índula , nf, nm: índule,
índuli,
índulu Definizione
calidades naturales de unu, genia de passione, de manera de fàere o de pentzare chi tenet a solu e no po dh'àere imparada
Sinonimi e contrari
brè,
incrina,
iscarpentu,
naturale,
uta
Frasi
Bobbore Cambosu fit ómine de índula líbbera e ladina ◊ tziu Bore fit de índule umorista ◊ a los crere fizos mios mi retenzo ca no tenent sas índulas chi tenzo ◊ in tzellas feas sa vida finida meritas pro sos índulos chi as (B.Truddaju)◊ medas funt de índuli ferina ◊ de índulas fut abarrau sempri su própiu
Traduzioni
Francese
naturel,
tempérament
Inglese
temper
Spagnolo
índole
Italiano
índole
Tedesco
Wesen.
naturàle , agt, nm: naturali Definizione
chi est deasi comente sa natura dh'at fatu, chi est cunforma a sa natura, a comente andhat desesi, a solu; sa manera de fàere, de si cumportare chi unu tenet chentza chi potzat dipèndhere de su ch'ischit o imparat o chi bolet, ne de s'educatzione e ne de s'annestru, ma nau a bortas fintzes in su sensu de abbitúdine pigada o, foedhandho de matas e animales, genia de calidade (fintzes peca)
Sinonimi e contrari
incrina,
índula
/
físsiu
| ctr.
fatiscu
Frasi
at cussu naturale: est latranghigurtzu! ◊ isse at unu naturale gasi bonu chi faghet cun totugantos ◊ cussu at naturale malu: no faghet cun neunu! ◊ a èssi gelosu dhu tenit de naturali ◊ teniat unu naturale: li aggradaiat sa cosa licarda! ◊ cust'àinu tenet su naturale de carchidare ◊ no l'inchestes ca tenet naturale malu! ◊ furiat una fémina forti de naturali ◊ at cussu naturale: si leat fritu li benit su male de sa bula
2.
arratza de naturali chi tenit, a furai! ◊ cust'àrbure tenet su naturale de si barriare de fiore ma de muntènnere pagu frutu
3.
de morti e de dolori nci nd'est fintzas tropu in su naturali de custu mundu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
naturel,
propension
Inglese
character,
inclination
Spagnolo
natural
Italiano
naturale,
caràttere,
inclinazióne,
propensióne
Tedesco
natürlich,
Naturell,
Charakter,
Temperament.
naturalèsa , nf Definizione
su èssere naturale, cunforma a sa natura, cunforma a su naturale in su fàere de su cristianu
Sinonimi e contrari
natura,
naturale
| ctr.
apónciu
Frasi
proite istas currendhe a parafua, chi eo transidu ndhe resto e cunfusu: puru no fit naturalesa tua! ◊ lu tenet de naturalesa a èssere ruju in cara ◊ is produtzionis dipendint de su trabballu e de sa naturalesa de su terrenu ◊ Babbu, Fillu e Ispíridu Santu tenint sa própiu naturalesa divina ◊ chi dèu iscriu aici mi parit ca mi ndi tirant de pitzus totu sa naturalesa
Etimo
spn.
naturaleza
Traduzioni
Francese
naturel
Inglese
fidelity
Spagnolo
naturalidad
Italiano
naturalézza
Tedesco
Natürlichkeit.
pàrcu 1 , nm Definizione
logu badradu po amparu de benes naturales chi dhue at
Traduzioni
Francese
parc naturel
Inglese
natural park
Spagnolo
parque
Italiano
parco naturale
Tedesco
Naturpark.
síncaru , agt: sincheru,
síncheru Definizione
chi no portat mància e ne pecu, chi no est ammesturau cun àtera cosa, chi est intreu; nau de ccn., chi no est alligru a binu, no at bufau, fintzes chi est onestu, chentza trassas / vinu s. = bonu, chi no est axedu; late s. = chi no dhue ant aciuntu abba; istare síncheru = abarrai firmu
Sinonimi e contrari
líaru,
santzeru,
sanu,
sínchidu
/
cdh. tzíncaru
| ctr.
demadu,
demmu
Frasi
apustis de tanta matana si che agateit síncheru a cudh'ala de riu ◊ cussu no est síncheru de conca: faghet machines! ◊ a sos drogados torret síncheru su coro! ◊ custu tatzone est síncheru ◊ si fis síncheru, Chicu, peste e lua no betaias! ◊ si che essis síncaru dae cue as a fàghere proa!
2.
no mi toches: ista síncheru!
Etimo
ltn.
sincerus
Traduzioni
Francese
intact,
naturel
Inglese
integral,
genuine,
unrotten
Spagnolo
íntegro,
incólume
Italiano
ìntegro,
incòlume,
non bacato,
genuino
Tedesco
ganz,
unversehrt,
echt.
úta , nf Definizione
manera de èssere de s'ànimu, genia de mota chi unu tenet prus che àteru coment'e naturale / giúghere mala, bona u., èssere de mala, de bona u. = su istare primmau, oféndhiu, o su istare alligru, su lassare pèrdere ofesas e iscórrios
Sinonimi e contrari
corina,
ingrigna,
iscarpentu
/
ghigna
Frasi
as in bona uta ricamadu rimas ladinas ◊ giughet una uta… no faghet a li nàrrere nudha! ◊ cussu est pisedhu de mala uta: si ofendhet deretu
Etimo
ltn.
ducta
Traduzioni
Francese
naturel,
tempérament
Inglese
temper
Spagnolo
índole
Italiano
ìndole
Tedesco
Wesen.