscussertu lu reparas ◊ cussa màchina zughet iscussertu mannu e a l'acontzare mancu cumbenit ◊ s’iscussertu de sa limba sarda est comintzadu candho semus passados dae s’oralidade a sa cultura iscrita generalizada (S.Seu)◊ a ndhe faghent de iscussertu sos terremotos!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en panne,
détraqué,
malade
Inglese
spoiled,
going wrong,
sick
Spagnolo
estropeado,
enfermo
Italiano
guasto,
non funzionante,
ammalato
Tedesco
kaputt,
krank.
no , avb: non,
nu Definizione
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Modi di dire
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Frasi
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Etimo
ltn.
non
Traduzioni
Francese
ne… pas,
point,
non
Inglese
not
Spagnolo
no
Italiano
non
Tedesco
nicht,
kein.
síncaru , agt: sincheru,
síncheru Definizione
chi no portat mància e ne pecu, chi no est ammesturau cun àtera cosa, chi est intreu; nau de ccn., chi no est alligru a binu, no at bufau, fintzes chi est onestu, chentza trassas / vinu s. = bonu, chi no est axedu; late s. = chi no dhue ant aciuntu abba; istare síncheru = abarrai firmu
Sinonimi e contrari
líaru,
santzeru,
sanu,
sínchidu
/
cdh. tzíncaru
| ctr.
demadu,
demmu
Frasi
apustis de tanta matana si che agateit síncheru a cudh'ala de riu ◊ cussu no est síncheru de conca: faghet machines! ◊ a sos drogados torret síncheru su coro! ◊ custu tatzone est síncheru ◊ si fis síncheru, Chicu, peste e lua no betaias! ◊ si che essis síncaru dae cue as a fàghere proa!
2.
no mi toches: ista síncheru!
Etimo
ltn.
sincerus
Traduzioni
Francese
intact,
naturel
Inglese
integral,
genuine,
unrotten
Spagnolo
íntegro,
incólume
Italiano
ìntegro,
incòlume,
non bacato,
genuino
Tedesco
ganz,
unversehrt,
echt.
trísinu 1 , agt Definizione
nau de abba o àteru deasi, chi no at pausau, chi portat malesa in mesu
Sinonimi e contrari
sórinu,
tróbulu,
trúgliu
| ctr.
netu,
pasadu
Frasi
abba trísina, binu trísinu
Traduzioni
Francese
trouble
Inglese
turbid
Spagnolo
turbio
Italiano
non lìmpido,
tórbido
Tedesco
trüb.